Жетишим болур ючюн жангы амалланы тири хайырланыргъа

Газетибизни окъуучуларыбыз бла байламлыкъ жюрютгени, аланы оюмларын, сагъышларын да эшитир онгубуз болгъаны  барыбызны да къууандырады..

Бу кюнледе Тырныауузну 5-чи номерли гимназиясыны малкъар тилден бла адабиятдан устазы Этезланы Фатиматда кесини дерс бериуюнде къурагъан амалларыны, сынамыны да юсюнден жазаып жибергенди. Биз да аны басмалай туруп, ким биледи, устазлагъа болушлукъ болур, ала методикаларына бир жангы зат эслерле, деп ышанабыз.

Мени оюмума кёре, хар устаз да ишинде бет жарыкълы болургъа, окъутхан сабийлерини бийик жетишимлери бла ёхтемленирге онг болурча итинеди. «Бюгюннгю дерсими уа, сабийлени сейирсиндирирча, къалай къурайым, аланы ана тиллерине сюймекликлерин айнытырча, къаллай мадарла излейим?»-деп, сагъышланабыз хар бирибиз да.

Дерсинге келген сабийле айтханынга кёл салып тынгыласала, берилген соруулагъа тюз, шатык жууапла бере билип, алагъа жарашдырылгъан жумушну терк эм тюз тамамларгъа итинселе, устазгъа андан уллу саугъа жокъду.

Бюгюннгю жашауну излемлерине кёре билим бериуде да кёп тюрлениуле бола барадыла. Ала устазгъа, окъуучугъа да жангы амалла бла хайырланыргъа керек болгъанын белгилейдиле. Бир къауум сабийни окъуугъа сейирлери биринчи классдан окъуна эсленеди. Ала школ дерсликлени окъугъан бла чекленип къалмай, энциклопедияла эм башха китапла окъуп, билимлерин не жаны  бла да айнытыргъа итинедиле. Устазны борчу уа аллай сабийлени эслеп, аланы билим алыугъа излемни жолуна буруп, фахмуларын айнытыуду.

Компьютер технологияла бла хайырланыу а  дерсни сабийлеге сейир, къыйматлы этеди. Ала къауумлагъа бёлюнюп ишлерге юйренедиле, кеслери алларына жумушну тындырыргъа итинедиле, сабийлени ана тиллерине сейирлери, сюймекликлери да ёседи. Дерсни излемлери да бусагъат заманнга тийишли боладыла.

Устазны ишинде хайырланнган (жангы) инновация технологияла сабийни кеси аллына, компьютерни эм башха китапланы кючю бла билимин ёсдюрюуге, бир ишни тамамлауда муратына жетиуге, нёгер бла ишлей билиуге да юйретедиле. Кесими дерслерими къурауда мен да быллай амалла бла хайырланама:

- дерсни башха тюрлю амал бла башланыуу:

эпиграф, элбер, жыргъа тынгылау, видеороликге, презентациягъа къарау;

- чыгъарманы тинте, проблема къурау  эм аны тюзетиу.

 Сёз ючюн: Толгъурланы Зейтунну «Къызгъыл кырдыкла» деген чыгъармасында атасы Къаспотну бла жашы Каракайны араларында ушакъны диалог халда бардыра, Ата журтха сюймеклик, кертичилик бла къоркъакълыкъ, сатхычлыкъ, огъесе уа властьха кёлкъалдылыкъ туудургъан проблемалы соруугъа кеслери жууап табадыла, оюмларын билдиредиле. Къаспотну бла Каракайны орунунда болсала, къалай этериклерини юсюнден даулашадыла. Экинчи дерсге Каракайны андан ары жашауу къалай боллугъуну юсюнден оюмларын билдире, эки къауумгъа юлешинип хазырлагъан презентацияларын къоруулайдыла. Быллай иш сабийлеге аманны игиден айыра билип, къыйынлыкъгъа чыдай, айыплы ишле этмей, намысларын сакълай билирге юйретеди.

 Адабиятны дерслеринде окъуучула жангы темагъа кёре рефератла жазып презентацияла хазырлап келип, кеслери билдириуле этгенлери да жангы теманы ангылатыуда болушлукъду.   Сабийлени къауумлагъа бёлюнюп ишлегенлери,сёз ючюн, Тёппеланы Алимни «Адам бла таш» деген чыгъармасын окъуй, сабийлени бир къаууму Гууаны бла Беккини сыфатларын ачыкълайдыла. Экинчи къаууму уа - Хамматийни. Алай бла, жерни багъасын билген таматала, ишни къыйынлыгъындан къоркъмай, суу бла талаша, къарыш жер ючюн къыйналып кюрешгенликге, тойда да ариу тепсеп, адамланы сейирсиндиргендиле. Аманлыкъ этиу эслерине келмегенди.

Хамматий а, аппасыны, атасыны да айтханларына сыйынмагъаныны хатасындан, къыйналмай жашаргъа сюйгенинден, къаллай намыссызлыкъгъа къалгъанына тюшюнюп, окъуучула таныгъан адамланы арасында терсбоюнланы юлгюге келтиредиле. Бу проблеманы ачыкълай, окъуучула  кеслерини жашауларында тюз жолну сайларгъа онг табадыла, ариу къылыкълы, иш кёллю болургъа юйренедиле.

Ишимде проект ишле къурау да уллу жерни алады. Окъуучула быллай амал бла къуралгъан дерслеге  сюйюп къатышадыла. Аны тамамлау сабийни кеси аллына ишлей билирге юйретеди, арымай, эрикмей, керекли материал жыйыу да басымлыкъ береди, этген ишини багъасы чыгъарча кюрешиу а аны  иш кёллю этеди. Окъуучу кеси материал жыйып къурагъан проект иши уа анга башха ишлени тамамлауда да кеси-кесине  базынырча кюч береди. Алай бла ол билим алыуну жолун кенгерте барады. Быллай ишле бла кюрешген сабий ишлеген компьютерине, окъугъан китапларына да сакъ болургъа юйренеди, башхаланы къыйынларын да багъалай биледи.

Бусагъатдагъы школчуланы малкъар тилге сейирлерин ёсдюрген амалладан бири театрализация, инсценировка, дерсни оюн халда къурауду. Тилни кесеклерин окъуп бошап, айтымны синтаксис жаны бла тинтирге юйретиуде, сабийле тилни баш эм болушлукъчу кесеклери болуп ойнайдыла. Алай бла окъулгъанны бегитиу тынчыракъ болады, аланы  эслеринде да ол  иги къалады. Башха дерследе ала атны, сыфатны юсюнден жорукъланы айтып, айтымда тюплерин ызларгъа юйреннген эселе, быллай дерсде уа ала белгилегенибизча, тилни кесеклери  болуп ойнайдыла.

«Ким алгъа», «Сёзню нёгерин тап», «Сёзню алышындыр» деген дидактика оюнла да аланы билимлерин  байыкъландыра,чыгъармачылыкъ жаны бла айнытыргъа уллу онг бередиле, тил байлыкъларын ёсдюрюуге себеплик этедиле. Дерсде быллай оюн халда берилген ишле жашланы бла къызланы  бирикдиредиле. Не къарыусуз окъугъаны да оюннга къатышыргъа итинеди. Мен да, аллай сабийлеге тынчыракъ болурча, жумушланы аланы онгларына кёре къурайма (дифференцированный подход).

Сабийни чыгъармачылыкъ жаны бла сезимлерин айнытыуда  викторина халда баргъан дерсле да бек хайырлыдыла.

Алай бла, бюгюннгю устаз кесини дерсин сабийле сюйюп келирча къурай билирге керек болгъанын ангылайма. Аны тап къурар ючюн ИКТ бла хайырлана билиу да магъаналыды. Болсада, ишингде иги жетишимлеге жетер ючюн, жангы технологияла бла хайырлана, тёрели дерслени  да керекли материал бла байыкъдыра ётдюрюуню, билим бериуде тири хайырланыргъа керек сунама.