Ана тиллерин сюйдюре

Багъалы окъуучуларыбыз, газетибизде устазлагъа болушлукъгъа деп, кёп тюрлю материалла басмалай турабыз. Ала ол затланы дерслеринде хайырлана, бегирек сюйюп ишлерле деп ийнанабыз. Къашхатауну сабий садыны тамата юйретиучюсюню орунбасары Тюменланы Мариям, орус халкъ жомакъланы малкъар тилге кёчюрюп, сабийлени ана тилге сюймекликлерин алай айнытады.

«КЪАЗЛА» (Гуси-лебеди)

Бир элде бир юйюр жашап болгъанды. Аланы къызчыкълары бла жашчыкълары бар эди.

Бир кюн ата бла ана:

- Биз тюкеннге барып, сизге кёп затла алып келейик, сен къарындашынга иги къара, къазла айланадыла, - дедиле.

- Къоркъмагъыз, атам, анам. Ахшы жолгъа барыгъыз! – деди къызчыкъ.

Атасы бла анасы кетгенлей, анга тенг къызлары келип, ойнаргъа алып кетдиле. Ол ала бла ойнай-ойнай, къарындашчыгъын а унутуп къойду.

Агъачны теренинде уа бир обур жашап болгъанды. Аны къазлары бар эди. Ол къазларына барып, жашчыкъны бери алып келигиз деп буюрду.

Къазла, жашчыкъны ойнай тургъанлай, сермеп алып, учуп кетдиле. Жашчыкъ не бек къычырса да, эгечи эшитмеди.

Къыз келип, жашчыкъны кёрмегенинде, терк окъуна ызларындан чапды. Жолда чабып бара, узакъда къазланы учуп баргъанларын кёрдю.

Аллында печьни кёрдю: «Пешчик, айтчы къайры учуп кетгендиле къазла?» - деп сорду.

«Мени бёрегими ашасанг, айтырма», - деп жууаплады ол. Мен анамы мындан да иги бёреклерин да ашаймайма, дегенни айтып, ол  къачып кетди андан ары.

Бара-барса бир уллу алма терекни кёрдю. Алмалары уа жерге жете. «Терек-терек, къайры кетдиле къазла?» - деп жилямсырап сорду. Ол да: «Бир алмамы ашасанг, айтырма» - деп жууап берди. «Мен алма ашамайма», - деп жиляй-жиляй бара, къараса уа - суучукъ.

- Суучукъ, айтсанг а, къайры кетдиле къазла? - деп сорду, жилямукъларын сыйпай.

- Сууумдан ичсенг, айтырма! - деди ол да. Анга да ыразы болмай, хыны этип, андан ары кетди къыз.

Бара-бара кетип, къараса, бир юйню кёрдю да, ичине кирди. Анда уа обур жашай эди. Ол кезиуде обур хурулдап жукълап болгъанды. Къызчыкъ къоркъмай, ол юйге шыбыртсыз кирип, жашчыкъны чакъырады да, бирге андан къачып кетдиле. Обур, не болса да, бир тауушла эшитип, уянып, къарагъанында, жашны кёрмей, сызгъырып, къазланы чакъырды.

«Къызчыкъ келип, къарындашчыгъын алып кетгенди, барып аны бери къайтарыгъыз. Алай болмаса, барыгъызныда кесерикме!» - дей, ачыуланып, жан-жанын къармайды. Этер амаллары болмай, къазла къачхынчыланы ызларындан учдула. Къызчыкъ чабып бара, жолда биягъы пешчикни кёрдю да, андан аланы букъдурурун тиледи. Ол а биягъы: «Бёрекчик ашасанг, алай букъдурурма!» - деп кюлдю. Терк окъуна бир бёрекни ауузуна сукъду да, ала печьни ичине кирип букъдула. Къазла къарап, алайда сабийлени кёрмей, андан ары учуп кетдиле. Къызчыкъ бла жашчыгъь а, андан ары бара кетип, алма терекге тюбедиле.

- Терекчик, бизни бутакъларынгы ичлерине букъдур! - деп тиледиле. Ол да биягъы: «Бир алмамы ашасагъыз, алай», - деп жууап берди. Бир алманы терекден алып, терек окъуна ауузуна салды къызчыкъ. Терк кенг жайылгъан бутакълары бла сабийлени букъдурду. Къазла учуп бара, аланы кёрмей, къычыра-къычыра кетдиле. Алай бла, сабийле юйлерине жетдиле. Аталары бла аналары  келгенлеринде, бир зат да эслемедиле. Алагъа кёп татлы затла да келтирдиле. Эгешчик аманатын сакълаялды. Энди  ол кюнден башлап бек иги къарай эди къарындашчыгъына.

Къызчыкъ бла тюлкю

Эртте-эртте бир аппа бла амма жашап болгъандыла. Аланы бир ариу туудукъ къызчыкълары болгъанды.

Кюнлени биринде, къызчыкъны тенглери келип, аны агъачха наныкъ жыяргъа чакъырдыла. Амма бла аппа уа, къызчыкъны ала бла барлыгъы келгенин кёрюп, жибердиле, тенглеринден айырылмазын да къаты айтдыла.

Сабийле агъачха келдиле, наныкъла жыя, жырлагъан да эте, четенчиклерин толтурдула. Юйге кетерге тебирегенлеринде уа, къарасала, къызчыкъ жокъ биргелерине. Бек жарсыдыла, ары-бери чабышдыла, къычырдыла, изледиле да, табалмагъандан сора уа, юйлерине кетдиле.

Къызчыгъ а, бара-бара, агъачны теренинде тас болду. Ажашханын ангылап, къоркъуп, терекге минип, бутакъгъа олтурду да, жиляй-жиляй жырлап башлады.

- Аууу, аууу, мен къызчыкъма! Аууу, аууу, ариучукъма!

Амманы бла аппаны къызчыгъыма,

Къызла чакъырдыла да, агъачха келтирдиле,

Мында къойдула да, юйлерине кетдиле.

Къараса, айыу келе тура эди.

- Къызчыкъ, нек жиляйса? Кимсе? - деп сорду ол.

- Къалай жилямайым, айыучукъ! Мен амма бла аппаны къызыма, тенглерим агъачха келтирдиле, мында къоюп, юйлерине кетдиле, - деп жилямсырады.

- Секир терекден, юйюннге элтейим,- деп, айыу болушургъа сюйдю.

- Угъай, сен мени ашагъан этериксе, мен сенден къоркъгъан этеме! - деп, унамады къызчыкъ.

Айыу жолуна кетди, къызчыкъ а жиляй къалды. Къараса, бёрю келе тургъанын кёрдю.

- Нек жиляйса? Сен кимсе? - деп, бёрю уллу къайгъыргъанча эте, сорду.

- Къалай жилямайым? Тенг къызларым мени къоюп кетгендиле, -дей, тарыкъды.

- Кел, мен сени юйюннге элтейим, - деди бёрю.

- Угъай, сен мени ашап къоярыкъса, мен сенден бек къоркъама, - дей, ийнанмады къызчыкъ.

- Бёрю жолуна кетди, къызчыгъ а, жиляй къалды.

Бир заманда, алайгъа къайдан эсе да тюлкю чыкъды.

- Нек жиляйса, топалайчыкъ, ариучукъ? - деп, уллу жарсыды.

Къызчыкъ Тюлкюге да битеу хапарын айтды, жиляды.

- Кел, мен сени юйюннге элтмейим! - деп, тюлкю къызчыкъны ийнандырды.

Къызчыкъ терекден энишге тюшюп, тюлкюню сыртына минди. Жолгъа атландыла. Азмы-кёпмю бардыла, юйге жетип, эшикни къакъдыла. Аппа ачды да, баласын кёрюп, амманы да чакъырып, бек къууандыла, къучакълашдыла.

Тюлкю аппагъа хапарны болгъанынлай ангылатды. Аппа бла амма да туудукъчукъларын къутхаргъаны ючюн, тюлкюню юйге къонакъ этип сыйладыла.

Тюлкю уа, кете туруп: «Сау болугъуз, энди манга бир тауукъчукъ да беригиз!» - деп тиледи. Ала тюлкюге асыры ыразы болгъанларындан, бир акъ тауукъчукъ берип ашырдыла.