Заман бла бирге атлай

Бизни нёгерибиз, белгили политика эм къырал къуллукъчу, Къабарты-Малкъарда Адамны эркинликлери жаны бла уполномоченный Зумакъулланы Мустафаны жашы Борисге 85 жыл толады. Кёп жылланы ичинде Борис Мустафаевич къырал власть эм оноучу къуллукълада урунуп келеди, кесини ишлери, тамамлагъан жумушлары, акъыллы оюмлары бла жамауат жашаугъа себеплик этеди. 

1957 жылда ол Нальчикни 4-чю номерли школун тауусуп, педагогика училищеге, ызы бла уа Къабарты-Малкъар къырал университетге киреди. Жашлыкъдан да Борис Мустафаевич къайгъырыулугъу, ич дуниясыны тазалыгъы, адеплиги эм намыслыгъы, адамлыкъ ышанлары, интеллигент хали, ачыкълыгъы бла тёгерегинде адамланы хурметин тапханды. Окъууну айырмалы тауусханда уа аны артыкъда жууаплы комсомол ишге чакъыргъандыла.

Ол 1962 жылда Комсомолну Къабарты-Малкъар обкомуну секретарына, бир жылдан а биринчи секретарына айырылады. Анга ол заманда жаланда 23 жыл толгъан эди. Аллай жыл санда аллай уллу жамауат организациягъа башчылыкъны  хар ким да эталлыкъ тюйюлдю. Быллай жууаплы къуллукъгъа ол республикагъа таулу халкъдан фахмулу, итиниулю, адамла бла ишлей билген, ишни тамырына къарай, шартланы бирге тийишдирип, аладан оноула чыгъара билген  кадрла керек болгъан кезиуде салыннганды. Аны бла бирге теория билимни толтургъаны да магъаналы болгъанды. Битеу бу ышанла: кёпню билирге итиннген,  жетишимледе тохтамагъан, билимлиги, аны бла бирге адамлагъа сакълыкъ, намыслылыкъ, халкъны жарсыуларына къайгъырыулукъ Зумакъулланы Борисни ышанлары болгъандыла не заманда да. 

Къабарты-Малкъар къырал университетни аспирантурасын 1971 жылда бошагъандан сора, диссертация жазып, тарых илмуланы кандидаты деген атны къоруулагъанды. 
Борис Мустафаевич  республикада болгъан ишлеге, аны жашаууна, урунуу коллективледе болумлагъа не заманда да эс бургъанды. Тамамлагъан жумушланы ол бийик даражада бардырыргъа итиннгенди, кеси жууаплы болгъаныча, башхаладан да аны излегенди. Ол алгъа къарай, оюм эте билгени, башламчылыкълары бла коллегаларын кёллендиргенди. 

Борис Мустафаевич жашлыкъдан да къырал даражада акъыл эте билгени бла энчи болгъанды. Нёгерликни кючлерге заманынгы, къарыуунгу аяргъа жарамайды, аны уа хайыр излемей этерге керекди – бу затла аны жашау жоругъу болгъандыла. 

1972 жылда январьда Зумакъул улуну ВЛКСМ-ни Ара комитетини аппаратына Ленин атлы битеусоюз пионер организацияны Ара советини башчысыны орунбасарыны къуллугъуна кёчюредиле.   Алай юч жылдан Тимбора Мальбахов аны КПСС-ни Къабарты-Малкъар обкомуну бёлюмюню башчысыны къуллугъунда ишлерге чакъырады. 1980 жылдан 1991 жылны августуна  дери ол КПСС-ни Къабарты-Малкъар обкомуну секретары, экинчи секретары, ызы бла биринчи секретары болуп ишлегенди, КПСС-ни Контроль комиссиясыны келечисине сайланнганды. 

1985 жылдан 1986 жылгъа дери Зумакъулланы Борис Афганистан Республиканы Халкъ-демократия партиясыны ара комитетини кенгешчиси болгъанды. Ол уруш баргъан къыралда къазауатны арасына тюшгенди, ёлюм аны ызындан айланнганды дерге боллукъду. Зумакъулланы Борис уруш баргъан жерледе, шахарлада бла элледе, тау аууллада политика эм къырал оноучула, акъсакъалла, элчиле бла тюбешгенди, къыйын, жашаууна къоркъуулу болумлагъа тюшген кезиуле да болгъандыла. 

Къыралыбызны керти патриоту ол инсанлыкъ борчун толтургъанды, тыш къыралны жаш правительствосуна болушуп, Ата журтуну сейирлерин къоруулагъанды. Ол иш юсюнде тюбеген афганлыла бла ышаннгылы байламлыкъла къурай билгенди. 
Запасдагъы полковник чында 1986 жылда туугъан журтуна къайтханды. Зумакъул улу КПСС-ни Ара комитетинде жамауат илмуланы академиясында окъуп,  бийик политика билим алгъанды. Ол кёп кере КПСС-ни официальный делегацияларыны къауумда жолоучулукълагъа чыкъгъанды, 1990 жылда уа КПСС-ни ЦК-сыны политбюросуну оноуу бла партияны Чилиге атланнган къауумуна башчылыкъ этгенди. 

Борис Мустафаевични партияны оноучуларыны арасында, жамауатда   даражасы жюрюгенди, анга хурмет этилгенди.  ВЛКСМ-ни ЦК-сыны келечисине, ВЛКСМ-ни  XV, XVI эм XVII съездлерине, КПСС-ни ХХIV съездине, КъМАССР-ни Баш советини алты чакъырылыууну депутатына, партияны область комитетини бюросуна айырылгъаны да анга шагъатлыкъ этеди.   

Зумакъулланы Борис 1991 жылда республиканы бирлигин сакълагъанланы арасында болгъанды, осалгъа кетген жамауат-политика болумну тапландырыугъа уллу къыйын салгъанды. Республиканы биринчи президенти Валерий Коков  Правительствону къурагъанда, Борис Мустафаевични КъМР-ни халкъны социал къоруулау министрини къуллугъуна чакъыргъанды. Анда ол 1992 жылдан  2001 жылгъа дери ишлегенди. 

Бу жылла къыралны жангы тарыхында къыйын кезиу болгъанды: ахча – жокъ, айлыкъ – тёленмей, тюкенлени тапкалары къуру  заманла. Адамла къыралны жамауат-политика мурдору алышыннганын, халкъгъа социал себепликни амаллары тюрленнгенлерин ангыламагъандыла. Аны ючюн а социал жалчытыу алгъынча тамамланырын излегендиле. Кемчиликлеге, жарсыулагъа къарамай,  министерствону къуллукъчуларына бу къыйын болумдан къутулууну хайырлы амалларын излегендиле. Борис Мустафаевични къатылыгъы бла шахарлада бла районлада халкъны социал излемлерин жалчытыу жаны бла инфраструктура къуралгъанды,  сакъатлагъа, абаданлагъа социал болушлукъну, юйюрлеге себепликни, аналыкъны бла сабийликни къоруулауну аралары ачылгъандыла. 

Россейге алгъын бир заманда да болмагъан «социал иш» усталыкъны къураугъа эм айнытыугъа да себеплик этгенди ол. Аны башламчылыкълары бла халкъны социал къоруулаугъа башчылыкъны жангы системасы къуралгъанды, регионну энчиликлери эсге алынып, жангы законодательный база жарашдырылгъанды. Россейли вузланы ишлеринде биринчи болуп, КъМР-ни Халкъны социал къоруулау министерствода социал ишни технологиясыны кафедрасы ачылгъанды.  
1999 жылда Россейни къырал университетинде Зумакъул улу тарых илмуланы докторуну атына диссертацияны къоруулайды. 

 2001-2007 жыллада Борис Мустафаевич КъМР-ни Айырыу комиссиясына башчылыкъ этгенди. Аны къадалыуу бла айырыу комиссияны системасы къуралгъанды, аны хайырындан РФ-ни эм КъМР-ни президентлерин, Къырал Думаны бла КъМР-ни Парламентини депутатларын, жер-жерли самоуправление органланы келечилерин сайлаула бузукъсуз бардырылгъандыла. Борис Мустафаевич Россейни Ара айырыу комиссиясында субъектлени айырыу комиссияларыны советини башчысына сайланнганды, дагъыда СНГ-ны толтуруу комитетини халкъла аралы къараучусуна айырылгъанды. Бу къуллукъда ол Украинада, Азербайджанда, Грузияда, Арменияда, Узбекистанда, Таджикистанда, Къыргъызстанда айырыулагъа къатышханды. 
КъМР-ни Президентини кёргюзтюую бла 2007 жылда 10 июльда Парламент Зумакъулланы Борисни КъМР-де Адамны эркинликлери жаны бла уполномоченныйни къуллугъуна къабыл кёргенди, бюгюннге дери да ол анда ишлейди. 

Омбудсмен ёксюз сабийлени, сакъатланы, техноген къаугъалада ачыгъанланы, абаданланы, аскерчилени, тутмакълада тутулгъанланы эркинликлерин бла законлу сейирлерин къоруулау жаны бла социал проектлени хазырлагъанды. Ол инсанланы эркинликлери бла праволары бузулгъанда, аланы жангыртыу жаны бла жууаплы ишни тамамлайды.  Инсанланы эркинликлерин бла праволарын сакълауда къатылыгъы ючюн Къабарты-Малкъарны жамауатыны хурметине тийишли болгъанды.

Борис Мустафаевични иши, жашауу да къураучу ышанла бла чыгъармачылыкъ бирге келишгенлерини юлгюсюдюле. Ол тарых, социал эркинликле, социл ишде технологияла, социал билим бериу жаны бла 10 тинтиуню, жамауат-политикагъа жораланнган китапланы, 150 илму статьяны, окъутуу китапланы бла методика тинтиулени авторуду. Ишчи  нёгерлери бла бирге ол белгили политик Тимбора Мальбаховну юсюнден «Говорил тихо – слышали все» китапны жазгъанды, анга уа окъуучуланы арасында сурам уллу болгъанын айтырчады. Китап къайтарылып тёрт кере басмаланнганды. 

Зумакъулланы Борис РФ-ни Социал билим бериуюню академиясыны  эм Социал ишни халкъла аралы академиясыны (IASW) академигиди, илмуну Петров академиясыны член-корреспондентиди.  

Илму сынауун, билимин эсге алып, аны Къабарты-Малкъар къырал университетни диссертация советини къауумуна чакъыргъандыла. Аны сохталарыны арасында фахмулу алимле бардыла, бюгюнлюкде ала Шимал Кавказны билим бериу учрежденияларында ишлейдиле. 

Зумакъулланы Борисни къырал, жамауат, илму ишлери кёп тюрлю саугъала бла белгиленнгендиле. Ол «Знак Почета», «Халкъланы шуёхлукълары» орденле бла ючюшер кере, «Къабарты-Малкъарны аллында къыйыны ючюн» орден, СССР-ни, Россейни майдаллары, Афганистан Республиканы ордени бла саугъаланнганды. Ол «КъМР-ни илмусуну сыйлы къуллукъчусу», «КъЧР-ни илмусуну сыйлы къуллукъчусу» сыйлы атлагъа тийишли кёрюлгенди, Нальчикни сыйлы инсаны болгъанды. 
Жаш тёлю къымылдауланы бла айырыу системаны айнытыугъа салгъан къыйыны ючюн Борис Мустафаевич ВЛКСМ-ни Сыйлы белгиси,  РФ-ни Ара айырыу комиссиясыны Сыйлы белгиси бла саугъаланнганды.   

Зумакъулланы Борис хунерли къырал къуллукъчуду, билимли алимди, дипломатды. Ол туугъан журтубузну битеу жюрегинден сюеди,  Къабарты-Малкъарны халкъларыны арасында бирликни бла къарындашлыкъны сакълаугъа къолдан келгенни этеди, жашау тирилигин кёргюзтеди, жамауатха магъаналы соруула бла байламлы оюмун ачыкъ этеди. Жашауну къыйын жоллары бла адамлыкъ ышанларын тас этмей ётгенди, кесине, туугъан журтуна кертичиликни юлгюсюн кёргюзтеди. 

Бу кюнледе Борис Мустафаевичге айтылгъан алгъышлагъа биз да къошулабыз эмда анга саулукъ, узакъ ёмюр, жетишимле тежейбиз.