15 февраль-Совет аскерле Афганистандан чыгъарылгъан кюн
Афган уруш бошалгъанлы 36 жыл озгъанды, алай къыралны халкъы тынчлыкъны бюгюн да кёрмегенди. Бу къазауат 9 жыл, 1 ай эм 18 кюн баргъанды. Тарихлеге кёре, совет аскерле Афганистанны власть органларыны тилеклери бла бу къыралгъа кийирилген кюнден (1979 жылда 25 декабрьде) 1989 жылда 15 февральгъа дери, бу кюн а эки къыралны чегинден ахыргъы аскерчи чыгъарылгъанды, 15 минг аскерчи жан бергендиле, 50 мингден асламы тюрлю-тюрлю жарала алгъандыла, 417-си уа белгисиз тас болгъандыла, неда жесирге тюшгендиле. 1999 жылда ачыкъ этилген шартлагъа кёре, 287 адам туугъан журтларына къайтмагъандыла.
Къазауатда кёргюзтген жигитликлери ючюн 200 мингден аслам адам СССР-ни къырал саугъалары бла белгиленнгендиле, ол санда 71 инсан Совет Союзну Жигити деген бийик атха тийишли кёрюлгендиле.
Къабарты-Малкъардан Афганистанда интернационал борчларын 1860 аскерчи бла офицер толтургъандыла. Республиканы 54 жигит уланы ол къазауатда жан бергендиле.
Сый бериу
Батыр уланларыбызгъа, Ата журтубузну къоруулаучуларына хурмет этиу барыбызны да сыйлы борчубузду, – дейди «Афган урушну бла энчи аскер операцияны ветеранларыны» битеуроссей союзуну республикада бёлюмюню башчысы Тимур Тхагалегов.
– Ата журтубузну къорууларгъа, командованияны буйрукъларын толтурургъа ашыргъанларында 18-жыллыкъ жашла эдик. Алай биз республикагъа кир къондурмагъанбыз, эр кишини, аскерчини борчларын толтургъанбыз. Бизни жашла барысы да къыралны, республиканы керти инсанлары болгъанларын кёргюзтгендиле. Аланы атларын эсде тутаргъа, ёмюрлюк этерге керекбиз,-дейди Тимур Лялюшевич.
Совет аскерде бу къыралгъа кийирилген жыл окъуна 86 аскерчи жан бергендиле. Бизни республикадан а душманланы къолундан биринчи Хаджиланы Юрий ауушханды (1980 жылда). Тырныауузчу жаш Джалал-Абадда къуллукъ этгенди. Ол Къызыл Жулдузну ордени бла саугъаланнганды (ауушхандан сора).
Хаджиланы Юрийни аты ол окъугъан школгъа аталгъанды, дагъыда туугъан шахары Тырныауузда афган урушну жигитлерини хурметине ишленнген эсгертмеде ёмюрлеге жазылгъанды.
– Къазауатда жан берген 54 жашыбызны атларын ёмюрлюк этиу баш борчларыбыздан бириди, – дейди Тимур Тхагалегов. – Районлада ала туугъан элледе эсгериу къангала салыныр, орамлагъа, школлагъа атлары берилир ючюн къолдан келгенни этебиз. Алгъын афган урушну ветеранларына сансыз къарагъандыла. Алай ахыр жыллада бизге къырал, жамауат да тутхучлукъ этедиле. Бюгюнлюкде республиканы 7 районунда афган урушну жигитлерине эсгертмеле салыннгандыла. Нальчикде Къозу тереклени бахчасында эсгертмени тийресинде уа совет аскерле Афганистаннга кийирилген эмда интернационал борчларын толтуруп чыгъарылгъан, дагъыда аскер махтаулукъну кюнлеринде митингле бардырыучубуз.
Эсгертме
Биз «Заманны» бетлеринде Афганистанда интернационал борчларын толтургъан жигитлерибизни юслеринден кёп кере жазгъанбыз. Алай тау миллетни ол къазауатда жан берген батыр уланларын да эсгерирге тийишлиди. Бюгюн а статьябызда аланы сагъыныргъа, хурмет этерге, жууукъларына энтта бир кере къайгъы сёз берирге сюебиз.
Къартлыкъланы Пагону жашы Магомед танклагъа къажау дивизияны, танклагъа къажау ракетаны водитель-оператору болуп къуллукъ этгенди. Аскерге чакъырылгъынчы уа, ол Май районда, «Ленинцы» колхозда ишлегенди.
Ол аскерге 1981 жылда чакъырылгъан эди. Ол аскер буйрукъну толтура, къыйын ауруп ауушханды, Урван районда Псыкод элде басдырылыпды.
Герпегежден Бёзюланы Борисни жашы Рамазан аскерге къуллукъ этерге 1981 жылда чакъырылгъанды. Жигит водитель аскер бёлюмлеге 40-дан аслам рейс бардырып, керекли затланы жетдиргенди. Анга душман бла атышыулагъа тюберге да тюшгенди.1982 жылда 13 июльда Панджшер ёзенде совет колоннагъа атышыу башланады. Рамазан, абызырамай, автоматын къолгъа алып, душманнга къажау турады. Батыр аскерчи алайда гранатны сыныкълары тийип, жан бергенди.
Бёзюланы Рамазан Къызыл Жулдузну орденине тийишли болгъанды (ауушхандан сора). Бюгюнлюкде Герпегежни орамларындан бири Бёзю улуну атын жюрютеди.
Унутмау
Огъары Малкъардан Гадийланы Рамазанны жашы Руслан бла Хасауланы Мухтаны жашы Магомет, Афганистан демократия республикада интернационал борчларын толтуруп, батырлыкъны юлгюсюн кёргюзтгенлери ючюн Къызыл Жулдузну орденине тийишли болгъандыла (ауушхандан сора).
Гадийланы Руслан аскерге 1983 жылда чакъырылгъанды. Механик-водитель къуллукъда ол душман бла 9 сермешге къатышханды. 1984 жылда 18 сентябрьде колоннаны ашырып баргъан къауум Кандагар провинцияда душманны атышыууна тюшеди. Руслан жюрютген БМП-гъа гранатометдан атдырадыла, машина жанып башлайды. Руслан жаралы болгъан нёгерлерине болушуп, къолуна сауут алып, душманнга къажау сюеледи. Алай ол от бардыргъан жерин алышханда, душманны огъу жетеди.
Гадийланы Русланны туугъан эли Огъары Малкъарда басдыргъандыла. Республиканы военкоматыны Къашхатауда бёлюмюнде Гадийланы Русланны аты жазылып, эсгериу къанга салыннганды.
Хасауланы Магомет а Афганистаннга къазауатны оту къызадан-къыза баргъан кезиуде тюшгенди – 1980 жылда декабрьде. Сержант, аскер бёлюмню командири Хасау улу 6 рейдге къатышханды. 1982 жылда 27 февральда Магомет башчылыкъ этген къауумгъа жаралы нёгерлерин медицина бёлюмге жетдирирге буйрукъ бериледи. Аны толтургъан кезиуде аскерчиле душманны атышыууна тюшедиле. Магомет, къорууланыуну къуралыулу бардыргъаныны хайырындан, къауум душманны атышыууна жууап берип, командованияны буйругъун толтурады.
Алай миллетни жигит уланы экинчи кюн сермешледен биринде жан бергенди. Ол ахыр обасын туугъан элинде тапханды. Республиканы военкоматында Хасауланы Магометни аты бла эсгертиу къанга салыннганды.
Къашхатауну школуну музейинде Улбашланы Шейхни жашы Алимни аты жазылып, эсгериу къанга барды. Ол Афганистаннга 1983 жылда сентябрьде тюшгенди. Аскер буйрукъну толтура, Алим къыйын ауруу табып ауушханды. Ол туугъан эли Къашхатауда басдырылыпды.
Къарыулары бла айырмалыла
Бызынгыда афган урушну жигити Жазыколаны Магомедни жашы Исхакъны хурметине волейболдан турнир къурау тёреге айланнганды. Исхакъ афган урушха 1983 жылда апрельде тюшгенди.
Энчи инженер-сапёр батальонну механик-водители Жазыколаны Исхакъ юч атышыугъа къатышханды. Бир жол ол сапёрланы разведчиклени энчи къаууму бла бирге душманны сауутлары бла складны жокъ этерге буйрукъну толтурургъа чыгъады. Нангархар — провинцияны эллеринден биринде разведчикле душманнга тюбейдиле. Исхакъ, аягъына бла кёкюрегине ауур жарала алгъанына да къарамай, урушну тохтатмагъанды. Алай душманны огъу башына тийип, жигит аскерчини жашауун юзгенди.
Исхакъ Къызыл Жулдузну орденине тийишли болгъанды. Бызынгыда школ орналгъан орамгъа афган урушну жигити Жазыколаны Исхакъны аты берилгенди.
Афган урушну ветеранларыны хурметине спорт эришиуле дайым да къураладыла. Сёзге, алгъаракълада аскер къол тутушуудан республикалы турнирге эки жюзге жууукъ жаш спортчу къатышхан эди.
- Биз бу турнирни 2006 жылдан бери бардырабыз. Дагъыда картингден эришиуле да бардырыладыла, районлада спортну тюрлюлеринден эришиуле къураладыла. Аскер нёгерлерибизни хурметине патриот жырланы фестивальлары да бардырыладыла. Школлада суратланы, сочиненияланы конкурслары да болуучудула. Битеу бу жумушла жашларыбызны атларын, ала этген жигитликни, афган урушну юсюнден кертиликни келир тёлюлеге сакълар мурат бла къураладыла,-дейди Тимур Тхагалегов.
БЬайламлыкъ
Быйыл Россейде Ата журтну къоруулаучусуну жылы белгиленеди. Афганда болгъан жашла Уллу Ата журт урушну жигитлерини хапарларында, юлгюлеринде ёсгендиле. Алай бюгюн а жаш тёлюню туугъан журтубузгъа сюймекликге, жамауатны керти инсаны болургъа юйретиу иш аланы жууаплылыкъларына ётгенди.
Тимур Лялюшевич айтханыча, ветеранланы школлагъа терк-терк чакъырадыла.
- Мен ветеран иш бла энди кюрешип башлагъанымда, школладан бирине чакъырадыла. Анда уа устаз, Совет Союз Афганистаннга чабыуулукъ этгенди, дейди. Аны сёзлери манга алай ачыу тиедиле, жюрегими къыйнайдыла. Алай къаты болама да, чыгъып, биз аскерчиле болгъаныбызны, къыралны оноучуларыны буйрукъларын толтургъаныбызны айтама. Совет Союз афган халкъгъа кёп ахшылыкъла келтиргенин, социал учрежденияла, жолла, предприятияла къуралгъанын, афганлыланы зорларгъа угъай, болушургъа излегенин ангылатама. Ол кезиуден бери къыралда, жамауатда да афган урушну ветеранларына кёз къарам тюрленнгенди, намыс бериледи, этген жигитлигибизни ангылайдыла,-дейди ушакъ нёгерибиз.
Бирлик сезилирча
Бюгюнлюкде уа афган урушну ветеранлары бла бир тизгиннге энчи аскер операцияны жигитлери тургъандыла. Тимур Тхагалегов айтханыча, СВО-да афган урушну ветеранлары да бардыла, ол санда жашлары бла бирге къуллукъ этгенле да.
– Жамауат СВО-гъа къатышханланы жигитликлерин билирге, алагъа хурмет этерге керекди. Ол себепден жумушларыбызгъа къатышдырабыз, алай бла тёлюлени араларында байламлыкъла сакъланадыла. Уллу Ата журт урушну ветеранлары бизге къойгъан юлгюню алагъа юйретирге керекбиз. Сёзге, аскер къол тутушдан эришиулеге афганлыла, СВО-ну ветеранлары да келген эдиле. Жашчыкъла жигитлерибизни кёкюреклеринде майдалланы кёргенде, кёзчюклери жаннган эди, къууанып, ала бла суратха тюшгендиле. Быллай жумушла Ата журтубузну къоруулай жан берген жашларыбызгъа, аланы жууукъларына, ёсюп келген тёлюню кесине да магъаналыды. Жаш адамланы ариу юлгюлери болургъа, Ата журтубуз ючюн жан берген жигитлени билирге керекдиле. Ол себеп болуп, жашла аскер усталыкъны сайлап, Ата журтубузну къоруулаучулары болурла, деп ийнанама,-дейди Тимур Лялюшевич ушагъыбызны ахырында.
