Жаннет юйю – туугъан жерибиз

Бу кюнледе Къабарты-Малкъар къырал университетни Отарланы Керим атлы маданият арасында магъаналы иш болгъанды. Анда ишлегенле Бейтуугъанланы Исмайылны таматалыгъында эки китап чыгъаргъандыла басмадан. Ала Малкъар халкъны жангырыу кюнюне аталадыла.

Биринчи жыйымдыкъны аты «Жанады энтта отубуз» деп алайды. Ары кирген назмуланы малкъар поэтле бек къууанчлы, бек жарыкъ кезиулеринде жазгъандыла – киши жеринде онюч къыйын, тансыкъ жыл жашап, андан сора халкъыбыз Ата журтуна къайтханда.

Бу антологияны аллында бир къауум тарых документ да бериледи. Ол санда:СССР-ни Баш Советини Президиумуну Къабарты АССР-ни Къабарты-Малкъар АССР-ге тюрлендириуню юсюнден 1957 жылда 9 январьда чыкъгъан Указы;

СССР-ни Баш Советини Президиумуну малкъар, чечен, ингуш, къалмукъ эмда къарачай халкъланы миллет автономияларын къайтарыуну юсюнден указларын къабыл кёрюуню юсюнден 1957 жылда 11 февральда чыкъгъан Закону;

Къабарты АССР-ни Къабарты-Малкъар АССР-ге тюрлендириуню юсюнден КъАССР-ни Баш Советини 1957 жылда 28 мартда чыкъгъан Закону;

Совет Социалист Республикаланы Союзуну Баш Советини Зор бла туугъан жерлеринден кёчюрюлген халкълагъа къажау репрессияланы законсузлукъгъа эмда уллу аманлыкъчылыкъгъа санауну юсюнден 1989 жылда 14 ноябрьде къабыл этилген Декларациясы;

Россей Федерацияны Президенти Борис Ельцинни 1994 жылда 5 мартда малкъар халкъгъа айтхан сёзю;

Къабарты-Малкъар Республиканы Президенти Валерий Коковну 1994 жылда 25 мартда Малкъар халкъны жангырыууну кюнюн тохташдырыуну юсюнден Указы.

Андан арысында Ата журтха къайтыуну къууанчы туудургъан тизгинле барадыла. Китапны жыйышдыра туруп, алдан оюм этип, Бейтуугъанланы Исмайыл кеси ызы бла баргъанды – авторланы жыл санларына кёре тизгенди. Баям, ол сюргюн ачыуун сынап, артда быллай кюннге чыкъгъан эслилени къууанчларына артыкъ ышаннганды эм аланы чыгъармаларын алгъа салыргъа сюйгенди. Назмуланы атлары окъуна кёлюнгю кётюредиле: Улбашланы Ахмадия «Малкъарлыгъа», Гуртуланы Берт «Жарыкъ танг», Отарланы Керим «Тауларыбыз чыкъдыла бизни къучакъларгъа», Гыттыуланы Максим «Минги тау», Къулийланы Къайсын «Туугъан жериме айтама», Зумакъулланы Танзиля «О, къаллай къууанчды, къаллай!», Бабаланы Ибрагим «Ассалам, Холам тары!», Мокъаланы Магомет «Дуния къууанчым», Созайланы Ахмат «Тепсейле таулу жашчыкъла», Табакъсойланы Мухтар «Жаннет юйю – туугъан жерим», Баккуланы Артур «Алам башы – Малкъарым», Тилланы-Ёзденланы Фатима «Мени Малкъарым», Ахматланы Люба «Туугъан журтха жокъду дунияда багъа!» эм башхала. Ненча жюрек сёз бла айта билгендиле назмучула туугъан жерибизге сюймекликлерин!

Отарланы Керим атлы маданият ара окъуучулагъа этген экинчи саугъаны аты уа «Тил тин сакълар» деп алайды. Ары жаш неда, жыл санлары келип, назмуларын кечирек басмалап башлагъан авторланы чыгъармалары киргендиле.

Китап Къабарты-Малкъар къырал телевиденияны малкъар бёлюмюню редактору Аппайланы Ларисаны назмулары бла башланады. Аллында уа аны жашау эм чыгъармачылыкъ жолундан къысха хапар айтылады. Хар бир бери кирген авторну юсюнден да бардыла быллай билдириуле. Алай бла бери, китапны жарашдырып, басмагъа хазырлагъан, башында айтылгъан фондха таматалыкъ этип тургъан Бейтуугъанланы Исмайылны, «Эльбрус» китап басманы редактору Газаланы Аминаны, Элбрус район краевед музейни ишчиси Ёзденланы Женяны, Нальчикде кёп функциялы арада ишлеген Жашууланы Темирланны, врач Курданланы Магометни, Чегем районну администрациясында уруннган Къарчаланы Зухураны, Къабарты-Малкъар къырал телевиденияны редакторлары Малкъарланы Каринаны бла Рахайланы Диананы, энчи иш бла кюрешген Хуболланы Зулейханы, Каменкада тутмакъла тургъан жерге жылыу берген биригиуню директору Жаникаланы Жамалны, устаз Ахматланы Танзиляны, Эльбрус районну жер жерли администрациясыны пресс-службасыны таматасы Холамханланы Алинаны назмулары киргендиле. Къара сёз бла жазгъанланы айтханда, Додуланы Жамиля кёчюрюп, Антон Чеховну хапарлары басмаланнгандыла.

Айхай да, бусагъатны излемлерине къарагъанда, барысы да аламат жазадыла деп айталлыкъ тюйюлсе, алай а жюрек ауазлары айырмалыды, энчиди къайсыны да. Ишлеген жерлерин чертип нек айтханымы да барды сылтауу – къадарларын чыгъармачылыкъ иш бла байлагъанла аздыла. Ол шарт а кёп затны юсюнден айтады. Бек биринчиден а: «Бармыды бизни адабиятыбызны келир кюню?» – деген сорууну туудурады.

Бу эки китап, алда белгиленнгенича, кёчгюнчюлюк сынагъан миллетни хар бир адамыны энчи эм миллет къууанчына – Халкъыбызны жангырыу кюнюне аталадыла. Дуния башында къайда, къалайда да жашагъан халкъланы хар бирини да кесини жыргъа кирген жигитликледен, хорламладан, халкъ къууанчладан, ёхтемликден, жюрек толтургъан терен ачыуладан, сан къалтыратхан жашау сынауладан къуралгъан тарыхлары барды. Бизни жашау жолубуз да алай бола келгенди.

Малкъар юйюрледен къайсыны да Уллу Ата журт урушда туугъан жерин къоруулагъан жигитлери барды. Болсада жалгъан дауланы хаталарындан миллетге онюч жылны (1944-1957), Ата журтундан айырылып, узакъ жерледе – Къазахстанда, Орта Азияда жашаргъа тюшгенди. Алай а анда да адамларыбыз тёзюмлюкню, жигерликни, жарашыулукъну юлгюсюн кёргюзтгендиле. «Жашау магъананы тутхан шарт – ол не тюрлю сынаудан да бет бла, намыс бла къутулууду», – деп, ол ниет бла жашагъандыла. уруннгандыла, ахшы умутла этгендиле таматаларыбыз. Анда «Социалист Урунууну Жигити» деген сыйлы атха окъуна алты таулу тийишли болгъандыла, алмасала да, ол даражагъа дагъыда кёпле кёргюзтюлгендиле.

Миллет эсли, асыл адамларыбызны ахшы умутлары толуп, 1957 жылда 28 мартда биз Ата журтубузгъа къайтханбыз. Ол кюнледеги къууанчыбыз тарыхха киргенини шагъатлыкъларыдыла бу эки китап.