Жигитликни, огъурлулукъну да юлгюсю

Жашай барсанг, сен араларында ёсген адамла жангы магъана ала баргъанларына тюшюнесе. Артда, ала жашаудан кетгенден сора, ангылайса аланы артыкъ халал, жарыкъ, жандауурлу да неден болгъанларын. Бизни тийреде, Кёнделен элни башында кюнлюм бетде, Балаланы Аубекирни юйюрю жашагъанды. Юйюрю десем да, кеси юйюрлери бла жашлары, къызлары.

Къабыргъа къоншубуз Жюзюм да аны къызы эди. Биз анга Анняка дегенбиз. Анняканы тамата жашы Энейланы Сагит, жыйырма жылы да болгъунчу, урушха кетип, къайтмагъанды. Аны сураты тагъылып эди жасаулу отоуларында. Биз аны туудугъу Фатимат бла ары кирсек, нек эсе да шыбырдап сёлешгенбиз, анга намыс этип. Къызы Зайнаф узакъ болмай Бийчеккулада эди. Жашы Азрет шахарда жашагъанды. Анняка уа келини Теммоланы Балдан бла туудукъларын ёсдюргенди. Анам, кёп жылланы аны атын жашырып туруп, бирде: «Анняка, бир иги жюзюмле сата келгендиле. Ашармы эдинг?» - деп, атын айтып ийген эди да, артда кеси да эслеп, къалай уялгъаны, алайдагъыланы, бек биринчиден а Анняканы, кюлгенлери эсимдеди.

Юйден къарагъанлай, арабызда юч юй, эгечи Фердауус жашагъанды. Аны баш иеси Магомет, Отарланы Газнаны жашы, Уллу Ата журт урушдан къайтмагъанды. Ол къазауатха кетгенде, жашланы таматасы Къаншаугъа сегиз жыл бола эди. Ызындан а - Амин бла Махти. Къыргъызстаннга тюшген эдиле ала кёчгюнчюлюкде.

Ажокъагъа кирген жерде, бизден узакъ болмай, Аубекирни Алий деген жашы жашагъанды. Алий бла аны юйдегиси Черкесланы Сапийни сабийлери жокъ эди, ала алай ийнакълаучу эдиле бизни къайсыбызны да.

Энишге тюше барсанг,  суу боюнунда къарындашлары Омар жашагъанды. Аны жашы Хамит бизни школда окъутханды. Аны къызы Мадина, баям, школну элде айырмалы бошап, Москвада Пищевой институтха кирген биринчи таулуду. Асхат да, юйюр кичиси, бек билимли эди, биринчи инженерледен болуп, Нальчикни заводларындан биринде ишлеп тургъанды.

Арабызда эки юй болуп, бизден арлакъда, уллу орамда, тюз да тёш тюбюнде, Аубекирни эки жашы – Жабра бла Ибрагим, ала бла къоншуда Байзуллалада кичи эгечлери Фатимат жашагъандыла.

Жабраланы арбазда ёсгендиле битеу да тийрени сабийлери десем, ётюрюк айтырыкъ тюйюлме. Хар бирибизни тенгибиз бар эди ол кёп сабийли – сегиз жаш бла эки къыз – юйде. Нафисат а, Жазаланы Тажууну къызы, юйюр чырагъы, бир да болмагъанча халал адам, бир заманда бир адамны жюрегин къыйнагъан болмаз эди, ма аллай таза ниетли, мёлек адам. Сабийлери да, артда уа келинле да - жарашыулула. Жабра жашауун къошда ётдюрген эди. Ол андан элге энсе, жау, бишлакъ, эт – юйде берекетни айтмай къой. Кюз артында битеу да арбаз агъач кертме ийис этип къалыучу эди. Биринчи кере мен зыка, оразык да анда ашагъанма.

Ибрагим бла аны юйдегиси Черкесланы Генжамал (Сахиджамал) эки жаш бла эки къыз ёсдюргендиле. Ала менден бир кесек тамата эдиле, алай а къайсыбыз кирмегенбиз ол жарыкъ арбазгъа? Хар тюбегенибиз къууанч бола, алай жашагъанбыз.

Былайда мен Ибрагимни юсюнден энчи айтыргъа сюеме. Ариу адам эди, башын да акъ хорлап, жумушакъ ышара. Ол Уллу Ата журт урушну аллындан ахырына дери барып, Берлиннге дери жетгенди. Алай а ёсгюнчю, мен аны жигитлигинден хапарсыз болуп тургъанма. Нек дегенде, ол адамланы кёбюсю махтана, артыкъ намыс излей, кеслерине къыралдан зат юзе билмегендиле. Артда жыйышдыра тургъанма бу сизге айтырыкъ затларымы.

Къагъытлада жазылгъанына кёре, Ибрагим Кёнделенде 1913 жылда туугъанды. Уллу Ата журт урушну кезиуюнде фронтха 1941 жылда  декабрьде чакъырылгъанды. Ол ары кетгенден сора туугъанды жашы Шамшудин. Биз анга Чыпыу дегенбиз. Ибрагимни къысха артиллерист курсланы бошагъанлай, Шимал-Кавказ фронтха жибергендиле. Ол Ростов тийрелеринде 383-чю мараучу дивизиясыны 966-чы артиллерия полкуну къауумунда киргенди биринчи кере къазауатха. Ибрагим анда топ атдырыучу болгъанды.

Къырымны азатлаугъа къырал таматала ол заманлада уллу магъана бергендиле. Анда баргъан къанлы къазауатлагъа да къатышханды Ибрагим. Таулу жашны ётгюрлюгюн кёрюп, командирлери аны топ расчётха тамата этгендиле. «Кавказны къоруулагъаны ючюн» майдалны уа анга уруш бошала туруп, 1945 жылда  бергендиле.

Ибрагим къуллукъ этген полк 1943 жылда июньдан башлап биринчи Белорус фронтну къурамында кюрешгенди. Керчьни тийресинде баргъан сермешле бир хорламлы, бир жарсыулу болуп, ол жерле, бютюнда тенгиз порт, къолдан къолгъа ёте тургъанлары белгилиди. Эки жанына да стратегия магъанасы уллу болгъан жер эди ол. Алай болгъаны себепли, ол кюрешлеге Ибрагим къуллукъ этген полк бла бирге тенгиз аскерчиле да къатышхандыла. Бек къыйын сермешле алайлада баргъандыла. Ол фронтну къыйыры эди да, совет аскерчилеге душман бла бетден-бетге тюбеширге да тюшгенди. Керчь ючюн 1943 жылда 31 октябрьде башланнган кюреш экинчи жыл 11 апрельде совет аскерчилени хорламлары бла бошалгъанды. Ол заманлада этген жигитлиги ючюн Балаланы Ибрагимни «За отвагу»  майдал бла саугъалагъандыла.

Польшада уруш бара тургъан жерде жаралы да болгъанды Ибрагим, бетине темир сыныкъ тийип. Ол болумда да, сермешден чыгъар, бир жанында жан сакълар онгу болуп тургъанлай, от-окъ тюбюнде нёгерлерин къоймагъанды. Артда аны ол къыйын кезиуде этген ётгюрлюгю ючюн Къызыл Жулдузну орденине кёргюзтгендиле. Ол къагъытда Ибрагимни юсюнден былай жазылады: «1945 жылда 3 январьда баргъан сермешледе Блажки  жерни тийрелеринде ол кесини тобундан атып, душманны жаяу аскерчилери болгъан эки машинаны жокъ этгенди, эки танкны атдыргъанды…»

Къалай-алай болса да, жаралы болгъаны уа бир кесекге чырмагъан эди. Ибрагим къауум айны госпитальда жатханды. Артда уа кесини полкуна къайтып, Европаны азатлау кюрешлеге тири къатышханды. Алай бла, жигитлени жоллары бла бара, сержант чыны бла ол Берлиннге дери жетгенди. Ибрагимни «Берлинни алгъаны ючюн»  майдал бла да саугъалагъандыла.

Мамыр, тынч адам эди Ибрагим. Аны уруш жолларындан алдан хапарлы болсам иги эди. Алай болмады. Баям, ол уялчакъдан, мен да сабийден. Саулугъу аламат тюйюл эди. Къыйнала эди кёзлеринден. Алай болмай да къалай: уруш этингден ётюп, жюрегинге да салады сора жара. Кёзлери уа… азмы кёрген эдиле?