Таулу ананы юлгюсю эди ол

Теммоланы Абидат, Хуштаны къызы, Басхан ауузунда аты айтылгъан, намысы жюрюген тиширыуладан бири болгъанды. Ол юлгюге алырча, эсгертме салырча таулу аналадан эди. Аны къадарыны юсюнден бизге Ёзденланы Замира билдиргенди.

«Аны юсюнден жазардан алгъа, Абидатны туудугъу Теммоланы-Гюлюйланы Жаннет Ибрагимовна бла тюбешгенме. Ол Огъары Басханны школунда устаз болуп ишлейди. Аны бла ушакъ этгенимде, ол ыннасыны юсюнден уллу сюймеклик бла, тынсыкълап хапар айтханды.

– Жаннет Ибрагимовна, урушха дери ыннангы жашауу къалай къуралгъанын билемисиз?   

– Ол 1908 жылда Гижгитде туугъанды, насыбын а мында, Огъары Басханда, тапханды. Теммоланы Чукала бла  уллу да, ариу да юйюр къурагъандыла. Мен билгенден, Аба, биз анга алай айтыучу эдик, таулу тиширыулагъа башчылыкъ этип, совет солдатлагъа жюнден кёп зат эшип, ийип тургъандыла. Уллу Ата журт урушну заманында, кече-кюн демей, фронтха, аскерчилеге болушур ючюн жукъламай кёп кечени ётдюргенди.                                                         

– Кёчгюнчюлюкню юсюнден а хапар айтамы эди?

– Ол кюнню эсине тюшюрсе, бек мудах болуучу эди. Ол кюн Чукала, колхоз мюлкню сакълай, къошдан келмей тура эди. Аба уа, гитче сабийлени къоюнуна къысып, кийимледен, ашдан да къолуна тюшгенни алып, узакъ жолгъа жиляй-улуй тебирегенлерин айтыучу эди. Ала, тауладан кёзлерин алалмай, аладан болушлукъ излегенча, къоюп баргъанлары ючюн кечгинлик тилей, алай бла чыкъгъан эдиле тардан.

– Ёмюрден бери да таулу тиширыу юйню от жагъасын сакълагъанды. Тыш жерде да аны ёчюлтмей, белин къаты къысып, не ауур ишден да артха турмай, сабийлени ач этмей жашау этерге кюрешгендиле.

– Абидат да ма аллай, чынтты таулу тиширыу эди. Ол сабийлери бла Джамбулгъа тюшген эди. Кёп да бармай а баш иеси Чукала да келген эди. Ал заманлада хауа жарашмай, аш къыт болуп, аслам сабий ёлгенди. Кёплери уа ёксюз къалгъан эдиле. Теммоладан Исхакъ бла Ахмат да къалдыла анасыз бла атасыз. Абидат аланы арсарсыз кесине алды, ёз жашларыча кёрдю, ана жылыуун берди.

Киши жеринде да Абидат юлгюге жюрюй эди. Тизгинин бир заманда да атмагъанды, къазахлы, оруслу тиширыула анга сукъланнган этиучю эдиле. Ол тёрт сабийине къарап, эки ёксюз жашны да аладан кем кёрмей, колхоз ишден бир заманда къалмагъанды. Чюгюндюрде стахановчу звенола къурап, уллу жетишимлери ючюн кёп кере саугъаланнганды.                               

– Ол къыйын жыллада тыш жерде сабийлерине билим бералгъанмы эдиле Абидат бла Чукала?

– Дунияда окъуудан, билимден сюйгени жокъ эди Абаны. Аны себепли сабийлерин бир кюн къалдырмай къазах школгъа жюрютгенди. Аланы окъууларына уллу эс бургъанды.

Ёлюм, ачлыкъ, жаланнгачлыкъ, ыспассызлыкъ сынатханды кёчгюнчюлюк. Аны: «Биз ёлмегенлей, ахырат азабын сынадыкъ. Хар кюнден тилей эдим Аллахдан туугъан жериме, тауларыма къайтар бизни, деп! Хар ташны, нарат терекни, кирсиз хауаны, сууукъ Басхан сууну, Минги тауну акъ башларын тансыкълай эдим. Ол а манга бир сейирлик кюч бере эди»,- деген сёзлери эсимден кетмейдиле.

Ол акъыллы, сабыр адам болгъанды. Киши жеринде не жууугъуна, не къоншусуна заманны палахына хорлатыргъа къоймагъанды. Къуранны сыйлы аятларын окъуп, халкъына тилекле этип, кёл этдирип жашагъанды.

– Къайдан ала болур эди кюч-къарыу?   

–Таулу ана къачан да къыйынлыкъгъа тёзе, туугъан тауларындан, сууларындан къарыу алып келгенди. Намысны бла адамлыкъны сыйлы кёргенди, таукел этип жашагъанды. Таулу анала сабийлери ачдан ёле тургъанда да садакъа тилей билмегендиле. Ёхтем анала!..

Аллайланы кёрсе, Абидат къабынын алагъа берип: «Тилибиз тас болмасын, миллетибиз тюп болмасын», - дей эди. Ол къарыусузлагъа онг берирге бек сюйгенди. Акъыллы сёзлерин кёпле эшитирге, татыулу ашларын ашаргъа бек сюйгендиле.

– Сабийлерини къадарлары уа къалай болгъанды?

– Ала миллетибизни атын айтдыргъан адамла болгъандыла. Жашы Далхат айтхылыкъ врач эди. Ибрагим тюрлю-тюрлю къуллукълада ишлегенди. Эки къызы – Зубай бла Фердаууз – ариу юйюрле ёсдюргендиле. Ахмат мал доктор болуп ишлегенди. Исхакъ, 25 жылны къырал аскерде къуллукъ этип, белгили офицер болгъанды. Абаны сабийлерин Басхан ауузунда юлгюге келтиредиле.

– Кавказгъа къайтхандан сора уа Абидат не бла кюрешгенди?                         

–1957 жылда ала Огъары Басханга къайтхандыла. Аба кийиз усталыкъны иги билгенди. Элде тиширыуланы жыйып, кийиз этерге юйретип башлагъанды. Кёп жылланы ол алагъа башчылыкъ этгенди. Ахматланы Любаны «Таулу кийиз» деген назмусу аны юсюнден жазылгъанчады. Таулу кийиз таулу халкъны тарыхчысыды.

–Жаннет Ибрагимовна, сиз да устазлыкъны Абидат сюйгени ючюн сайлагъаныгъызны эшитгенме.

– Элибизге узакъ жерледен устазла келип ишлегендиле. Аланы жашар жерлери хазна болмагъанды. Аба аланы юйге чакъырып, жашаргъа, ишлерге да онг бергенди. Эллиле анга уллу ыспас этгендиле. Элде жашап кетген устазла уа аны уллу хурмет бла эсгергендиле. 
Мени ол башха туудукъларындан энчи кёргенди. Нек дегенде мен сабий заманымда устаз болуп ойнаучу эдим. Ол а, манга къарап, къууанып, махтаучу эди. «Устаздан сыйлы адам жокъду, ол ёсюп келген тёлюню юйретеди», – деучю эди.