Къазауат жылланы отларында

Къудайланы Жарасланны жашы Мурайны беш жашы ‒ Мухаммат, Мустафа, Хызыр, Кёккёз, Ахыя, эки къызы ‒ Майрусхан бла Зухура болгъандыла.

1939 жылда Мурайны гитче жашы Ахыя аскерге чакъырылады. Саулугъу иги тюйюлдю деп, комиссия аны эки кере да юйюне къайтарады. Кёкюрек къангасы, башха адамладача, ичине батып болмай, Ахыяныкъы тышына чыгъаракъ эди. Аны уа докторла бир тюрлю ауруу сунуп, саулугъу келишмейди, биз быллай адам кёрмегенбиз деп, андан къайтарып болгъандыла. Къудай улу уа бир да болмагъанча къарыулу жаш эди.

Ючюнчю кере чакъырылгъанында, Ахыяны Ростов тийресине жибередиле. Анда къуллукъ этип турады. Бираздан аны Ленинград тийресине кёчюредиле. Андан келген къагъытында былай жазгъанды: «Къуллугъум бошалыргъа энди кёп къалмагъанды, эки айдан юйге жетерикме…»

Болсада буюрулмады Ахыягъа туугъан элин, ата юйюн кёрюрге. Уллу Ата журт уруш жетди. Къызыу сермешле бара эдиле къуршоугъа тюшген Ленинград ючюн. Бир жанындан къанлы уруш, экинчиден ачлыкъ аскерчилени, шахарчыланы да бек къыйнай эдиле. Ленинни атын жюрютген шахарны жаудан къоруулай, кёпле ол жерлени топурагъына юлюш болуп къалгъандыла. Къудайланы Ахыя да аладан бири эди. СССР-ни Къоруулау министерствосуну ара архивинден берилген къагъытха кёре, Ахыя 1942 жылда 23 февральда Ленинградда ауруп ёлгенди.

Уруш башланнган жыл Къудайланы Мурайны къалгъан тёрт жашы да, бир бири ызындан, бир жылны ичинде чакъырыладыла аскерге. Таматасы Мухаммат жыл саны келген адам эди. Аны ючюн болур эди, ал кезиуде ол тюзюнлей сермешге къатышмагъанды, урунуу фронтда къуллукъ этгенди. Бир-эки кере юйюне къагъыты да келгенди. Андан сора Къудай улудан бир тюрлю хапар болмай къалады. Беш-алты айдан сора Мухаммат ёлгенди деп, атасы, анасы, жууукълары аны жиляуун этедиле.

Мурайны экинчи жашы Мустафа эди. Ол 1941 жылда кюз артында чакъырылады аскерге. Ростов тийресине тюшеди да, бир къауум заманны уруш этерге юйреннген аскер бёлюмде къуллукъ этеди. Мустафадан ата юйюне жангыз бир письмо келгенди: «Биргеме Хочуланы Исхакъ, Акъайланы Хыйса, Аттоланы Ахмат да бардыла, тапбыз, хатабыз жокъду, мени ючюн жарсымагъыз. Юйрениу жумушларыбыз бошалгъандыла, бюгюн ингирликде эшелоннга минип, жолгъа чыгъарыкъбыз, экинчи кюн эрттенликде сермешге кирликбиз», ‒ деп жазгъанды Мустафа.

Андан сора кёп заманны ичинде Мустафадан хапар болмай турду. Уруш бошалгъандан сора, аны биргесине къуллукъ этгенни хапарына кёре, была Ростов тийресинде эшелонла бла бара тургъанлай, немис самолётла, бомбала атып, эшелонну чачдырадыла. Алайда кёп аскерчи ёледи. Къудайланы Мустафа да ол санда.

Мурайны жашы Хызыргъа да тюшген эди уруш сынаргъа. Ары дери Хызыр бир къауум заманны Гюржю бла чекде къалауур болуп тургъанды. Уруш башланыр жылланы аллында уа Тёбен Чегемден ёргесинде элледе тюкенлени таматасы болуп ишлегенди. Къабарты-Малкъарны тийресинде къуралгъан 115-чи атлы-аскер дивизияны санында кетген эди Хызыр урушха. Немислиле бла Ростов тийресинде бардырылгъан къызыу сермешледен биринде жаралы болуп, жесирликге тюшеди. Германияны жеринде лагерьледен биринде тургъанды. Бир кюн ары немислиле жангы жесирле келтиредиле. Аланы санында Хызырны тамата къарындашы Мухаммат да болады, аны ауур жарасы бар эди.

Кёккёзню юсюнден да билгенибизни айтайыкъ. Ол Мурайны тёртюнчю жашы эди. Къарындашладан бек артда урушха къатышхан ол эди, элде тургъан заманында жылкъычы эди. кёп жылланы ичинде колхоз атлагъа къарагъанды. Аны ючюн ол аланы халларын иги билгенди.

Бир жол, бизни топчула атла бла топланы тартдырып келе тургъанлай, немисли самолётла жетип, олсагъатлай алагъа бомбала атып башлайдыла. Солдатла къачадыла, ол топлагъа жегилген атла уа чырмашадыла да, не ары, не бери болмай къаладыла. Ол халгъа чыдаялмайды да Кёккёз, аны биргесине дагъыда чегемли жашла Боллуланы Ахмат, Мушукаланы Хусей, Жанатайланы Абдулла, Къудайланы алим, топ-окъ атылгъанына да къарамай, барып, атланы топладан ычхындырып, агъач ичине элтип букъдурадыла. Кёккёзню ызындан а бир самолёт болады да, ол ат бла къачып, агъачха киргинчи, ызындан пулемёт бла атдыргъанлай барады.  Аны уа аскер бёлюмню таматасы кёрюп тургъанды. Самолётла учуп кетгенден сора, тамата, таулу жашланы чакъырып: «Атла ючюн жаныгъызны да аямагъансыз. Сизден иги алагъа киши да къараяллыкъ тюйюлдю. Бюгюнден арысында ол къачып кетгенлени орунларына тохтагъыз», ‒ дейди. Алай бла таулу жашла топчулагъа кёчюрюледиле.

1943 жылны октябрини аягъында Къудайланы Мурайны юйюне Кёккёзню аты бла аскерден ючгюл къагъыт келеди. Ол заманда письмону ол халда бюклеп, тышына барлыкъ адресин жазып къойгъандыла. Кёккёз жазгъан письмону мюйюшюнде 23 октябрьде ёлгени айтылып тура эди.

Къудай улуну биргесине къуллукъ этген жаш Мушукайланы Хусейин урушдан сора шуёхуну хапарын аны ахлуларына айтыла эди.

Къарындашларыны ёлген хапарларын эшитип, Кёккёз, немислилеге дерт жетдиреме деп, ала бла къаты уруш этгенди. Къызыу сермеш бара тургъан кезиуде, хар заманда да ол алда эди. Аллай кезиулени биринде, немислиле бугъуп тургъан окоплагъа бизни аскерчиле чапхан кезиуде, окъ тийип, Къудай улу алайда ёлгенди.

Алай бла Къудайланы Мурайны беш жашындан да бушуу къагъытла келедиле. Ата-ана уа ёз жашауларын жиляу-сыйытда ётдюредиле.