КЕЛИШИР ЮЧЮН БИР БИРГЕ УШАРГЪА КЕРЕКДИ

«Жашым жангызды. Атасыз ёсгенди. Аллах кёреди, бек къууаннганма юйдегили болгъанына, башха миллетге алданмай, кесибизден келинчик тюшгенине да. Ол а, жашчыкъ дейме, жарым жыл да озгъунчу, келинчикни ата юйюне элтип, юйге къайтармай турады, ата-анасы киши юйюнде жашаргъа юйретсинле деп. «Энди бу киши юйю тюйюлдю анга, кесим юйретейим, мен да анама», – деп кюрешеме, унамайды, – деп сёлешеди мен танымагъан биреулен телефон бла. «Эшикден кирсем, ёрге къопмайды, телефондан айырылып, кюнюнг къалай озду, ачмыса деп сормайды. Къартлыгъынгда аш къайгъы да, юй къайгъы да сенми этип турлукъса, аны да тёрге олтуртуп?» – дейди. Нек этмейме? Эте барайым, онгум болгъан къадарда. Ол да юйренир, айыпмыды, жаш адамчыкъды. Уялгъан да эте болур алыкъа. Кеслери да бир кёп къоранч этгендиле, сауну, ёлгенни да эсгерип…»

Къалай ангылайма мен бу таулу ананы! Аны редакциягъа сёлешгени окъуна айтып турады къалай адыргы этгенин. Баям, намыс-адетни юйретип ёсдюргенди жашын, ол башхаладан да аны сакълай эсе. Юйюрню къолайыны юсюнден соргъанымда, тиширыу жашын иги окъууда окъутханын, иши да болгъанын, бир сёз бла айтханда, ахча-бохча къайгъылы болмагъанларын, кеси кёп жылланы устаз болуп ишлеп, солуугъа кетгенин да билдиргенди. Келинчиги уа школну энди бошагъан элли къызчыкъды, заочно окъуйду, элде жашагъан жууукълары танышдыргъандыла жашы бла.

Артда кёп сагъыш этгенме, бир юйюр къурагъан адамланы бирлешдирген зат бармыды араларында, ол болургъа керекди деп. Аны излегенме. Баям, юйюрню иги танымагъандан, табалмагъанма. Сёз ырысхыны юсюнден бармайды. Энди, бир жаны бла къарагъанда, ахча-бохча да керекдиле. Аласыз ауругъан адам саулугъуна окъуна къараталмайды, аллай заманнга келгенбиз. Окъуу да хакълы болгъанды, баргъан-келген болса да, къуру къолгъа къуш къонмайды. Сау болсун жаш, ол жаны бла къайгъысыз этген эсе юйюрюн. Алай а, не десенг да, бир бирни ангылау жюрек сезимледен башланады. Ала такъыр болсала уа, акъылдан, тёзюмлюкден, бир бирни ангыларгъа итиниулюкден.

Жанынгда тургъан адам сенден жюрек жылыу излегени баямды. Алай болмай да жарамаз. Бютюнда сабий къыз. Сен ойнап, кюлюп кирсенг юйге, жууабы да алай боллугъу сёзсюздю. Аны бла бирге жашау нёгеринги кеси тенгшилигинге чыгъарыргъа борчлуса. Нек дегенде, ол санга, сен да анга тийишли болур ючюн. Къыз да алыкъа жашды, бергенинги аллыкъ сунама.

Барыбыз да билген бир жазыучуну юй бийчеси, жашау ортасындан иги да ётгенден сора: «Мен башланнган школдан ары окъумагъанма. Мени школларым, университетлерим да баш ием болгъанды», – деп сагъына эди. Биз иги кесек заманны къырал ишде ишлегенбиз бирге. Къыйын эди аны тёртжыллыкъ школдан ары окъумагъанына ийнаннган - ол баш иесине, башхалагъа да адабиятны, маданиятны, тарыхны юсюнден толу ушакъ нёгер болаллыкъ эди. Сёзсюз, жашауда да кёпледен тири эди. Аллай юлгюле дагъыда болурла.

Халкъыбыз ишден къачмагъан, жашауну иги этерге излеген аламат халкъды. Къыйналгъан эсе да, аягъы юсюне ариу тургъанды, дуниялыкъдан ангылауу барды. Заман тюрленнгени бла бирге аны эси да айный, жашауну излемине кёре оюмлай барады. Хар бир энчи адам да алай. Жаланда жашау жолун, жюрегин жаратхан жумушну табаргъа керекди. Былайда уа, баям, бир белгили жол бла барыргъа излейди жаш, аны окъууу болмагъанына таянып: эр киши ишлейди, юйге къолай келтиреди, тиширыу а аны хайырлана билирге борчлуду деп. Ол болум юйюрде кимге къууанч келтирлиги, кимге насып берлиги соруулай къалгъан сунама.

Бу тиширыу жашы башха миллетге алданмагъанына къууанады. Не ючюн? Кеси тилинде сёлешсе, кеси адет-тёресинде жашасала сюеди келини, ол ёсдюрлюк туудукълары да. Ол къайсыбызны да излегенибизди. Былайда ана аланы бир кесекге кеслери жангыз къойса, къалай болур эди деп келеди кёлюме. Алай а ол сагъышны кери къууама: жаш жангызды, биринчи кюнден юйренмеселе, артда анагъа, келиннге – экисине да къыйын боллукъду байлашхан.

Бирле угъай, кёпле да быллай ишде аналаны терслерге ёчдюле, киши юйюнде билир затларын эсге алдырмагъанды, аны къайры эм нек бергенин иги ангылатмагъанды къызына деп. Юйге адам кирсе неда, къайда да олтуруп тургъанлай аллынга адам келсе, ёрге къопханны юсюнден айтханда уа, ол адетибиз бек ариу кёрюнеди манга. Тюрк кинолада жокъду ол. Алай эсе уа, ол шарт бизни миллет энчилигибизди. Аны юсюнден келген къонакъла да жазгъандыла артда. Былайда, кеси айтханча, ана: «Келинчик, жашчыкъ келе турады, аллына чыкъ, къууаннганынгы жашырма», – деп юйретирге керек болур. Неда, экиси къалгъанда, аш этгенде, башха жумушха узалгъанда да, жанына сюеп, артда уа: «Келинчик этгенди!» – деп къууандырса жашын, башха юйге киргенлени да. Ол иги тюйюлмюдю?

Кеси келин болмагъан ким барды аналада? Келинледе кеси жангылычларын кёрюп, тюзетирге итинирге керек тюйюлмюдюле ала? Эки жанындан да анала жаш адамлагъа болушлукъчу болургъа керекдиле. Айхай да, игиди, келин баргъан жеринде адепли, насыплы, басымлы, тёзюмлю, тири болса, терк окъуна баргъан юйюнде жюрюген адет-тёрелени алса. Ол алай болуруна себеплик этерикле уа аны къатында тургъан таматаладыла.

Бу редакциягъа сёлешген ана да жашына айтханын этдиралмаймы жарсыйды, огъесе башха ниет бламы сёлешгенди, ким билсин. Алай а заманы жетип, озуп окъуна болур, юйюр къурагъан, ары дери кесин окъууда, ишде да ариу кёргюзтген жаш бу ишде жаш юй бийчесине алай къаты нек болгъанын анасы окъуна ангыламайды. Ол жашын эр киши этип ёсдюргеннге ушайды. Алай эсе уа, ол да жууаплы тюйюлмюдю юйюрюн сакълауда? Ол бу ишни – келинчикни бир кесек болжалгъа ата юйюне элтгенин – иги умут бла этген сунама. Ажашмасам, иги боллукъ эди. Бир къоркъуу а барды, жюрек сезимлени такъырлыкъларымы этдире болурла бу ишлени деп.

Алда заманлада таматала жашны юйдегили этерге заман жетгенде, анга жашау нёгер излеселе, «келиширча къыз», «келиширча юйюр» деп белгилегендиле. Анда уллу магъана болгъанын артда ангылагъанма. «Мен баш иеми сюймей баргъанма. Атам алай болсун деп, кеси оноу этип. Энди уа, жыйырма жыл тургъандан сора бирге, юч сабий ёсдюргенден сора, бир кюнюмю да ансыз жашаялмазлыкъ сунама», – деген эди бир эллим бирде манга. Кесин алай сюйдюрген – ол эр кишини бек уллу хорламы сунама.

Бусагъатлада къызланы, жашланы бир бирлери бла танышдыргъан жууаплы ишди. Ала бир бирлерин жаратсала да, ол азлыкъ этеди. Сау ёмюрню бирге ётдюрюрге тюшгенде, бир бирни сюерге, бир бирге ушаргъа да итинирге керекди. Алай болса, адам, былайда – жангы келин, жангы киеу, кеси да тюрленеди иги жанына, кесин жашаугъа, жангы юйюне, жангы жууукъларына, ала жюрютген адет-тёрелеге жарашдырыргъа кюрешеди. Келиннге уа келген юйюнде эшитген сёзню, болгъан ишни ата-анасына, эгеч-къарындашына окъуна чыгъарыргъа жарамайды, ол анда жашау этерге, сабий ёсдюрюрге дей эсе. Ол тынч тюйюлдю жаш адамгъа, алай а тюздю. Ма ол себепден анга болушургъа керекди. Бир бирге керти да жууукъ болур ючюн жылла озадыла. Бирле ол затны арталлыда эталмайдыла, жашап турсала да, жюрек жууукълукъ аладан узакъда къалады. Башхала уа, насыплыла, бу жашау магъаналы ангылауда жетишимли боладыла. 

Минг кере шукур, игилерибиз, жашаудан ангылаулары болгъанла кёпдюле. Бизге бюгюн бу затланы эсгертген тиширыу да, баям, иги адамды, иги анады. Аны къайгъылары артда къалырла деп, анга ышанама. 
Багъалы окъуучула! Сизни оюмугъуз а къалайды?