Элни бети - адетинде

Адетле, тёреле заманнга кёре тюрленирге боламыдыла? Огъесе угъаймы? Жашау кёргюзтеди: хар зат да тюрленеди бу дунияда. Болсада, жангы жашауда сакъларча кёп затла бардыла. Ала бизни ата–бабаларыбыз бла байламлыгъыбыздыла. Келлик тёлюлеге берлик ниет хазнабыздыла.

Таматала айтханнга кёре, бушууу болгъан юйге бек алгъа къоншусу, къаршы жууукълары келедиле.

  Узакъ элледен адамлагъа  бушуугъа жыйышхан тынч жумуш  да тюйюлдю. Юйюрден бир адам келип, къайгъы сёз берсе, дууа тутдурса, ол тамамды. Бир-бирле ишден да чыгъып кеталмайдыла, юйде сабийлерин  къояр адамлары болмагъанла да аз тюйюлдюле.  Сен билдирмей къойгъанса деп, дау этгенле да боладыла. Кертиси бла да,   адамларына хар къыйынлыкъ сынагъан инсан телефон бла сёлеширге борчлуду. Алай, билип тургъанлай да, келалмазча сылтаула да кёпдюле, аны ючюн кеч-эртте тюбеселе да, бир бирине къайгъы сёз берип, кечгинлик тилерге тийишлиди.

Тёрелени бузмайыкъ

Дагъыда таматала жаратмагъан бир зат: бушуугъа келгенлени араларында арт кезиуде жаланбашла кёбюрек тюбей башлагъандыла. Хау, ишден чыгъып келгенле боладыла, алай ол кёзге уа бек эриши кёрюнеди. Неда бушуугъа маллагъа къарагъан кир кийимлери бла келгенле да аз тюйюлдюле. Дуниясын алышханнга да, аны жууукъларына да хурмет этерге керекди: къайгъы сёзге бара туруп, хар ким юсюн-башын жыяргъа, тизгинли болургъа керекди.    Сакъалларын, чачларын мардадан бек ёсдюргенле да таулу адетлеге келишмегенлерин чертедиле таматала.

Эрттеден бери таулулада жюрюген жорукъла: бир къауум адам бла неда кесинг бушуу болгъан юйге келе эсенг, алайгъа жууукълашханлай, тохтап, тёгерекге къара, жууукъда келген адам кёрсенг, ол да жетсин, сени аллынгда арбазгъа кирип, дууа тутдура тургъан бар эсе, ол бошагъынчы сакълап, алай кир. Адамла жыйылгъан жерге жууукъ барып, алгъа салам бер, дууа тутдур. Къайгъы сёз аллыкъ адамла, иймамдан узакъ болмай, аны онг жанында белгили жерде сюелип турургъа керекдиле.

Ким болса да, къайгъы сёз берген кезиуде ауушхан адам къалай бла ёлдю, не болуп къалды деп, керексиз соруула берирге керек тюйюлдюле. Ол зат ушамайды. Бир-бирде адам ёлюп кетгинчи, кёп жылланы къыйналады, жууукълары аны юсюнден айтыргъа сюймейдиле. Аурууу, диагнозлары – адамны энчи информациясыды, кеси айтмай эсе, сорургъа  жарамайды.

Ауругъанла къайгъы сёз берирге кеслери келмей, телефон бла сёлешселе, тамамды.  Сёлешип, бек жарсыгъаныгъызны айтыгъыз да, аны бла чекленигиз.

Хурмет этейик эте билейик

Бир бирге хурмет этгенлей турургъа керекди. Бушуу болгъан жерге къолларын хуржунларына сугъуп неда жан сюеклерине салып келген да айыплы ишди. Сейирлик шарт: бурун заманда бизни миллетде бушууу болгъан адамны къолун тутхан, къучакълагъан адет болмагъанды. Быллай адет-тёре къоншу миллетледен кире барады. Бир-бирле уа  аны бек жаратадыла.  Дагъыда акъсакъалланы ачыуландыргъан шарт: бушуугъа келгенле, ёлгени болгъан адамны къатында экеу-экеу, ючеу-ючеу сюелип, лахор этип, кюлюп, чам-масхара сёзле айтып, тютюнню да букъулата туруучудула, ол да  бир да болмагъанча  айыплы ишди. Таматаланы акъылларына кёре, дууа тутдурургъа келген жаш адамла, эфенди олтургъан жер ачыкъ болурча, алайдан бир жанына кетерге, кеслерин адепли жюрютюрге борчлудула, уллайгъан адамла дууа тутдургъан адамны къатында бош жерле (шинтикле) бар эселе, алайда кеслерине орун табаргъа тийишлидиле. Ёлюк не заманда асыраллыгъын билгенден сора, къаршы адамларындан къалгъанла, жумушларына кетип, бир-эки сагъатдан келселе да болады.

Мардасызлыкъ

Бушууу болгъан юйню апчытхан быллай бир затны энчи белгилерге керек болуп турады. Ол да ёлгеннге мардасыз, бир бирине эришип, садакъа этиудю. Абадан эсли адамла бу затха эс бургъандыла. Жаланда бизни республикада угъай, къоншу республикалада да. Биринчиден, элден, жууукъ жерден къайгъы сёз берирге келгенлени не хыйсапдан сыйлайдыла? Узакъ элден келгенлени, ёлгенни юйюнде беш – алты кюн тургъанланы ашлары тап къуралыргъа керекди, алай эллиле уа юйлеринде нек ашамайдыла татыулу хычинле?

Насыпха, Муслийманланы управлениясы, жангы жорукъла чыгъарып, быллай керексиз затланы къурута турады. Садакъаны да тюз иймамла айтханнга сыйынып этерге керекди. Алай кёпле, сууап келтирир жанын кёре тургъанлай, орам хапарла бла бу сыйлы ишни сыйсыз этерге кюрешедиле. Садакъаны иймамла айтхан, шериатда болгъан тюрлюсюн къоюп, къоншуда къатынла айтханнга къарап, керексиз къоранчла этедиле. Биз ёлгеннге иймам айтханнга кёре садакъа этсек, Аллахны аллында борчубузну толтурабыз, алай болмай, эфенди айтханны сан этмей, бири бирибизге эришип, ахча, мюлк къоранчха кирсек, терс болабыз, кесибизге, ёлгеннге да гюнях келтиребиз.

Бир бирине эришип, ёнкючге кирип, артда тёлеялмай къаллай бир къыйынлыкъ кёргенле бардыла. Банкладан кредитле окъуна аладыла. Аны не сууаплыгъы боллукъду? Аны юсюнден республиканы Муслийманларыны дин управлениясы энчи бегим къабыл этип, анда ёлюкню жуугъандан, кебинлегенден башлап къабыр къангаларына, сын ташына дери да жик жиги бла жорукъ тохташдыргъанды. Садакъа, тойгъанлагъа угъай, жарлылагъа бериледи деп ненча кере айтыла эсе да, столланы тизип, аш къангала къурап, къарынлары токъланы сыйлагъандан ёлгеннге не сууаплыкъ келир?!