Аны битеу дунияда да багъалайдыла

Бишлакъны сюйгенлени байрамы

Сютден этилген бу ашарыкъны сюймеген хазна болмаз. Алай эсе уа, аланы барысана да 20 январь байрамды – ол Бишлакъны бек жаратханланы битеудуния кюнюне саналады.

Бишлакъ, керти окъуна, хайырлы ашарыкъды. Аны кёп тюрлюсю барды. Аны себепли, бирин болмаса да, башхасын жаратхан адам табылмай къалмайды. Аланы араларында чынтты татлытамакъла, ашны айыра билгенле да бардыла.

Бишлакъны тарыхы бурун заманланы теренинден келеди. Бир-бир алимле анга он мингден артыкъ жыл окъуна болады, дейдиле - археология тинтиуле анга шагъатлыкъ этедиле. Бишлакъны биринчи жаратылгъан жери къайда болгъаны белгисизди. Нек дегенде сютден ашарыкъланы кёп жерледе жарашдырып болгъандыла, анга кёп халкълада тюберге боллукъду.

Ортанчы ёмюрледе бишлакъны тюрлю-тюрлю амалла бла этип башлайдыла, анга кёре аны тюрлюлери да аслам болады. Бюгюннге дери сакъланнганларыны бир-бирлерин а къайда эмда къачан жарашдыргъанларын билген къыйын тюйюлдю. Не десенг да, талай къыралны бишлакъ этиуню энчи тёрелери бардыла, ала аны миллет байлыкъгъа эмда ёхтемликге окъуна санайдыла.

Бир-бир къыраллада аны бла байламлы таурухла да сакъланнгандыла. Сёз ючюн, мугут этген бишлакъны юсюнден былай айтылады: «Бурун заманлада бир къойчу бишлагъын дорбунда унутуп кетгенди. Ызына къайтып келгенинде, аны юсюн мугут басып тургъанын кёргенди. Ачмы болур эди огъесе сынапмы, ким биледи, алай аны къабып кёреди да, татыуун бек жаратды».

Бишлакъланы бир-бир сортларыны атлары кеслери билдиредиле къайда этилгенлерин. Талай къыралда аланы жарашдырыу жаны бла жорукъланы бек къаты сакълайдыла. Алай дагъыда бишлакъ этиу тёреси тюрленмей турмайды:  айный, байыкълана барады.

Бишлакъла формалары, татыулары, къалынлыкълары, къатылыкълары, къурамлары бла да башха-башха боладыла. Аны этген тынч тюйюлдю, амалына сакъ болууну излейди. Аны этгенле сютню тазалыгъына, игилигине, къайсы малдан сауулгъанына, сора аны уютханда не зат хайырланылгъанына (мая суу, пепсин, башха ферментле) къарайдыла. Ол сыгъылгъандан сора, аны  тийишли жерде тутаргъа керекди, ол санда мылылыгъына, хауасына да сакъ болуу изленеди.

Тергеулеге кёре жер башында бишлакъны 800-2000 тюрлюсю барды. Аланы араларында эм белгили ма быладыла: Пармезан, Горгондзола, Эмменталь, Дор Блю, Рокфор, Чеддер, Камамбер, Бри, Фета, Моцарелла, Стилтон. Кесигиз билгенликден, къарачай-малкъар халкъ да бишлакъны кёп тюрлюлюгю бла ёхтемленирге боллукъду: юй, къайналгъан, чарх, бишген, сюзген, солугъан, жут, жау, мерехуан, хумзу, хумуз, жалын.

Францияда бу ашарыкъгъа аталгъан энчи байрам барды, ол мартны 29-суна тюшеди. Италияда уа аны халкъла аралы фестивальла ётдюрюп, жылгъа бир кере угъай, эки кере окъуна белгилейдиле.