Ишин аламат билгенди эмда адамлыкъны да къаты тутханды

Бабаланы Магомет Уллу Ата журт урушну кезиуюнде фронтха аскер училищени бошагъандан сора 1944 жылны ахырында тюшеди. Совет Армия фашистлени артха, кеси куркаларына къыстау къууа эди. Жаш лейтенантны жюреги къууана эди. Урушну ол Берлинде бошайды. 1945 жылны жайында аскер къуллугъундан эркин этилип, кесини ата-анасын табаргъа Орта Азиягъа барады. Алагъа Къыргъызстанны ара шахары Фрунзеге жууукъ элде тюбейди. Аны юсюнден материалны кеси заманда кёп жылланы устаз болуп ишлеп тургъан Геннадий Комодов жазгъан эди. Ол кесини коллегасына хурметин бу материалда уллу сюйюнюу бла туура этгенди.

Фрунзеде пединститут бар эди. Бабаланы Магомет аны тарых факультетин айырма бошайды. Школну, анда ишин да бек жаратады. Жаш устаз, кесини дерслеринде озгъан заманны, урушну юсюнден хар затны да тынгылы айтып, окъуучуланы кесине къарата билгенди. Аны тирилигин, иш кёллюлюгюн кёрюп, школгъа тамата этедиле.

Магомет Аскербиевич ишни тап къурар, ол иги барыр ючюн, кесин аямагъанды – билимин да, заманын да, кючюн-къарыуун да. Бираздан ингилиз тилден устаз къыз бла юйюр къурагъанды. Раиса Васильевна ишинде, юй жашауунда да аны ышаннгылы жол нёгери, таянчагъы болгъанлай къалгъанды. Алагъа жаш, къыз да туугъандыла. Алгъа Борис, тёрт жылдан сора уа ‒ Жанна.

Кавказгъа къайтхандан сора, Бабаланы юйюр Шалушка элде тохташханды. Ол жыл окъуна Магометни элни орта школуна директор этгендиле. Окъуу юйге жай каникулланы кезиуюнде ремонт ишле къыстау бара тургъан кюнледе келгенди. Бир ауукъ заманны иш къалай баргъанына къарап, аны осаллыгъына жарсыгъанды. Юй сюртюучюлени бла малярланы къайдан эсе да келген бригадалары иги ишлемей эдиле.

Директор этилген жумуш ючюн аланы хакъларын берип, кетмеге къояды. Башхалагъа этдиреди ремонтну. Школну тышы, отоулары да къарагъан кёз къууанырча боладыла. Августда солуудан къайтхан устазла да болушадыла –тёгерекни-башны тазалайдыла, полланы, терезелени жууадыла. Окъуу башланыргъа школчула жым-жылтырагъан мекямгъа келедиле. Биринчи сентябрь сабийлеге, ата-аналагъа, педагоглагъа да уллу байрам болады.

Битеу педколлективни, класс башчыланы юйретиу ишлерине, класс бла неда школчуну энчи кеси бла бардырылгъан ушакъланы къыйматлылыкъларына контроль этиу, классдан тышында дерсле, кружокла, факультативле къурау эм бардырыу мында харкюнлюк ишге айланадыла.

Магомет Аскербиевични, фронтчуну оюмуна кёре, директор кесини ишинде быллай жорукъну башчылыкъгъа алыргъа керекди: «Игиге саналгъан бир затдан да къачмазгъа, аман затха уа аз да жол бермезге». Алтмышынчы жылланы ортасында школда КъМАССР-ни эки сыйлы устазы болгъандыла, онбешисине «Халкъгъа билим бериуню отличниги» деген ат аталгъанды. Директор, кесини школуну бек иги устазларыны сынауларын жыйышдырып, илму даражада жазылгъан диссертациясын жетишимли къоруулап, «Педагогика илмуланы кандидаты» деген атны алады.

Сынаулу педагог, педколлективни башчысы сабийлени юйретиу ишге энчи магъана бергенди. 1960 жылда Шалушкада окъуучуланы комплекс производство бригадасы къуралгъанды. Анда къурулуш звено да болгъанды. Ол, колхоз берген участкалада нартюх, чёплеу, кюзлюк будай ёсдюрюп, кюз артында ахшы тирлик алып тургъанды.

Школну сынау участкасында уллу теплица ишленнгенди, тахта кёгетле сакъларча эм гюлле ёсдюрюрча жерле жарашдыргъандыла. Мюлкню сют-товар фермасында бузоулагъа багъаргъа болушханды педколлектив, школну юй къанатлыла тутарча мекямлары да болгъанды. Анда школчула тауукъла, баппушла ёсдюргендиле.

Директор, битеу бирси устазла да бу жаны бла кеслерини ишлерин бийик даражада къурагъандыла. Бригаданы Люся Семёнова, Рая Даова, Зоя Нибежева кибик адамлары, бригадир Хажиусуф Залов ишни тынгылы къурагъандыла. Тирлик жыяргъа уа битеу школ къатышханды.

Андан сора жыллада бригада Москвада ВДНХ-гъа да къатышханды. Он жылны ичинде комсомолну обкомуну бла КъМАССР-ни Жарыкълау министерствосуну Кёчюучю Къызыл байракъларын къолдан ычхындырмагъанды. Жыл сайын окъуучуладан экиси-ючюсю Москвагъа чакъырылып тургъандыла. Кёпле уа бизни республиканы эмда СССР-ни Баш Советини грамоталарын алгъандыла. Директоргъа уа ол башчылыкъ этген школну билим бериуде бла юйретиуде жетишимлери ючюн «КъМАССР-ни эм РСФСР-ни сыйлы устазы» деген махтаулу атла берилгендиле. Школну жетишимлерини юсюнден «Народное образование» битеусоюз педагог журналда да жазылгъанды.

1961 жылда, нартюхню тирлигин жыйып бошагъандан сора, кюз арты каникулланы кезиуюнде бригаданы 150 келечиси «Икарусладан» бешиси бла Кавминводну тийрелеринде экскурсиягъа тебирейдиле. Ала Железноводск, Ессентуки, Кисловодск шахарланы сейирлик паркларында, Пятигорскда Ю.М. Лермонтовну аты бла байламлы жерледе боладыла. Экинчи жыл а бек иги производствочуладан 34-сю, устазладан да ючюсю кеслерини директорлары бла Тбилисиге, Кутаисиге, Къара тенгизни жагъасына, Краснодар крайгъа баргъандыла.

Школчула тенгизде жуууннгадыла, Краснодар крайны окъуучуларыны чай, пиринч ёсдюрюу бла кюрешген бригадаларыны келечилери бла тюбешгендиле. 1964 жылда уа шалушкачы сабийлени Кърымгъа элтип солутхандыла. Ала Симферопольда, Бахчисарайда, ачыкъ кёкню тюбюнде археология шахарла-музейле, Чуфут къалада эм Херсонесде, Кърымны жаухары – Ялтада, Жигит шахар Севастопольда айланып, уллу зауукълукъ тапхандыла. Битеу ол затланы барысына да школчула кеслери ишлеп алгъан ахчадан тёленнгенди.

1966 жылда партияны Чегем район комитетини оноуу бла Бабаланы Аскербийни жашы Магометни Каменка элни къатында тутмакъла тургъан колонияда ишлерге кёчюредиле – пенсиягъа чыкъгъандан сора. Анда тутмакъланы ингирги школунда окъутуу-юйретиу ишни тийишлисича къураргъа керек эди. Школда окъутуу бек къарыусуз эди, тутмакъла бла юйретиу иш а жокъну орунунда.

Жангы директорну келиую бла хал терк тюрлене башлайды. Аны битеу да учрежденияны парторганизациясыны секретарына айыргъанларындан, артда ол КПСС-ни райкомуну бюросуну члени болгъанындан сора уа школну магъанасы иги да кётюрюледи, педколлективни бла отрядланы юйретиучюлерини советини ишлери уллу хайыр бередиле.

Бу аламат адам, тауушлукъ педагог дуниядан кетгенли аслам заман болады, алай аны таныгъанла, биргесине ишлегенле аны унутмагъандыла. Ол школну къаллай жетишимине да сабийча къууаннганды. Чегем ауузуна походха баргъанларында, барысы бла да бирге пионер отну къатында ойнай эди, кюле эди. Школ теплица ишлегенлеринде, растворну уа къалай жарашдыра эди, школну сынау участкасында терек бахча салгъанларында, розаланы аллеясын жарашдыргъанларында, кеси да къатышып, къалай башчылыкъ эте эди, тирлик жыя туруп, къолу бла нартюх кочанланы къалай сындыра эди...

Къайда, ким болуп ишлеген эсе да, уруш жыллары аны кёз юсюнден кетмегендиле. Ол офицер къадарында хар сермешге биринчи болуп киргенди, нёгерлери уа аны ызындан. Ёлгенлени анга даулары уа болгъан суннганлай жашагъанды, солдат тенгини атын сагъыннганы сайын: «Душман бла сермешде солдат ёлдю эсе, командир терсди», – дерге ёч эди Магомет, аны алай болмагъанын да биле тургъанлай. Не уруш аулакъларында, не мамыр жашауда аны тарыгъыб а киши эшитмегенди. Чынтты адамлыкъны юлгюсюдю ол.