«Алгъын жашауну ызларын излейме адамланы бетлеринде»

Россейни фотохудожниклерини биригиуюню келечиси, кёп халкъла аралы, битеудуния эм россей  эришиуледе хорлагъан Байсыланы Ахматны «Russian Traveler» журнал бардыргъан «Россейни байлыкълары» деген битеуроссей эришиуде  «Тёреле эм усталыкъла» деген  номинацияда Россейни халкъ устасы, белгили темирчи Бачиланы Хамзатны сураты  биринчи жерни алгъанды. Биз да  Ахмат бла аны юсюнден  ушакъ этгенбиз. 

- Хорламлы  суратла къалай жаратыладыла? 

 - Хамзатны  кёпле суратха алгъандыла, белгили адамды. Ол кесин дуниягъа танытайым деп кюрешмегенди. Акъ-Суугъа тыш къыралладан да келедиле Хамзатны юйюн излей, аны къол усталыгъы, ишине кертичилиги атын айтдыргъандыла. Чынтты таулуну ышанлары бардыла Хамзатда: ол ариулукъну  бек терен сезеди, ишини эбин биледи, ёмюрледе къаллыкъ сейирлик затла этеди. Аны бичакълары, къамалары жырлагъа ушайдыла.

Эрттеден бери да бар эди акъылым гюрбежисинде сурат этерге, алай базыналмай тургъанма. Аллай адамны сыфатын ачыкълагъан алай тынч тюйюлдю. Бир кюн а сёлешгенме да, Хамзат: «Тамбла ишде боллукъма, кел», - дегенди. Сабийлигимде юйде нартланы юслеринден китабым болуучу эди, анда нарт Дебет, жумдуругъу бла уруп, темирден от чыгъаргъан сыфаты эсимде къалгъанды. Хамзатны ишине къарай, мен аны Дебетни ишин бардыргъан адамча кёргенме. Дебетни отун ёчюлтмеген Хамзат.  Эсигизде эсе, Дебет, нартланы жауладан къорууларча,  кюбеле, къамала ишлеген эди. Халкъны ичинде аллай бийик усталыкълары болгъан адамла барыбызгъа да кюч-къарыу бередиле. Жюри бу суратны магъанасын толу сезгенине, ангылагъанына бек къууаннганма. Таулуланы сыфатлары битеу дуниягъа да белгили болсала сюеме.

- Хамзат бла биринчи тюбешиуюнг эсингдемиди?

- Хау, эсимдеди. Мен «Эльбрусоид» къурагъан бир ишге барама, анда уа – Хамзат. Ол кюн уста  алан садакъ къалай этилгенин айта эди. Бек сейир этип тынгылагъан эдик барыбыз да.

- Сени суратларынг кёп эришиуледе хорлайдыла. Ол сюйген жанрынгмыды? «Малкъарны бетлери»  сериянг да бек белгилиди. 

- Хау, портретни бек сюеме. Не десенг да, миллетни юсюнден бек кёп хапар айтхан адамланы бетлеридиле. Биринчи кесими туугъан элим Огъары Малкъарны  адамларын суратха алып башлагъан эдим, узакъда ишлегенле, окъугъанла эллилерин Интернетде, соцсетьледе кёрсюнле деп. Манга таулу адамны ачыкълыгъы, мангылай жарыкълыгъы, нюрю бек багъалыдыла. Сабийлигими кезиуюнде Огъары Малкъарда эшиклеге кирит салгъан тёре болмаучу эди, орам а бир юйюрча жашагъаны эсимдеди. Бир бирге таза ниет элде жашауну мурдору эди. Мен ол алгъын жашауну ызларын излейме  адамланы бетлеринде. 

Хамзатны портретин ала туруп, анга ары, бери тур  демегенме, постановкаланы сюймейме. Къуралгъан сыфат – ётюрюкдю. Керти сыфатлагъа итинеме. Хамзат ишлей тургъанда алыннганды сурат. Гюрбежиде  уста бла от тёгереклеринде тынаккыгъа, къара кючлеге къажау сюелгенча, алай чыкъгъанды. Муратыма жетгенме. 

Алай, портретден сора, репортажланы, пейзажланы да сюеме. Малчы Мамайланы Хадис жашлары бла таулада къалай жашагъанларын кёргюзтген репортажымы хайырындан мени 2020 жылда Россейни фотохудожниклерини биригиуюне алгъандыла. Аллах айтса, энтта да таулула чалгъыгъа чыкъгъанларын, бичен жыйгъанларын, таулада къойла кютгенлерин кёргюзтген репортажла этерге деп аллай  умутум барды. Бусагъатда халкъыбыз малчылыкъдан, жерчиликден, жашагъан жерибизден узая баргъанча кёрюнеди да, ол бек жарсытады. Алай болмаз ючюн, хар бирибиз къолубуздан келгенни этерге керекбиз. Миллет энчилигибиз жокъ болмаз деп ийнанама. 

- Сен, башха суратчылача, тойлада нек ишлемейсе?

- Шёндюгю тойлада тёрелеге  келишмеген кёп затла бардыла. Сёз ючюн, мен юйюр къурагъан жаш бла къыз къучакълашханларын суратха алыргъа сюймейме. Биз барыбыз да Бачиланы Хамзатха сый-хурмет нек этебиз, барыбызгъа да багъалы адам некди? Жууап: Хамзат – тёрели адамды. 

- Илхамсыз ишлеймисе?

- Угъай. 

- Къайда излейсе да сора аны?

- Арт жыллада бир тюрк жамауат организация къурагъан тюбешиулеге  къатышханым, битеу да тюрк дунияны суратчылары бла тюбешгеним мени илхамым болуп тургъандыла, сурат алыргъа кёллендиргендиле. 

Жангы жерлени кёрсем, башха миллетлени жашауларын тинтирге онгум болса, ол заманда да фотоаппаратымы излеп башлайма. Сёз ючюн, биз Узбекистанда, Къыргъызда болгъанбыз. Анда гитче элчикледе жашау манга бек сейир болгъанды. Уллу шахарлада миллет тылпыу сезилмейди, цивилизациядан узакъда элчикледе уа миллет кийим, аш-суу, адетле-тёреле, хар зат да ачыкъ болуп къалады! Мен бизден узакъ халкъланы эллеринде болургъа сюе эдим. Сёз ючюн, Италияны бла Францияны эллеринде. Таулуланы юслеринден айтханда, тилегим да, жарыкъ умутум да бирдиле: таулу элле сакълансынла, ана тилибиз айнысын, адетлерибиз-тёрелерибиз къурумасынла.