Сабийликден келген жарсыула уа унутулмайдыла

Танзиля, бир аламат сабий болуп, ыннасы бла ёсгенди. Аны анасын бла атасын элден шахаргъа гитче жашы къатын алыргъа сюйгени ючюн ынна кеси кёчюрген эди. Алай биринчи туудугъун а бермей, кесинде къоярын айтханды. Жаш юйюр да охо, бир ауукъ заманны кечинсе, къайтарыр, кеси келтирир деген умутда, ыразы болуп, къоюп кетедиле. Ынна элде кеси къала эди. Аны себепли жангыз турмасын, бир да болмаса сёз нёгерлик этер деген умутда болур эдиле. Ол керти да алай болду. Ыннаны ашауу-жашауу да, къууанчы, жарсыуу да энди Танзилячыкъ бла байламлы эди. Сабийни юч айчыгъы толгъанлай, аны ана къоюнундан айырып, кеси жылыуу бла ёсдюргени ючюн болур, сабий да ыннасына бек байланып, ансыз туралмай ёсе эди.

Алай бла, Танзиляны алты жылы толуп, школгъа барыр заманы жууукълашды. Бир кюн сабийни атасы бла анасы балаларын алып, биргелерине элтип, жашагъан жерлеринде окъутур муратда элге келдиле. Хапарны неден башларгъа билмей, базынмай, кёп къыйналгъандан сора, жашы Танзийни алыргъа келгенлерин анасына билдирди. Алайда, къыяма къопханлай, ыннаны дуниясы оюлду. Ол кюннге дери баласына тутхан бар ахшы умутлары бирден сёгюлдюле, жиляды. Билген ариулугъу бла жашыны муратындан къайтарыргъа не бек кюрешсе да, болалмады. Ахырында, ёшюнюн ачып: «Санга ана сютюмю харам этерме!» - деп да къычырды. Ол кезиуде келини, ичи кюе, бетин жилямукъла жууа, сабийини кийимлерин жыйып, ыннасыны бутларына чырмалып: «Берме мени, жиберме кесингден!» - деп, къычырып, жиляй тургъан сабийни тартып, алыргъа кюрешди. Болалмай, бир жанына кетип, улуп жиляды.

Ол ананы да ангыларчады. Сени жауунгу да, ичинден чыкъгъан баласына эркинлиги болмай, узакъдан термиле жашасын. Ортада болумну тюзелмезлигин, жашыны да таукеллигин кёрген ынна, суууруп, сабийни бутларындан айырып, анасы таба силдеди. Жашына, юй аллы бла баргъан Черек сууну кёргюзтюп: «Магъыз, элтигиз, жолда мени ёлюгюм сизни озар!» - деп, ант этип къаргъанды. Ыннаны халын, къылыгъын, берген сёзюне да кертичилигин билген жашы бла келини тохтадыла. Апчыгъандан не этерин билмеген келин: «Бир гурт тауукъну тюбюнде да чирийди жумуртхасы, анга санайым, не этейим!» - деп, къайын анасын къаты къучакълап жиляды да, жолларына къайтдыла.

Ма ол кече ынна, баласы жангыдан туугъанча, къууанды. Мындан ары къызы кеси бла къаллыгъына ийнанып, бек насыплы болду.

Жашау тирмени ашыкъмай бурулады. Танзиля элде школгъа жюрюйдю. Чёрчек сабий болса да, ыннасыны акъыл сёзлерин бек сюе эди. Жаз башыны жылы кечелеринде, ыннасыны къоюнуна къысылып, кёкде жулдузланы аламатлыкъларына къарай, аны зикирлерине да тынгылай олтуруучусу бюгюн да эсиндеди.

Ыннаны экинчи жашы да юйдегили болду. Жангы келин да артыкъ элде жашауну жаратмай, Нальчикге кетерге сюйдю. Алай бла кёп да сагъышланмай, ыннаны сёзюне да эс бурмай, кёчдюле. Ичи кюйген ыннаны жарсыуларын энди аны туудукъчугъу чача эди. Анга къысыла, дуния башында бар ачыуларын унутханды. Биргесине къайры барса, ары элте, тойлагъа, къурманлыкълагъа, зикирлеге да жюрюте, ыннаны таныгъанла баланы да таный эдиле.

Танзилячыкъ ыннасына асыры байланнгандан, ансыз арталлыда туралмай эди. Ынна артыкъ серилтип ёсдюрмесе да, жумушлагъа юйретиуню, жашаугъа хазырлауну, тюз жолгъа салыуну баш борчуна санагъанды. Хыли этсе, тюйюлген да эте эди Танзийчик, алай терк окъуна унутуп, ыннасыны жылыуун излей, къагъанакълыгъындача, аны къоюнунда он жылына дери жатханды.

1986 жылны 18 мартын Танзиля бюгюн да унутмайды. Ол аны жашауун тюп-баш этген кюн эди. Онбир жылы толуп, бешинчи классда окъуй эди ол кезиуде. Башда айтханыбызча, чёрчек сабий болгъанды. Ол кюн школгъа алгъаракъ келип, арбазда ойнай, тюртюше кетип, уллу терезени кеси да сюймей сындырады. Школну завучу, алайдагъы сабийлени линейкагъа тизип, сындыргъан кеси ортагъа чыгъарын излейди. Танзилячыкъ кеси гитче, арыкъ, къарыусузчукъ болгъанлыкъгъа, жюреги уа абаданланы кёбюнден да батыр эди. Арсарсыз, ортагъа чыгъып, билмей сындыргъанын айтады. Уялып, башын энишге этип сюеледи. Устаз, кесин устазгъа санап жашагъан десек, тюз болур, сабийлени аллында аны силкиндирип: «Къан хыттыкларынг келсин сени, не уа!» - деп къаргъады. Ол кюн, жаны къыйналгъан сабий, дерследен сора юйге бара тургъанлай, аны ауур агъач ташыучу машина, аракъы сатхан тюкенни жанындан чыгъып, урду. Рульда уа ол къаргъагъанны экиге айланнган къарындашы ичип, аягъы юсюнде туралмагъан халда. Гитче сабийге уа кёпмю керек эди, бети бла жерге тийип, узакъгъа сюркелди. 

Алайтын эки къоншу къыз киногъа бара тургъанлай, бу ишни кёрюп, къычырыкъ этип, машинаны тохтатдыла. Ол шофёрну кеси бла больницагъа жетдирдиле. Танзиляны тенг къызы уа, чабып, ыннагъа ол хапарны билдирди. «Оу кюнюм къуругъан, аманатымы къабыпмы къойдум?» - деп, ачы жиляй, ынна больницагъа дери узакъ жолну жаланаякъ чабып жетди. Ол заманда уа больницаны ишчилери, саусузлары да, сабийни тёгерегине жыйылып, аны ауузундан къан къатыш топуракъны чыгъара тургъанларын кёрюп, ынна эсин ташлагъанды.

Сабийни ауузундан «къан хыттыкланы» чыгъаргъандан сора, аны палатагъа салдыла. Больницаны баш врачы да ол ургъан жашны жууугъу болгъаны себепли, сабийге уллу заран тюшмегенин жазды къагъытларында. Заран тюшмегени уа олму эди? Башы асыры кёпгенден, топ кибик болуп, не къашлары, не ауузу, не бетини териси къалмай сыдырылып, ачыкъ жара болдула. Врач, бетсизлик этип, ётюрюкле жазмаса да, ынна сюдлюк этерик тюйюл эди ол ичгичини. Нек дегенде ауузундан къан хыттыкъланы чыгъара тургъанларында, Танзилячыкъ ыннасындан бу жашны тюрмеге олтуртмазларын тилегенди. Аны анасы да бизнича жилярыкъды, дегенди.

Элде барысы да бир бирни таный эдиле. Алайдагъыла, ыннаны гитче жашы хатасыз тюрмеге тюшгенинде, сабий ыннасы бла бирге кёп кечелени жилягъаны ючюн айтханын ангылагъандыла. Танзийчик да эслилиги бла кёплени сейирсиндиргенди. Ыннасы да эл ичинде жашагъаны ючюн, сюдден, милициядан да хапарланы ёчюрдю. Сабийни атасы бла анасы элтип багъыу этдирирге келгенлеринде да, алагъа бермей, жокълатмай, эл больницада айгъа жууукъ жатдырды. Алай сабийни саулугъуна тюшген заран а кесин сакълатмай таныта башлады. Анасыны ичин къан тырнай, сабийини аурууларына шагъат болады. Этер амалы уа жокъ. Ыннасы сабийни шахаргъа жибермейди. Ары кетсе, ана жылыууна юйренип, келирге унамай къаллыкъ сунуп, къоркъа эди жарлы ынна.

Жашау жеринде турмайды. Бир жыл да озмай, ынна къыйын ауруйду. Ёпкелерин аман ауруу бийлеп, асыры кеч болгъандан сора билинди. Абадан жашы бла келини юйлерине келтирип, больницада да не бек бакъсала да, бир жылны ичинде ауруу ыннаны тауусду. Ёсдюрген баласын ёксютюп, дуниясын алышды.

Ол кюн а Танзиля сабийлигини зауукълугъун тамам тас этди. Аталыкъ, аналыкъ да этген ыннасындан сабийлей айырылды. Бир он кюнден, ыннасыны дууасы тохтап, ашы да этилгенден сора, ары дери мама бла папа демеген адамлары бла Нальчикге кёчерге тюшдю. Ол къыйынлыкъны асыры ауур сезгенинден, акъылбалыкъ бола тургъан кезиуюнде психология травма алды. Чархында кёп тюрлениу ауруула бла тынгысызлыкъла башландыла. Саулугъун жокълатыуну кезиуюнде уа, ол сынагъан аварияда башыны сюеги сынып, терс къайнагъаны, бурун сюеги да эки жанындан сыннганы, баш травмалары да ачыкъландыла. Алай отуз жети жыл мындан алгъа медицина былай айнып тюйюл эди. Этер амал болмады. Бираздан а ол терс къайнагъан баш сюекде тири ёсген остеома къозгъалып, бюгюн да барады. Бурун сюеги сыннганы ючюн, аны сабийлей операциягъа алмай, онсегиз жылы толурун сакълай, къышда ауузу бла солугъаны ючюн ёпкелери ауруй башладыла. Кёп да бармай, астмагъа кёчдю. Отуз жети жылны ичинде ауур гормон дарманла ичип жашагъаны ючюн, жюреги да ауруулуду.

Къалай-алай болса да, Танзиля, жашау этерге ийнаныуун юзмей, элли жылына дери келди. Бюгюнлюкде юйюрю, сабийлери да бардыла. Саулугъундан къыйнала эсе да, жашайды. Алай сабийликден келген ачыуларын а бир да унуталмайды.