«Бийиклеге ёрлеу жетишимлеге итиндиреди, бир бирге билеклик этерге юйретеди»

Таулагъа, къаялагъа ёрлеу инсанны чыныкъдырады, муратларына жетерге юйретеди. Республикабызда табийгъат болумла спортну бу тюрлюсюне аламат келише эселе да, бизде ол алыкъа алай бек жайылмагъанды. Аны сылтауларыны, къаялагъа ёрлеуню айнытыуну, бу жаны бла фахмулу спортчуларыбызны да юслеринденди тренер Ольга Казанчева бла ушагъыбыз.    

- Ольга, эм алгъа, бу спортха къалай бла келгенинги юсюнден айтсанг эди?   

- Тау этекле, къаяла, ариу болгъанларындан сора да, деменгилиликлери бла да кеслерине тартадыла, чакъырадыла. Алай эсе да, скалодромгъа келгинчиге дери спортну бу тюрлюсюню юсюнден билмегенме, ючюнчю жараудан сора уа ансыз болалмазлыгъымы ангылагъанма. Аз-аздан  энчиликлерине тюшюне, эришиулеге къатыша да башлагъанма – ол жол  а узун эмда сейир эди. Къаялагъа ёрлеуден арымайса, мында, кюч-къарыудан сора да, оюм эте билирге керекди. Жангылгъанны багъасы уллуду, терс узалдынг – энишге кетдинг. Жерден ёрге къарай, аны кесини энчи суратын кёресе, бир бирине ушагъан эки тик болмайды.   

Эришиуледе жетишимли бола келе, жыйгъан билимими, сынамымы жаш тёлюлеге ётдюрюрге керек болгъанымы ангылап, тренерликге  алай кёчгенме.

- Усталыгъынгы ёсдюрюрге къайсы жетишиминг кёллендиргенди? 

- Кертисин айтханда, энчи бирин белгилерча тюйюлме, барысы да магъаналыдыла, барысына да къыйын салыннганды. Шимал Кавказда тиширыуланы араларында эм игилени санына киргенме. Спорт бла кюрешген он жылымы ичинде сабийле туугъаны бла байламлы жарауланы къояргъа, артда хар нени да жангыдан башларгъа талай кере тюшгенди. Жыл санымы, башха болумланы да эсге алсакъ, спортха къайтыргъа онг чыкъгъаны да кеси аллына  жетишимди. Эм уллу хорламларымдан бири уа былтыр жайда Минги тауда «Россейни къаялары. Элбрус 2024» деген фестивальда доммакъ майдал алгъанымды. Эришиуню къыралны таулагъа ёрлеуден бла альпинизмден федерациясы къурагъан эди, анга 350-ге жууукъ адам къатышханды.

- Бизни республика, сен оюм этгенден, къаялагъа ёрлеу спорт бла къайсы жердеди? 

- Жарсыугъа, ол бизде артыкъ айнымагъанды, аны юсюнден алай кёп адам да билмейди, къаялагъа ёрлеу десенг, аны Минги таугъа, Эверестге жолоучулукъла сунадыла. Алай жолоучулукъланы бла ёрлеуню башхалыкълары уллуду. Спорт халда ёрлеу – ол табийгъат болумлада неда адам къолу бла энчи жарашдырылгъан энчи рельефлеге миниудю. Былайда ёрлеу Олимпиадагъа киргенин, анга битеу дунияда да аслам эс бёлюне башланнганын да белгилерге тийишлиди.   

Регионда спортну бу тюрлюсю айныр ючюн а, жылны къайсы кезиуюнде да спортчуланы юйретирча жарау этиу хазна керекди. Бизге ёрлеу бла кюреширча скалодромубуз барды. Ол къысха, алай къыйын ёрлеу жолду, мында жипле хайырланмайдыла. Алай жиби да болгъан узун эм къыйын тиклеге ёрлерге юйретирча скалодромубуз жокъду.

Фахмулу, жетишимлеге итиннген сабийле болгъаны къууандырады, алай хакъ тёлеп юйрениу уллу къоранчланы излейди. Спортну бу тюрлюсюнден къырал школ ачылса, ол халны иги да тюзетирик эди.   

Скалодромгъа абадан, 30 жылдан тамата адамла да келедиле, бу спортну сюйюп, кёпге да къаладыла. Ёрлеуню энчилиги – анда чекле аз  болгъанындады. Хар инсан кесине жараулу тикни сайлап, юйренип башларгъа боллукъду. Аны башына чыкъгъанда бийлеген сезимле уа жангыдан залгъа чакъыргъанлай турадыла.

- Ёрлеу эм ахшы къайда айныгъанды?

- Эм иги скалодромла Москвада, Санкт-Петербургда, Екатеринбургда, Челябинскде, Пермьде, Воронежде бардыла, анга кёре эм кючлю спортчула да бу шахарладандыла. Бусагъатда аланы санына Краснодар да къошулгъанды, анда кючлю спортчуланы хазырлап тебирегендиле.

Тырныауузда, Лячинкъаяда, Минги тауда да керти табийгъат болумлада юйренирча жерле бардыла. Аланы къауум адам кеслери кючлери бла  жарашдыргъандыла. Жылы кезиуде сабийлени алагъа элтиучюбюз.

- Мен ангылагъандан, ёрлегенде адам, санын кючлегенинден сора да, кёлю кётюрюледи, солуйду.

- Сёзсюз. Биринчиден, тикни башына чыкъгъанда, экинчи кере бютюн къыйын жолну сайлап, аны да ётгенде, инсан энтта бир бийикликни алдым, деп къууанады. Экинчиден, мында тапхан нёгерлери бла бир тилли болуп, жангызлыкъ сынай эсе, ол ауур сезимден къутулады.

Къаялагъа ёрлеу спортну къыйын тюрлюсюдю, анда эсли болургъа, жанында тенглеринге ышана билирге керекди. Ёмюрде кёрмеген, танымагъан адамларыгъыз, сиз, жангылып, аберигизни ачытырыгъызны кёрселе, къатыгъызгъа келип, техника жаны бла тюз эсгертиуле этерге, болушургъа боллукъдула. Алай бла аны огъурлукъгъа, болушлукъ керекли инсанны жаны бла ётюп кетмезге юйретиуде, адамлыкъ ышанланы айнытыуда да магъанасы уллуду. Анга кёре бери келген инсан харкюнлюк жашауунда жетишмеген къайгъырыулукъ табады.     

- Къаялагъа ёрлерге юйренирге сюйген сабийни къаллай ышанлары болургъа керекдиле, саулукъ, кюч жаны бла чекле бармыдыла? 

- Чекле жокъдула, жангызда итиниулюк керекди. Ол алгъадан къарыусуз эсе да, аз-аздан кюч ала башларыкъды. Болсада ёсюмлюлеге, арыгъыракълагъа бу спорт тынчыракъ бериледи. Юлгюге кесими келтирейим, мен бийик тюйюлме, ёсюмлю адам къолун узатып тынч жетерик жерге ёрлер ючюн, манга кёбюрек къыйын салыргъа керекди. Ол кемчилик чурум салмаз ючюн, къарыулуракъ болургъа тийишлиди.  

- Баям, тренер юйретиуню  сабийни кюч-къарыууна кёре бардырыргъа керекди.  

- Тюз айтасыз, тренер врач кибикди. Адамны чархыны юсюнден тынгылы билими болмаса, жарауда асыры кёп ауурлулукъ берип, спортчуну саулугъуна уллу хата келтирирге неда, жарауну тюз къурап, аны уллу бийикликлеге жетдирирге боллукъду. Сабийле бла ишлегенде уа бютюн уллу сакълыкъ изленеди, ала ёсе турадыла, бу энчиликлерине уллу кёллю болургъа жарамайды.

Мен юйретип беш жыл мындан алгъа башлагъанма, юч жылдан спортчуларым абадан разрядланы алгъандыла. Сабийлени жарауларын тюз къурай билир муратда Санкт-Петербургда П.Ф. Лесгафтны атын жюрютген физкультураны, спортну бла саулукъну миллет къырал университетин тауусханма.

- Бусагъатда къаллай бир сабий юйренеди? Жетишимлери уа бармыдыла? 

- Бюгюнлюкде скалодромгъа жараугъа 25 сабий бла жаш адам келедиле. Белгилерге кёплени боллукъду. Юлгюге, Созайланы Сафар юч жылны битеуроссей даражада эришеди, Шимал Кавказда эм кючлю, умутландыргъан спортчуланы санындады. Къалгъанлары къоншу регионлада, СКФО эм ЮФО даражалада ахшы эсепле болдургъандыла. Гитчеледен Юсюпланы Салима, Даниил Чунихин, Бекхан Сарахов атларын айтдыргъандыла, ала Кисловодскда, Владикавказда, Краснодарда эришиуледен майдалла бла къайтхандыла. Жууукъ заманда уа алты спортчубузгъа жаш тёлю разрядла берилликдиле. 

Былайда республиканы альпинизмден, къаялагъа ёрлеуден бла спорт  туризмден федерациясына да ыразылыгъымы билдирирге сюеме, спортчулагъа эришиулеге  къагъытла жарашдырыу жаны бла ол уллу болушлукъ этеди.

- Къаялагъа ёрлеуде тикле бийикликлерине кёре къалай  юлешинедиле?

- Анга жууап берирден алгъа, къаялагъа ёрлеу альпинизм бла байламлы, алай андан башха болгъанын белгилерге сюеме. Мында эм тынч тикле 5А, В, С къауумладан башланадыла, эм къыйыны – 9С. Къауумлагъа уа ала илинирча затла къаллай бир болгъанына эм аланы уллулукъларына, тикни градусуна кёре юлешинедиле, хар бири ючюн да балла салынадыла. Сёз ючюн, 6А тик ючюн 50 балл бериледи, 7А ючюн а – 150 балл. Республикабызда эм къыйын тик Тырныауузну тийресиндеди, аны битеуроссей фестивальгъа деп ишлеген эдиле. Бу фестивальны жыл сайын къураргъа оюм барды, быйыл ол июньда бардырыллыкъды.

- Быйылгъа муратларыгъыз?

- Спортчуларымы республиканы районларына табийгъат болумлада жарау этдирирча не къадар кёп элтирге сюеме. Сора аланы битеукъырал эришиулеге, спортну бу тюрлюсю иги айныгъан ЮФО-ну республикаларында сынаулагъа аслам къатышдырыргъа умутум барды, жайда башда сагъынылгъан фестивальгъа да барлыкъбыз. Мен сакълагъандан, жыл сейир боллукъду.