Адамлыкъ бла адепликди бу дунияны жарытхан ышанла

Бардыла бизни тарыхлы эллерибизде тынч, ырахат, къол къыйынлары бла жашагъан, къатындагъылагъа ариу айтыргъа, эс тапдырыргъа излеген, сыйлары-намыслары жюрюген адамларыбыз. Аллайладанды Огъары Малкъардан Мамайланы Зухура, Жылкъыбайланы Махаудинни къызы. Анга къарай, аны бла ушакълаша, Н. Некрасовну «Есть женщины в русских селеньях» деген назмусуну биринчи тизгинлери эсиме келгенлей тургъандыла. Ол тизгинлени Зухурагъа келишдирип барды бизни тау эллерибизде аллай тиширыула, огъурлу бетлери, таза жюреклери бла деригим келеди.

Зухура бюгюнлюкде огъурлу анады, ыннады. Ёз эли Огъары Малкъарда, ата-бабаларыбызны тарыхлы журтунда, жарагъан юй-жер болуп жашайды. Сёзюне тынгыласанг – акъыллы, жюрегине къарасанг – басымлы. Аны жашауу, бирси элли тиширыуланыча, харкюнлюк жумушладан толуду – туудукъларына къарау, юй жумушланы тамамлау, бахчаны низамда тутуу. Аны баш иеси Мамайланы Абуну жашы Хызыр дуниясын 2018 жылда алышханды. Алай аны сыйы-намысы бюгюнлюкде да юйюрню къаты низамда сакълайды.

Зухура бла Хызыр узакъ 1981 жылда, бир бирлерин танып, юйюр къурагъандыла. Къыз ол заманда школну бийик белгилеге бошагъандан сора Роспотребсоюзну техникумунда билим алып, элде тюкенде ишлеп тебиреген эди. Хызыр да, ол да, бир бирлерин танып, жаратып, бир юйюрлю алай болгъандыла. Эки жылгъа тамата эди ол Зухурадан.  Жаш адамланы араларында жаратылгъан жылыулукъ юйюр тамата дуниядан кетгинчи бир да тюрленмей сакъланнганды, шёндюгю кюнде да ол сезим алайынлай къалгъанды бу огъурлу тиширыуну жюрегинде. Хызыр бек ишчи адам болгъанды, шофёрлукъ усталыгъында кёплеге кеси къыйыны бла да жарагъанды, элде аны билгенле, таныгъанла аны юсюнден алай айтадыла бусагъатда да. Не десек да, игилик унутулмайды. 

Адеп, къылыкъ, билимге итиниу, низам, адамлыкъ шартла – была битеу бир адамны ышанлары болургъа боламыдыла?! Хау деп айтыргъа боллукъдула Зухураны таныгъан адамла. Алай бир бош жерде бу ышанла бары да бирден жаратылып къала болмазла, баям. Алайды да, акъырын-акъырын бизни эсибиз ата-бабалагъа бурулады, тамырладыла бу дунияны барыны да мурдору.

Зухураны анасыны атасы Кючюкланы Ахмат Малкъар ауузунда аты айтылгъан эфенди болгъанды, Зылгыда жашагъанды. Эртте ауушханы ючюн, репрессияланы отуна тюшмеген эди ол. Ахмат халкъ дарманла бла бакъгъан, арап тилни тюз кесини ёз тилича билген инсан болгъанды. Аны Аллахдан келген фахмусу, акъыллы сёзю, хазырлагъан халкъ дарманлары элни адамына жарагъандыла, шёндюча дохтурла кёп болмагъан дунияда уа аны магъанасы энчи эди.  Китапларыны уа саны болмагъанды, кёчгюнчюлюк жыллада юйюр аланы барын да сакълаялмагъанды, жарсыугъа. Алай Къуранын бла Авиценнаны арапча жазылгъан китабын а, заманны желлерине жутдурмай, сыйлы къыйматланыча асырагъандыла.

Зухураны бирси аппасы – атасыны атасы – Жылкъыбайланы Жюнюс а уста ташчы болгъанды. Малкъарда кёчгюнчюлюкге дери уллу мекям ишленип, мюйюш ташын анга салдырмагъанлай алай кёп мекям сюелтилмегенди. «Аппаларым экиси да къолларындан келген адамла эдиле, къол къыйынлары бла жашагъан, жамауатха къайгъыргъан, жарагъан ырысхы-мюлк да къурагъан», - дейди Зухура кеси уа аланы юслеринден ушагъыбызда.

Аны атасы Махаудин да къолдан уста эди. Анга Аллах берген фахму кёплени бюгюн да сейирге къалдырырчады, ол эртте дуниялада техниканы билип, аны не тюрлюсюн да къурап къойгъанды. Не тюрлю машинаны да жарашдырып, станокда агъач бла ишлеп, хунаны тюз ёлчемле бла сюеп, эллилени ыспасларына тийишли эр киши эди ол. Огъарыда тамырланы юсюнден айтхан эдик да, анга кёре Махаудиннге да ол хунер фахмулу атасындан кёчген болур эди. Огъары Малкъарда уа Жылкъыбай улуну къол къыйыны алыкъа кёплени эслериндеди. Анда ишленнген алгъыннгы юйледе аны къол ызы болмагъан кёбю болмаз. Аны уллу окъууу болмагъанлыкъгъа, ол юйню мюйюшлерин, мурдорун, ёлчемлерин аламат шарт санай, тергей, чыгъара билгенди.

Элде тирменни мурдорун салгъанда да ала Хасауланы Мухтар бла кёп ишлегендиле, аны битеу техникасын да ала къурагъандыла. Артда жыллада уа Цийкъан хажи бла бирге да элни жамауат мекямларына кёп къыйынлары киргенди.

- Тири, жигит адам эди атам. Анам а юй адамы болгъанды, къайынла бла жашагъанды, къартлагъа къарагъанды. Бизде дагъыда аппабызны эгечи, атабызны да бир эгечи туруучу эдиле, биз да алты сабий бола эдик. Алай бла аны анда-мында ишлерге онгу болмагъанды, - дейди Зухура, ата юйюнде болгъан жылыуну эсгере.

Ол заманны адамлары керти да айтып-айтмазча жигитле болгъандыла. Зухураны анасы Мазиля анда-мында ишлемегенди дегенликге, аны жигерлилигин эллиле унутмагъандыла. Аланы юйлеринден узакъ болмагъанлай колхозну гаражы орналып эди. Мазиля уа, он башлы юйюрге къарагъанындан сора да, гаражда уруннганлагъа бир ненча жылны ичинде гыржын биширип, тюш азыкъ хазырлап тургъанды, алай бла совет къыралны ишчи адамлары аны къолундан кёп туз-гыржын ашагъандыла.

Махаудинни юйюрю заманнга кёре осал жашамагъанды. Ишден, урунуудан къачмагъан адам а не заманда да тапханды ашар гыржынын. «Атабыз бизни бир затдан да керекли этмегенди, ол бахча да ёсдюргенди, биз да жюн иш бла кюрешгенбиз, юйде абызырамагъанлай, не жумушха да тири узалгъанбыз», - деп хапарлайды ушакъ нёгерим.

Зухураны ата юйюнде бек уллу магъананы адамлыкъгъа бергендиле, Махаудин харакет-ырысхыны артыкъ магъаналы затлагъа санамагъанды. Ол кеси къыйналып ишлеген эсе да, сабийлерин а тюз ызда, намысны бийиклигини, билимни жарыгъыны магъаналылыкъларын ангылатып ёсдюргенди. Кертиди, Жылкъыбайланы юйюрлери жылыулукъну, бир бирге билекликни юлгюсю болгъандыла, ол юлгю бюгюн да жашагъанлай турады къарындаш-эгечлени араларында. 

Зухура кеси да къайынла бла жашагъанды. Баш иеси Мамайланы Хызырны да эки къарындашы, юч эгечи болгъандыла. Ала да бир бирлери бла, таулула айтыучулай, бал бла жау кибик жарашхандыла. Зухураны къайын атасы Абу бек сабыр, кимге да сёзю жарашхан адам болуучу эди, къайын анасы Аналаны Жаухарат да, 91 жыл жашап, ариу ыз къоюп кетгенди, буруннгу жыл ауушханды.

Хау, адет-тёрелени чеклерине сыйынып, арада татлылыкъны, жылыулукъну сакълап жашагъан тынч илму тюйюлдю. Ол, баям, эки жаныны да адамларына кёре бола болур. Жууукъ юлюшле сендеги меники, мендеги сеники деп кечинир юлгюню ата-аналаны тамырларындан алгъан сунама. Не десек да, адам юйюнде юйреннгенин кёргюзтеди элде, жамауатда да, къуш уясында кёргенни этеди дегенлей.

Хызыр да Зухура бла юйюр къурагъандан сора бир ненча жылдан энчи юй болуп чыкъгъан эди, алай ата юйюне жолну кырдык бир заманда да басмагъанды, аны къой, ол сабийлени тамата тёлюню къатында ёсюулерин бек магъаналыгъа санагъанды. Бузжигит бла Асият, аны жашы бла къызы, аталарын бек сыйлы кёргендиле. Ол а кесини жанындан аланы кесигизни кётюрмегиз, уллуну намысын билигиз, айып келтирмегенлей, кесигизни тийишли жюрютюгюз деп юйретгенди. Аллахны ахшылыгъындан, ала ол ыздан таймагъандыла.  Аталарыны дуниядан эртте кетгени уа аланы жюреклерине сау болмазлыкъ жара салгъанды. Алай аны жарыгъы, жашау дерслери, сыйы-намысы бюгюнлюкде да жашыны, къызыны да жол кёргюзтген жашау жулдузларыды.

Бузжигит Росгвардиядады, генерал-майор чыннга дери ёсгенди.  Ол эгечи Асият бла Огъары Малкъарны 2-чи номерли школун айырмалы тауусхандыла. Ызы бла жаш Краснодарны МВД академиясыны Нальчикде бёлюмюн бошап, атасыны ыразылыгъы бла Москвада МВД-ны генштабыны адъюнктурасында билим алгъанды. Андан сора ёз журтуна жыйышмагъанды, къырал къайры жиберсе, анда къуллукъ этгенлей келеди. Москвада, Сочиде, Кърымда, башха жерледе да болгъанды аны урунууу, жыйырма бла беш жылны ичинде барады ол аскерчиликни къыйын да, сыйлы да жолунда. 

Бусагъатда Мамайланы Бузжигит Россейни сейирлерин бла жалынчакъсызлыгъын къоруулауда энчи аскер операция бардырылгъан тийреледе ал сатырладады. «Жаланда иши бла жашайды, жаланда патриот сезимле къуршалапдыла аны жанын, жюрегин да», - дейди, таулу адетни тутуп, жашыны юсюнден махтау сёз айтыргъа иймене, генералны огъурлу анасы уа мени бла шош ушагъында. 
Къаты адаммыды Бузжигит деп сорама андан. «Бек! – деп жууаплайды ол. – Айтхан сёзюнден артха турмагъан, тюзлюкге, кертиликге толусунлай берилген, этген ишин жарты жолда къоймагъан. Атасы да алай эди, этиллик жумушну жартылай къояргъа жарамайды, бир затны башлагъан эсенг, аны тындыр ахырына дери, адам айып этмезча, деучю эди. Бузжигитге да ол ышанла кючлю сингнгендиле».
Жашы тышында болгъан ананы жюреги да тышындады, кёзю узакъгъа къараса, анда баласыны сыфатын, ышарыуун кёреди. Алай ангылайды ол Ата журт чакъырса, чынтты эр кишиге башха жол, сайлау да болмазлыгъын. Аны себепли Аллахдан тилек этеди битеу тыш жерде жашларыбыз юйлерине сау-саламат жыйылсынла деп. 
Анга билеклик, кёл этип тургъан а къызы Асият бла аны эки сабийчигидиле. Асият МФЦ-да ишлейди, Тёппеланы келинлериди.  Аны жашчыгъы бла къызчыгъы, шахарда жашап, шахар школда окъугъанлыкъгъа, экиси да малкъар тилде таза сёлешедиле, ол жаны бла эришиулеге, олимпиадалагъа къошулгъанлай турадыла. «Ана тилни билмеген ол жарлы болады»,- деп юйретеди аланы ынналары. 
Бузжигит да тыш жерде болгъанлыкъгъа, орусча бир сёз къошмагъанлай, мындагъы жууукъ-ахлу бла жаланда тауча сёлешеди. Мен билгенден, ол, тилден сора да, тау сый-намысха да тюз алай къатыды. Ол анга атасындан келген огъурлу ышанды. Хызыр сабийлерин бек биринчиден адамлыкъны тас этмегиз, аны не болумда да сатыугъа бермегиз, ол сыйны тийишлисича жюрюталсагъыз, намысыгъыз да ол заманда боллукъду деп къаты юйретгенди. Огъурлу аталарыны ол насийхатын, ариу аналарыны бюгюннгю жашау дерслерин да Мамайланы юйюрлери бир заманда да унутмагъанлай сакълаялгъанлары туурады. Тамырлары кючлю болгъан терек аламат ариу чагъады.