Аскерде да театргъа сюймеклиги кетмеген эди

Уллу Хорламны 80-жыллыгъына

Фронтдан келген ючгюл письмола  Ата журтха кертичиликни эмда кишиликни шагъатларыча кёплени юйюрлеринде сакъланадыла. Алада жазылгъанны окъусанг, адамларыбызны ниет тазалыкъларына,туугъан жерлерине къыйыры-чеги болмагъан сюймеликлерине, тёгереклерин къыйынлыкъ, бушуу алып тургъан кезиуде да кёлсюзлюк этмегенлерине, жарыкълай къалгъанларына сейир этесе. Бачиланы Хамзатны жашы Атлыны фронтдан письмолары анга толу шагъатлыкъ этедиле. Аны письмоларын окъуй, биз урушну аллында, фронтда да таулу актёрланы жашауларындан хапарлы болабыз.

Атлы  Акъ-Сууда 1916 жылда туугъанды. 1935 - 1940 жыллада Москвада ГИТИС-де малкъар студияны къауумунда окъугъанды. Малкъар театрда ишлей тургъанлай, аскерге чакъырылгъанды. Биргесине окъугъан таулу актёрла Кючюкланы Магомет бла Гузеланы Мусса да , къабартылыладан да экиси  аны бла эдиле.

Юй бийчеси Уяналаны Валягъа (Баблукгъа) ийген къагъытларыны биринде ол былай жазгъанды: «Мусса бла мен бирге эдик да, энди уа, ол кетип, Магомет бла мен къалгъанбыз. Энди Магомет, Шибзухов, Тухужев ( къабартылы актёрла) бла мен биргебиз. Бизни танымагъан мында бир адам къалгъан болмаз деп, алай сунама».

Бир къагъытында уа аланы тансыкълыкълары толу сезиледи: «Жаным, сени письмоларынгы алгъандан сора, Мусса да бизге келип, ол, Магомет, биргебизге къуллукъ этген малкъарлы жаш, мен да, олтуруп, «Уллу хожну» да жырлап, алай жайылгъанбыз», - дегенди.

Аскерде да Атлыны театргъа сюймеклиги кетмегенди. Ол бу къагъытында артыкъда кёрюнеди: «Лермонтовну битеу назмуларын алып, къуру аланы окъуп турама. Артыгъыракъда «Демонну». Жаным, сен мени анда тауча «Демонуму» тас этме. Мен а мындан барсам, халкъны ауузума къаратырма, деп умут этеме. Сора Тамараны сен окъурса, Демонну уа - мен. Ол заманда кёрюрбюз ким иги окъугъанын…».  Былайда Атлы Къулийланы Къайсынны кёчюрмесини юсюнден айтады.

Ахыр къагъытында уа ол былай жазгъанды: «Аллын башлап, салам айтама жанымча кёрген Валентинама. Мен бир да къалай жазаргъа билмей, бек арсар болуп жазама. Ол да неди десенг а, сени къайда болгъанынгы, саулугъунгу юсюнден бир зат билмей, ма аны ючюннге жазмай кёп тургъанма. Бусагъатда да жазаргъа–жазмазгъа арсар болуп, сен окъумасанг да, бирле окъурла деп жазама.

 Къалай турасыз? Ася бла Женяны телеграммаларын алгъандан сора, мен  бир да письмо алмагъанма. Кесинги халинг къалайды? Къалай тураса? Къайдаса? Сабийинг а саумуду? Къалгъан жууукъ – тенг да къалай турадыла?

Мен акъыл этгенден, театрда адам болмаз. Сора къалай турасыз? Не барды, не жокъду - хар затдан жазарса. Чомайлары да къалай турадыла? Эштада ол бир жары да кетген болмаз. Юйде да Баттал бла Быца къалай турадыла? Магометни да аскерге алгъан болурла. Юйге, Налжанлагъа бир кере письмо жазып жибергенме.

Ахыры мен сени сау сунмайма да, арсар этдирген олду. Алай айтханым кёлюнге тиймесин. Алай айтханлыкъгъа, Аллах ёлюмден сакъласын сени. Мени сурасанг а, бир хатам жокъду. Бек хайт деп турама, алай аягъым ауругъанлы бир ай бла жарым болады. Энди иги бола барады.

Мен эм Кючюкланы Магомет, Гузеланы Мусса, 22  июньда урушха кирип, 13  июльгъа дери бирге тургъанбыз. 13-чю числода ингирде сагъат 8-де, бир бирни тас этип, айырылып айланабыз. Ала мени ёлген сунуп, мен да аланы ёлген сунуп тура болурбуз дейме. Бир жаш Муссадан хапар айтхан эди. Кеси да, аны бла бир къауум заманны туруп, ол да артда айырылгъанды. Андан сора Латвияда Атаев Магометни, Ю. Кудаевни къарындашын кёрген эдик.

Бир да къоркъма. Магомет да, Мусса да, мен да, бара тургъан урушха кирсек, бир зат болмай, ойнай–ойнай, чыгъып кетиучю эдик, энтта Аллах айтхан болур.

Немислиле алай кёп урушаллыкъ тюйюлдюле. Жаным, биз Ленинград областьда урушабыз,  Парховскну жанында. Жаным, мен шёндю танк  полкдама, алыкъынчы андан кёрген хатам жокъду. Хайда, сау къал. Хар затдан толу жазып, женгил жибер.

Сёзсюз, Атлы мамыр жашаугъа ийнаннганды. Къадар а башха тюрлю жазыу этгенди. Бачи улу Уллу Ата журт урушну биринчи кюнюнде окъуна аны отуна киргенди. Жангыз къызы Алланы туугъанын билгенди. Алай къазауатдан а къайтмагъанды. Валя быллай къагъыт алгъанды: «Урушда жоюлгъанланы, тутмакъгъа тюшгенлени санында да жокъду». «Эсгериу китабында» уа  «Бачиланы Хамзатны жашы Атлы аскерчи 1943 жылда ёлгенди»,- деп окъуйбуз.