«Педиатрияны юсюнден сагъатла бла сёлеширге хазырма»

Къочхарланы Марина Быллымны амбулаториясында сабий доктор болуп ишлейди. Ол жаш специалист болгъанлыкъгъа, атын иги бла айтдырып, аналаны ышаныуларына  тийишлиди, ол «Земский доктор» миллет программа бла да ишлегенди. Сабийлени саулукъларына себеплик этерик затланы юсюнден биз аны бла ушакъ этгенбиз.

- Ахыр жыллада сабийлени санларында, жюрюшлеринде кёбюрек къыяула болгъанча кёрюнеди. Ол алаймыды?

- Аллай къайгъыла керти да кёп болгъандыла. Алай аланы сылтауун, мени акъылыма кёре, арт заманда терен тинтип ачыкълар амалла болгъаныдыла. Быллай къыяула хар заманда да бола келгендиле, алай хакъсыз, кезиу халда тынгылы тинтип эм  багъып сау болур онгла уа  жылдан-жылгъа кебейе барадыла.

Хакъсыз  этилген диспансер тинтиуле бек магъаналыдыла. Аны чегинде сабийни хар специалист да кёрюп, кеси жанындан саулугъуна заранны кёрюп,  кёп тюрлю аурууланы да ачыкълайдыла. Шёндюгю тинтиу аппаратланы бла техниканы болгъаны да аурууну бла къыяуну заманында ачыкълаугъа уллу себеплик этедиле. Сёз ючюн, аркъа сюеклери къынгыр болгъан сабийлени саны терк ёсгенди. Ол а бизни жашауубузда кёп тюрлю гаджетлени болууу бла байламлыды. Къуру телефонланы окъуна алайыкъ,  ала бизини жашауубузну женгил этген эселе да, заранлары да кёпдю. Сабий аны сагъат марда бла хайырланып, артха кетере билмейди. Тырман эшитмесе уа юйюнде абаданладан, ол эрттенден ингирге дери башын энишге бюгюп, телефоннга къаршы къарайды. Бирде жатып, бирде терс тюшюп да. Ол бек осалды. Аны аркъасы арталлыда солумайды. Сабийни мыйысына бла кёзлерине келген заранны уа  чеги да болмайды.

- Сабийге   жылы толгъунчу  юч кере толу курс массаж этерге керекди, дейдиле бир-бир массаж этиучюле. Ол алаймыды?

- Керекди  деген ангылам жокъду. Массаж сабийге ол кезиуде саулугъуна керти да керекли эсе, аны врач жазгъан эсе, физио процедурала бла бирге ол заманда этилирге керек болады. Сабий  бир жылына дери  бир ненча скрининг тинтиулени  ётеди. Алада саулугъуну кемчиликлери ачыкъланадыла. Не къадар заманында башланса багъыу, ол къадар хайырлы болады.

- Жылдан-жылгъа психика жаны бла  кемчиликлери болгъан  аутист сабийлени туугъанларын сиз, врачла, не бла байлайсыз?

- Биринчиден, сабийге этилген прививкала  аны бла бир байламлыкълары болмагъанын айтыргъа сюеме. Нек эсе да, сабийни саулугъунда аз да бир тапсыз зат эсленсе, аны  этилген прививкаладан кёредиле. Аутизм ол генетика жаны бла къозгъалгъан аурууду, дейдиле ахыр заманда тинтиулени кёбюсю.

 12- жыллыкъ сынамымда жаланда эки аллай сабийге къараргъа тюшгенди. Бу соруу бла байламлы кёп форумлагъа къатышама. Анда айтыуларына кёре, бу ауруу алгъын да болгъанды. Алай аны атына башха тюрлю дегендиле. Бирле акъылдан кемчикди дей эдиле, бирле тилсизди, бирле уа къыяулуду, деп къоя эдиле. Бусагъатдагъы тинтиулени эсеплерине кёре бу аурууну кёп тюрлюсю болады-хар бирини энчилиги да башха.

- Тюз да сабий ауругъанлай, бурун суу этип башласа, биз аны юсюне тапхан жылы затларыбызны кийдирирге кюрешебиз. Неда  чархыны иссилиги кётюрюлсе, къазауатдан аны жатдырып, юсюн  жабаргъа итинебиз, ол тюзмюдю?

- Вирусха къажаулу жаланда стационарда жатып, анда капельница халда этилген дарманла  жарайдыла  деяллыкъма. Таблеткаладан магъана болмагъаны себепли, мен аланы буюрмайма.

Сабийни температурасы кётюрюлсе, анала аны халына къараргъа керекдиле. Биринчи кюнню ингирине ауруу кесин таныта башларыкъды. Аналадан тилеригим, аурууну ачыкъ болгъунчу окъуна, багъыуун башламагъыз. Жылы чай болсун, суу болсун, кёп ичирирге керекди. Аны температурасы 38-ден атлагъынчы, тюшюрюрге кюреширге керек болмайды. Адамны чархы вирусдан кесин къоруулайды.

Андан сора да, сабийни этине уксуслу суу неда спирти болгъан затла сюртюрге жарамагъанын да эсигизде тутугъуз. Гитче сабий андан ууланыргъа боллукъду. Былайда дагъыда кёп анала интернетден тюрлю-тюрлю затла окъуп, терс ангылап, кеслери алларына температураны тюшюрюрге кюреше, гитчени сууукъ суудан толгъан  ваннагъа саладыла. Ол арталлыда тюз тюйюлдю. Ол аны къан тамырларыны  къысылыуларына  себеплик этерге боллукъду, ауруу тереннге кетеригин айтмасакъ да. Андан эсе, сериуюн суугъа, адамны саныны температурасыча,  36.6 болгъан сууда чайкъаргъа болады. Эки кюнню къызыуун тюшюралмасала, врачны чакъырыргъа керекди. Кеси алларына интернетде аурууланы атларын, алагъа болушурукъ дарманланы излеп, терс багъыу да  этмегиз. Керексиз  дарман сабийни чегилеринде  микрофлорасын бузады,  тынгысызлыкъны къозгъайды. Ала бла байламлы уа  аны иммунитети да къарыусузланады.

- Иммунитетге жетгенде, аны кючлер, кётюрюр ючюн сабийге къаллай дарманла, къошакълы затла берирге боллукъду?

- Мен сабийлеге бир тюрлю къошакъ (БАД) буюрмаучума. Бир-бир дарманла  адамны чархында терк эрип, болушлукъ да бередиле.

Адамны иммунитетин кётюрюр ючюн сатылгъан дарманла бла ашха къошакъла-ала бир уллу маркетинг оюнладыла. «Д» витаминни кюз артында бла къышда профилактика халда бере туруу иги болушады. Гитче сабийлеге сууда къатышдырылгъаны игиди. «Омега 3» бла «С» витамин да бек хайырлыдыла. Андан сора, таза хауада кёп заманны турургъа, жюрюрге керекди. Былайда витамин комплекслени, ала уа бек кёпдюле, бирин айт да, бирин къой, кеслери алларына алып ичирирге жарамагъанын айта кетерге сюеме.

Сабийни саулугъун тинтген заманда, аны чархында артыкъ неда кем затла белгили боладыла. Витамин комплексни къайсы тюрлюсю келиширигин жаланда тинтиулеге къарап, врач биледи. Андан эсе, ол витаминлери болгъан кёгетле бла жемишлени ашауну тюзге санайма. Апельсинле, бананла, жашил  кёгетлени ашатыргъа керекди. Таза хауада айланыу да хайырлыды. Прививкаланы да бирле этерге унамагъанлыкъгъа, аланы  бек кереклиге санайма.

- Марина,  ишинги юсюнден тынгылы  хапарлайса, не зат ючюн сюесе сайлагъан усталыгъынгы?

- Педиатрияны юсюнден  сагъатла бла сёлеширге хазырма. Кесим билгенлени башхалагъа айта, билмеген затларыма да юйрене. Багъыу эте тургъан сабийни игиге айланнганын бла сау болгъанын кёргеним-  усталыгъымы эм бийик даражасы да, жетишими да болады.

-  Ахырында билимни къайда алгъанынгы да айтсанг эди?

- Тамбов областьда туууп, школну да анда бошагъанма. Воронежде Николай Бурденко атлы къырал медицина академияны  бошап, интернатураны да анда ётгенме. Андан сора, анабыз кесини туугъан жерине кёчерге сюйюп,  Тырныауузгъа келгенбиз. Мен да жаш специалист болуп, шахар поликлиникада эки жыл ишлегенме. Ызы бла, «Земский доктор» миллет программа бла Элбрус элни больницасында беш жыл уруннганма.Нальчикде да ишлегенме. Пятигорск шахарны сабий больницасыны инфекция бёлюмюню  таматасы этип салгъан эдиле. Алайда ишлей тургъанымлай, анам ауруп, бери къайтыргъа тюшгенди. Бусагъатда уа Быллымны амбулаториясындама. Келлик  заманда шахарда  стационарда ишлер муратлыма.