Чечек: хорланнган ауруу

Ол адамгъа терк жукъгъан, кеси да бек къыйын ётген ауруугъа саналады. Аны Variola вирус къозгъайды, ол саусуздан башхалагъа хауа бла неда абериге тийгенде терк кёчеди. Ауругъан адамны уа териси чапырады, анга къалтырауукъ тиеди, къаны ууланып тебирейди. Чечек кёбюсюнде ёлюмге келтирген вирусду, кесинден сора ёпкелени, мыйыны да аурутуп, къыйынлыкъ салады.

Къайдан келген затды ол?

Чечекни юсюнден бурун заманлада да билип болгъандыла. Биринчи хапарла Египетде эмда Къытайда жазыулада табыладыла. Аны ышанларын бизни эрагъа дери онекинчи ёмюрледе окъуна айыра билгендиле. Алай ол ауруу болгъанын а жик жиги бла буруннгу грекли врачла тохташдыргъандыла.

Бизни эрагъа дери тёртюнчю ёмюрде вирус Ал Азиягъа киргенди, сексен жыл мындан алгъа уа христиан аскерчиле аны Европагъа келтиргендиле. Оналтынчы ёмюрде испанлыла бла бирге чечек Америкагъа жетип, анда халкъгъа бек уллу халеклик этгенди.

Ма алай, ёмюрден ёмюрге чечек жер башын саулай бийлеп, айтып-айтмазча аллай бир адамны къыргъанды, аладан да кёбюсюн а къыяулу этгенди. Аны бек къутургъан кезиую 18 ёмюрге жетгенди. Багъыу болмагъаны ючюн уллу, гитче, бай неда жарлы деп къарамай, ол кёп халкъны къурутханды.

Хатасы айтып-айтмазча

Вирусну кючюн ачыкълагъан шарт: ортанчы ёмюрледе Европада чечек бла ауругъан адамланы саны жыл сайын 12 миллионнга жетиучю эди, аладан 40 проценти ёлюп кетгендиле. Тергеулеге кёре жаланда 18 ёмюрде ол бир жылгъа 400 минг адамны къыргъанды. Сёз ючюн, Экинчи Пётр патчах андан 14 жылында ёлюп кетгенди. Ингилиз патчах Генри VIII, император Август III да чечек бла ауругъандыла. Онтогъузунчу ёмюрде уа, АБШ-да, ёлюмню баш сылтауу, бегирек да сабийледе, ма бу ауруу эди.

Саулай дунияны юсюнден айтханда, 20 ёмюрде чечекни хатасындан 300 миллион адам ёлгенди. Бу вирус экономикалагъа, социал сфералагъа бек уллу хата салып, жамауатланы, сау къыралланы окъуна онгларын алып тургъанды.

Багъыу амал табылгъанды

Андан багъыу бла биринчи кере 18 ёмюрню ахырында кюрешип башлагъандыла. 1796 жылда ингилиз врач Эдвард Дженнер, чечеги болгъан ийнекни саугъан, кеслери да аладан жукъгъан тиширыулагъа артда бу вирус юслерин жабышмагъанын эслегенди. Анга эс бургъандан сора ол ийнек чечекни мурдорунда вакцина жарашдырып, аны бла бир саусуз жашчыкъны аягъы юсюне салгъанды. Алай бла чечекден багъыу деген ма ол шартдан башланнганын белгилерге боллукъду. Вакцинаны Россейде биринчи салгъанланы санында Экинчи Екатерина патчах да болгъанды.

Толусунлай къуруп кетгенди

Ауруу толусунлай къурутулгъанлы алай кёп болмайды. Чечекге къажау ишни Битеудуния саулукъ сакълау организация (ВОЗ) 1967 жылда къолгъа алгъан эди. Этилген мадарланы хайырындан аурууну къапха терк жыйгъандыла, ахыр кере ол 1977 жылда Сомалиде башын кётюрюрге кюрешгенди. Ызы бла 1979 жылда 9 декабрьде чечек жер башындан къурутулгъанды деп билдириу этилгенди. Бу шартны медицинаны 20 ёмюрде эм уллу жетишимлеринден бирине санаргъа боллукъду.