Миллетни жашауу-назмуларында

Малкъар поэзия…халкъыбызда ана тилибизни билмеген адамланы саны ёсюп барады, биз аны кёребиз. Алай эсе, малкъар адабиятны, ол санда малкъар поэзияны тамблагъы кюню бармыды?  Не букъдурур кереклиси барды, биз харкюнлюк жашауубузда, социальный сетьледе да асламысында орус тилде сёлешебиз. Малкъар тил  ана тилибиз болгъандан сора да, бизни республикада къырал тилледен бири болгъанын унутуп. Алай ол осал тёрени бузгъанла, тюз жолну кёргюзтгенле, шукур, бардыла арабызда. Аладан бири поэт Ёзденланы Исмайылды. Аны хар назмусуна социальный сетьледе кёп окъуучула махтаула жазадыла, жюрек ыразылыкъларын билдиредиле.

Баям, Исмайыл  социальный сетьледе басмалагъан хар назмусуна быллай бир ариу сёз окъуругъун билмегенди. Поэт халкъгъа келсе, халкъ не зат айтырыгъын, чыгъармаларына не багъа берлигин билир амалы жокъду. Исмайылны бюгюнлюкде окъуучулары кёпдюле, аллай шарт бла къолуна къалам алгъан алай кёп жазыучу махтаналлыкъ тюйюлдю.  Биз, окъуучула, Исмайылны назмуларын сюзгенде, анга «поэт» дегенибизде, ол ыразы болмай эди, алай малкъар тилни билген, кючлю фахмусу болгъан, мингле бла адамланы жюреклерине жетген поэт болмай, кимди?

Назмучуну,  бек биринчи борчу, халкъны эсин къайгъырыулу затлагъа бурууду. Исмайыл тилибиз къуруй баргъаныны юсюнден бек кючлю назмула жазгъанды. Ёмюрледен бери сакъланнган ата-бабаларыбызны ариу тили жокъ бола тургъаны аны къыйнайды.

Ёзденланы Исмайылны, журналист Чочайланы Зухураны хайырларындан биз социальный сетьледе бу жарсыулу болумну сюзгенлей турабыз. Бусагъатда жабылып тургъан фейсбукда  «Ана тил» эм «Ана тил. Жангы къауум»  бетледе Исмайыл бла Зухура бек ачыкъ ушакъла бардырып тургъандыла. Зухура терк-терк «Заман» газетни материалларын да сала эди анда.

Гитче атламланы магъаналары уллуду: биреу Исмайылча, ана тилде назмуларын социальный сетьлеге салыр, башхасы, сабий садда балачыкъла малкъар тилде сёлеширча этер, жаш атала-анала юйлеринде жаланда тауча сёлешип башларла, хар ким, не аз да болсун, бир зат этерге керекди. Аны юсюнден тенгибизни тизгинлери:

Сыйламайса, жюрютмейсе сен тилни,

Неди амал? Сенден ёксюз къалайыкъ.

Нек этесе аман бетли миллетни?

Бар жолунга, биз ызынгдан къарайыкъ.

Ангсызлыкъны жайылады зараны,

Уу бла сингип къурутады къарыуун.

Сынатады алан халкъгъа азапны,

Къан хурттакла этип, ашай бауурун.

Табылмаса бу аурууну дарманы,

Биз ушайбыз тюп болургъа дуниядан.

Хорламасакъ бу созулгъан армауну,

Хайыр болмаз кеч этилген дууадан.

Бу назмуну окъугъан, алада публицистика ёзегин сезерикди. Керти поэт лирикалы тил бла жаланда сюймекликни, неда жайны, кюзню, къышны, жаз башыны ариулукъларыны юсюнден жазгъандан сора да, халкъыны жарсыуларыны юсюнден айтады. Исмайыл сюймекликни, бизни ариу табийгъатыбызны юслеринден да жазады, алай аны поэзиясыны энчилиги жютю тилиди эм публицистика ёзегиди.

Назмучу кесин халкъдан айырмайды, аны бир инсаныча, бир керти уланыча  сезеди кесин. Халкъ адамы – ол барыбызгъа да жууукъду. Не сейир, китабын да халкъ басмалагъанды дерге боллукъду. Кертисин айтханда, биз, Исмайылны окъуучулары, сакълай эдик аны жыйымдыгъын. Алай кимден да бек Ёзден улуну назмуларыны къадарына филология илмуланы доктору Биттирланы Тамара жарсыгъанды. Былайда хурметли алимибизни миллетибизде хар ахшы ишни эслей билгенин, анга къууаннганын, билеклик этгенин энчи чертирчады. Таулула бошдан айтмайдыла: «Боллукъ зат болмай къалмаз», - деп.

Тамара Ёзденланы Исмайылны назмуларына къарагъан кезиуде анга университетде биргесине окъугъан филология илмуланы доктору Чеченланы Алий сёлешгенди: «Тамара, бусагъатда назмула жазгъан бир жангы адам бармыды?»- деп соргъанды. Ол а мычымай анга Исмайылны назмуларын ийгенди. Чечен улу быланы басмаларгъа керекди, битеу къоранчланы боюнума алама, деп жууаплагъанды. «Менде бир къууанч бар эди да, - дейди Биттирланы Тамара. – Китап басмалаучу Людмила Добагова терк окъуна санап чыгъарады къаллай бир тёлениригин, Тамара Ачабаева корректор ишин тамамлайды…ай бла жарым озгъунчу «Азан» басмаланады. Ызы къалын болсун».

Исмайыл  экижыллыгъында 1957 жылда ата-бабаларыны жерлерин кёргенди. Юйюрю Быллым элде жашап башлайды. Ёсюп, жыл саны жетгенден сора, ол биринчи классха барып, он классны элинде бошагъанды. Атасына-анасына къолундан келгенича болушханды: мал кютгенди, жер сюргенди, жыйынла бла бичен чалгъанды. Миллет жашауну уста билгенни поэзиясы да адамлагъа бек магъаналы болады.

Исмайыл аскерде да къуллукъ этгенди, ызы бла Быллымда, Тырныауузда тюрлю-тюрлю ишледе уруннганды, аны бла бирге бир кюн да китапдан айырылмагъанды. Аны терен билими назмуларында сезиледи. «Динсиз миллет къум болур, тилсиз миллет  къул болур»  деген оюм аны жюрек чакъырыууду. Биз аны ауазын эшиталсакъ.