Кеси заманыны эсли адамы

Ботталаны Окъупну жашы Ибрагимни аты къайда да сый бла айтылгъанды. Бир къауум заманны ол «Заман» газетни редакциясында ишлегенди.

Ибрагим 1913 жылда 25 августда Огъары Бахсанда туугъанды. Хар бир элде ёсген жашчыкъча, жыл санына кёре анга жетген жумушну этгенди. Ол анда эл школну жети классын айырмалы бошагъанда, аны Ленинчи окъуу шахарчыкъда ишчи факультетге иерге дегенлеринде, жашы билим алырын сюйген Окъуп ыразы болуп къалгъанды.

Бизде бийик билим алыргъа онг жаланда 1932 жылда чыкъгъанды. Аны ачарча мекям ишленнгинчи, студентлеге, анда ишлериклеге да Пятигорскда мекям бёлюннгенди. Ары Къабарты-Малкъар ишчи факультетде окъуй тургъанла – жюзден артыкъ адам – кёчюрюлгендиле. Анда физика-математика, биология эм филология факультетле, кечирег а тарых факультет да ачылгъандыла. Ары баргъан таулу жашланы санларында болгъанды Ботталаны Ибрагим да. Аны эсгериулерине кёре, анда Тёппеланы Сулейман физика-математика факультетде, Ностуланы Магомет а тарых жаны бла окъугъандыла. Мусукаланы Шамса, Тёппеланы Къаний да анда билим алгъандыла. Анда ачылгъан экижыллыкъ курсланы уа кёпле бошагъандыла: Будайланы Азрет, Созайланы Мариям, Мызыланы Адрай, Мусукаланы Мутай, Огъурлуланы Раиса, Рахайланы Фатимат эм башхала.

Ма ол биринчи интеллигенция къауумдан эди Ибрагим. Анда окъууун бошап, юйюне къайтып, школда ишлеп башлагъанды ол. Бир кесекден аны, жаш болгъанына да къарамай, школгъа директор этип, аллай жууаплы ишни буюргъандыла. Алай а Ибрагимге сюйюп ишлеген жерин къояргъа тюшгенди – Нальчикге чакъырып, Ботта улугъа Ич ишлени халкъ комитетинде (НКВД-да) ишлерге буюргъандыла. Жашы Валерий, КъМР-ни сыйлы врачы, айтханнга кёре, Ибрагим, аны атасы-анасы да артыкъ ыразы болмагъандыла аны ары кёчерине, алай а ол заманлада кишиге сайлау берилмегенди. Ма ол себепден, тергеулеге кёре, 1938-1939 жыллада Ибрагимге туугъан элинден теберге тюшгенди. Аны Ич ишлени халкъ комитетини Черек райондагъы бёлюмюне таматаны орунбасары этип салгъандыла.

Ол анда ишлеген заманда уллу чырмыкълыкъгъа да тюшгенди. НКВД-да ишлегенле бары да бирча болмагъандыла. Анга кёре, хар кимни да бирча болмагъанды алагъа кёз къарамлары. Бирде, билмей тургъанлай ол мурат бла къатына келип, бир сабий жаш аны боюнун тартханды. Насыпха, ол къаугъагъа жетип, адамла болушхандыла. Терк окъуна Нальчикге жетдирип, докторла Ибрагимни жанын сау къойгъандыла. Кеси эсгергеннге кёре, сюдде ол жаш адамны къалай къалтырап сюелгенин кёргенинде, Ибрагимни анга жаны ауругъанды. Анга ёлюм тежеген судьяладан: «Бу жаш адам аны ангылап этмегенди. Жиберип къойсагъыз ыразы эдим. Алай болмай эсе уа, жанын сакълагъыз», – деп тилегенди.

Уллу Ата журт уруш башланнганда, башха нёгерлерича, Ибрагим Бахсан ауузунда немисли фашистлеге къажау энчи 37-чи отрядны къурамында уруш этгенди.

Малкъар халкъны жалгъан терсликле бла кёчюргенлеринде, ол юйюрюню биргесине болмагъанды. Алай бла аны юй бийчеси Борчаланы Сейитни къызы Жюзюм юч сабий бла бирге сынагъанды ол сыйсыз, жюреклени бузукъ этген, сындыргъан жолну. Ала Къазахстанны Джамбул областында Джамбул районда Чапаев атлы колхозгъа тюшгендиле.

«Атабыз бизни излеп тапханда, – деп эсгереди Ботталаны Валерий, – биз бек онгсуз болумда эдик. Анабыз, тифден ауруп, къарыусуздан жатхан жеринден къобалмай, бешикде ёлген къагъанакъ къызчыгъыбыз. тамата къарындашым Магомет бла мен, анга алты жыл, манга юч жыл, – кюлде излей эдик ауузубузгъа алыр зат. Насыпха, атабыз жолда келе бир къазахлы эчки сата тургъанын кёрюп, аны алып келген эди да, ол сакълагъан эди жаныбызны».

Андан ары къалай жашау этерге керегини юсюнден сагъыш эте, кечесин жукъусуз ётдюрген Ибрагим эрттенликде танг жарыгъы бла бирге комендантха баргъанды. Ол андан аланы къоншу элге кёчюрюрюн тилей эди. Анда чюгюндюрден бал туз чыгъаргъан завод бар эди да, жашау этер онг чыгъарыгъын ангылай эди ол. Азмы эдиле ол заманда анга тилек бла, дау бла да баргъанла? Коммендант артыкъ ышаннгылы халлы болмаса да, Ибрагимни болмуна жаны ауруп, аны ол халын кёрюп, комендантны юй бийчеси кеси тилегенди баш иесинден алагъа болушурун.

Алай бла ары кёчгенден сора юйюрню жашауу женгилирек болгъанды. Ибрагим ол бал туз чыгъаргъан заводха кирип, кеси юйюрюнден сора да, кёплеге болушлукъ этгенди. Аны сёзюне таматала да тынгылагъандыла. Ол сабыр халлы, уллу сёлешмеген адам не болумда да тюз жол таба билгени ючюн эди алай.

Онюч жыл озуп, малкъар халкъ артха къайтханда, алда Ибрагимча жерледе ишлегенлени къайгъыларын кёргендиле. Аны обкомгъа чакъырып, артда башха къырал къуллукълада ишлеп турнгъан Хутуйланы Ханафий, Башийланы Магомет бла бирге Мосвагъа коммунист партияны ара комитети къурагъан Бийик партия школда окъургъа жибергендиле.

Андан къайтхандан сора Ибрагим бир къауум заманны Къабарты-Малкъар обкомда инструктор болуп тургъанды. Алай а, кёп да бармай, жюреги аны кеси бек сюйген «Коммунизмге жол» газетге келтиргенди. Сюйюп ишлегенди газетде Ибрагим. Ол кеси промышленный бёлюмню таматасы болгъанлыкъгъа, республиканы айнытыугъа юлюш къошханланы ишлеген жерлеринде бола, аланы юслеринден сюйюп да, тынгылы да жазгъанды.

Къабарты-Малкъарда компартияны излеми бла гитче, журнал халда «Агитаторну блокноту» деген басма орган ачылгъанда, Ботталаны Ибрагимни ары кёчюргендиле. Ол, 1973 жылда солуугъа кетгинчи, анда редакторну орунбасары болуп ишлеп тургъанды.

Аны таныгъанланы айтханларына кёре, Ботталаны Ибрагим бийик, ушагъыулу адам эди, бир да болмагъанча ариу тепсегенди, къыл къобузланы кёп тюрлюлеринде ойнагъанды, жырларгъа сюйгенди. Сёзю бла, иши бла да жанындагъыланы кёллерин кётюргенди.

Аны тамата жашы Валерий халкъ сюйген адамды. Ол республиканы сыйлы врачыды. Бусагъатда солуудады. Валерий кёп жылланы «Терек» санаторийни таматасы болуп тургъанды. «Балкария» къырал фольклор-этнография ансамбльни къуралыуунда уллу къыйыны барды – ол биринчи заманда ары келген жашлагъа бла къызлагъа санаторийде уллу зал бёлюп, анда репетицияла этерча онг къурагъанды, жашар жерлери болмагъанлагъа анда отоула бёлгенди. Ма алай къуллукъ этгенди миллетине. Халкъым деген кишини жашы да эсли атасына ушагъанды.