«Билимим эм алгъа сабийлеге жарап турурун излейме»

Холамханланы Хакимни жашы Керим сабий хирургду, урологду.  Керим окъууун бошап, ишин башлагъанлы бери кёп саусуз сабийлени багъып, аягъы юслерине салгъанды. Билимге итиниую болгъан жаш, бюгюнлюкде да солуу заманы болса, ара шахаргъа барып, андагъы специалистледен юйреннгенлей турады. Бюгюнлюкде Керимге, сабийлерини саулугъуна себеплик этгени ючюн ыспас сёзлерин, жюрек ыразылыкъларын билдирирге сюйген ата-анала кёпдюле. Холамхан улу бла ушакъ этгенбиз, аны бла сизни да шагъырей этерге сюебиз. 

- Керим, медицина усталыкъны къалай сайлагъанса?

 - Сабий заманымдан бери да аскерчи болургъа сюе эдим. Ол жаны бла ишлеген къарындашларымы да юлгюге тутуп, аладан кёп затны билгенме. Алай ол ыз бла барлыгъыма юйде ыразы болмагъандыла. 

 Алай бла КъМКъУ-ну медицина колледжинде окъутхан врач-педиатр, анатомия бла сабий ауруула жаны бла педагог, анамы эгечи Башийланы Жюнюсню къызы Гайыланы Сакинатны оноуу бла медицина жаны бла барама. Алай бюгюн да погонлада болгъан адамлагъа къууанып къарайма. 

 Школда окъугъан кезиуюмде олимпиадалагъа тири къатышып, алчы жерлеге тийишли болуп тургъаным ючюн, ол кезиуде КъМР-ни Башчысы Арсен Каноков целевой направление бла Астраханьны къырал медицина университетине жиберген эди. Анда да Сакинат Жюнюсовнаны оноу бла педиатрия факультетни сайлайма. 

- Окъууунгу бошап, бу усталыкъ бла ишинги бардыргъанлы уа ненча жыл болады?

- Ишими 2018 жылдан бери бардырама. Республиканы сабий клиникасыны кёп профильли арасыны экстренный службасыны сабий хирургу болуп ишлейме. Андан сора да, 2021 жылдан бери ара поликлиникада хирург эм сабий урологма. Бир кезиуде Элбрус эм Черек район больницалада да уруннганма. Алай анча жерде ишлеген тынч болмагъанды, аны ючюн районладан кетгенме. 

- Интернетде да «Доктор Труман» деген ат бла сайт бардыраса. Анда ата-аналаны сабийлерине сакъ болургъа чакъыргъанлай, къаллай кезиуде не болушлукъ этерге кереклисин да жазгъанлай тураса. 

- Ишими башлагъанлы бери анда да жазгъанлай турама. Сора ата-ана къаллай кезиуледе сабийлерине себеплик эталлыкъларын да ангылатхан этеме. Атала-анала эсли болсала, сабийни саулугъуна заран тюшюрмегенлей аягъы юсюне салыргъа боллугъуну, неда къайсы кезиуледе уллу кёллю болмагъанлай, врачха келирге кереклисин да жазама. 

- Сёзсюз, ишингде кёп тюрлю къыйын болумлагъа да тюбейсе, аланы юсюнден да айтсанг эди?

 - Медицина аллай жерди, бютюнда сабийле бла ишлесенг, аллай болумлагъа терк-терк тюберге да тюшеди. Сабий уллу адамча тюйюлдю, ол абызырап къалады, аны ючюн врач аны халин ангыларгъа керекди.

 Бир жол больницагъа бир жашчыкъны келтирген эдиле. Ол къарыны бла самокатны рулюна жыгъылгъан эди. Алай сабий не жилягъан, не заты ачытханын да айтмай эди. Алай аны сыфатындан бек къыйналып, сёлешалмай тургъанын ангылайма. Заманны созмай, операция этерге кереклисин ангылайма, манга болушургъа солуу кюнюнде хирургия бёлюмню таматасы Светлана Индорокова да келеди. Ол операция эки сагъат баргъан эди, сабийни къарынына ол кезиуге литр бла жарым къан жыйылгъан эди. Аны да кетерип, бауурун да артха тикген эдик. Эки ыйыкъдан саулугъу тап болуп башлагъанын ангылагъаныбызда, бек къууаннган эдик. 

- Бюгюнлюкде энергетиклени кёп жаш адамланы къолларында кёребиз. Аланы саулукъгъа заран келтиргенлери баямды. Аны юсюнден да айтсанг эди окъуучулагъа?

- Ол бюгюнлюкде бек уллу къыйынлыкъды дерге боллукъду. Ординатурада окъугъан кезиуюмде больницагъа бир жашчыкъны къарыны бек ауруп келтирген эдиле. Алай ачытханнга медицинада «кинжальные боли» дейдиле, алай аш орунну перфоративная язвасы болса къыйнайды. Сабийни операция столда къарынын жаргъанларында, къанны орунуна энергетик тёгюлген эди. Ол сабий саулукъгъа жарагъан азыкъ ашамагъанлай, аш орунун бузгъанды. Аны башындан а бир кюннге 4-5 энергетик ичип тургъанды. Ол а анда жарасындан ичине да тёгюлген эди. Аны заманында чыгъармасала, саулугъу бек осалгъа кетерик эди. 

- Саулукъгъа сакъ болургъа, керексиз затлагъа къатышмазгъа чакъыргъан видеороликлени этип чыгъаргъанлай тураса. Бюгюнлюкде, жарсыугъа, электрон тютюнле сатхан жерле кёпдюле. Ала бла хайырланнган жаш адамла да ёсюп барадыла. Аланы уа саулукъгъа заранлыгъы къалайды?

- Бюгюнлюкде аллай затла кёп жайылгъандыла. Аланы санында эсиртген ичгиле, насвай, тютюнлени не тюрлюсю да, кальян. Бир кере ичгенликге зат да болмаз дегенликге, ол адамны иммунитетине кёре да болады. Бютюнда ёсе тургъан сабийни саулугъуна уа кёп керекмейди. Ол аздан да уллу заран салып къояргъа боллукъду. Эм алгъа тишле саргъалып башлайдыла, тишлени этлери ауруйдула, аш орун бузулады, гастрит, язва къозгъалады, аш орунда, чегиледе опухольла чыгъадыла. Аны ата-анала да сабийлерине айтып, ангылатып  турургъа керекдиле. 

 - Бюгюнлюкде снюс чайыр да жайылгъанды. Кёпле ол заран келтирмейди, дейдиле. Ол алаймыды?

- Угъай, ол да бир аман наркотикледен бириди. Ол тютюн ичмезге иги болушады деп айтылгъанлыкъгъа, аны саулукъгъа келтирген зараны тютюнден аз тюйюлдю. Эм кючлю «Беломор» тютюнде 1,5 мг никотин болады, снюсну бир къабынында уа 15-80 мг никотин жыйылыпды. Медицина жаны бла сабийни ёлюмге келтирген ёлчемге уа 50 мг саналады. Ол сабийни саулугъуна уллу къыяу салыргъа неда жюрегин тохтатып къояргъа болады. 

Аны бла хайырланнганла никотинден айырылалмайдыла, артда ол кесин излетгенлей турады. Аны ючюн андан кючлюлеге да олтурады адам. Ауузда онкология ауруула жайыладыла, тюкюрюгю бла аш оруннга тюшгени ючюн а аман аурууну анда да къозгъайды. Сабийлени, студентлени быллай затлагъа шоколад, мармелад сыфатлада ууну юлешип олтуртургъа боллукъдула. Аны ючюн сабийлеригизге ала кимден не зат алгъанларына сакъ  болургъа  кереклисин  айтыргъа  унутмагъыз.

 - Республикада спорт энчи жерни алады. Жашчыкълары болгъан ата-анала аланы гитчеликден да секциялагъа берирге сюедиле. Медицина жаны бла уа гитчелени спортну къаллай тюрлюсюне берсе тюздю?

- Школгъа бармагъан неда гитче класслада болгъан сабийлени чып тюшерге боллукъ спортха берирге керек тюйюлдю. Бизде бюгюнлюкде спортну эм излемлилеринден бири боксду, алай анда сабийни саулугъуна заран тюшерге болады, бир бирлерини башларына ургъанлары бла. Андан сора эркин тутушуу да гитче сабийге керек тюйюлдю, ол саулукъгъа заран салгъанындан сора да, аны ёсюмюне тыйгъычлыкъ этеди. 

Гитче сабийге эм кереклиси ол женгил атлетикады, андан сора миллет эм спорт (аны да мардасы бла) тепсеуле сабийни не жаны бла да иги айнытадыла. Биринчи жерни уа, ВОЗ-ну эсеплерине кёре, жюзюу алады. Ол да сабийни иги айнытады, иегилерин башха тюрлю спортча къыйнамайды, сырты бюгюлмезча, тап ёсерча да себеплик этеди. 

 - Ишинги тынч болмагъаны баямды, башха ызгъа бурулургъа сагъышынг а болгъанмыды?

 - Кёп кере уллу абаданла бла ишлеген  хирург болургъа чакъырып тургъандыла. Анда, сёзсюз, хакъ да иги болады. Кафедрагъа да студентлени окъутургъа да чакъыргъандыла. Алай мен сабийлени бек сюйгеним себепли, аланы къоюп кеталлыкъ тюйюлме. Мени билимим эм алгъа алагъа керекди, деп алай ойлайма.