Къан тамырла кенг эселе, саулукъ да анга кёре иги болады»

Бюгюнлюкде Россейде эм жайылгъан аурууладан бешден бири къан тамырла бла байламлыдыла. Аланы юсюнден терапевт Магрелланы Келимат бла ушакъ этгенбиз.

-Къан тамырланы халлары адамны жыл санын кёргюзтедиле деген тюзмюдю?

- Хау, кертиди. Адамны жыл санын метрикасы угъай, аны къан тамырларыны халы  кёргюзтгенин хазна кёпле  билмейдиле. Бирле жашлай окъуна да къарыусуз болургъа боллукъдула, бирле уа жюз жылда да тиридиле. Къан тамырла кенгерип эселе, саулукъ игиди, ала къысылып эселе уа - иш осалды.

- Не зат къысдырады къан тамырланы?

-Биринчиси – ол тютюндю, аны ууун синильный кислота бла тенглешдиредиле. Аны бир тамычысын ичгенлей, адам 15 секунддан ёледи. Синильный кислотаны,  никотинни да ёлтюрюрча ёлчеми бирди -0,08 грамм.  Бир жолгъа 25 сигаретни ичген адам онбеш секунддан жан алады. Насыпха, алай бир киши да этмейди, аны себепли андан ёлген да жокъду.

Болсада  ууланнган а этедиле. Неден? Жылла бла тютюн ичген адамны къан тымырлары жукъарадыла, ахырында иш кырты болады.

Шёндюгюлю медицина тютюнню бир тюрлю хайыры болмагъанын шарт билдиреди. Ол угъай да, андан нервала,  тюрлю-тюрлю органла, жюрек-къан тамырла ауруйдула деп ачыкълагъандыла. Аны къойгъан адамны къаны аз-аздан игилене, алгъыннгы халына къайта барады, бир кесекден аны «оюлуп» башлагъан органлары тап боладыла. Къысха айтханда, тютюн ичгенле кеслерин аз-аздан ёлтюредиле.

- Экинчи душман а, баям, ичги болур?

- Хау. Кертиди, аны аз ичсенг, къан баргъан тамырланы кенгертеди. Алай  ючюнчю рюмкадан сора ала  олсагъат къысылып къаладыла.

Ичги ёпкеге жетеди да, ол наркоздача болады, башха замандан эсе осал ишлейди, газла кетмейдиле, адамны ичинде углекислота артыкъ жетишмей башлайды. Битеу ол затла адамны чархын къарыусузландырадыла, алай бла халны осалландырадыла.

Ичги – ол буруннгулу наркотикди, къозгъалгъан нерваланы шошайтыргъа себеплик  этеди, аны бла  бирге ол калориясы кёп болгъан продуктду. Аны аз ичсенг, тири боласа, жылынаса. Болсада, жарсыугъа, къуруда ичип турсанг, бир ауукъ замандан аны хатасы тие башлайды. Аз-аздан адам  ичгиге юйрене, ансыз болалмай тохтайды. Алай бла ичгичилик башланады. Ол аурууду! Юйюрле чачыладыла, сакъат сабийле тууадыла. Да сора бир кесекге кёлюнгю кётюрюр ючюн, саулукъну тас этер кереклиси бармыды?

- Тютюн бла ичги къан тамырланы акъыртын бузадыла, алай биз къысха заманны ичинде саулукълары оюлуп, ёлюп кетгенлени кёребиз.

- Хау, аланы къан тамырлары къысха заманны ичинде жукъарадыла. Ол неден болады? Стресс, мудахлыкъ, бир затха кёлкъалды этиу, зарланыу,  ачыуланыу, къоркъуу  эм дагъыда былагъа ушаш затла саулукъгъа амандыла.

Сизге биреу ачыуланып, урушхан неда бичакъ бла чапхан заманда сизни къан тамырларыгъызгъа не  болады? Ала алай терк къысыладыла, бирде алада къан жюрюмей къалыргъа да болады. Башха  къан келгени тохтаса уа, адам  олсагъат ёледи.

- Тамырланы тап халда къалай сакъларгъа боллукъду?

-Тамырланы сакъларгъа амал кёпдю, онг бар эсе, аланы барысын да хайырлансагъыз игиди. Алай шёндю шахарда жашагъан адамны турмуш болумларын, заманы жетишмегенин эсге алсакъ, аладан 4-5-син окъуна толтура турсагъыз, хата кёрлюк тюйюлсюз. Аланы талайы уа асламысында къышда керекдиле.

Къоркъуулу къауумгъа кире эсегиз, саулугъугъузгъа сакъ болургъа кюрешигиз. Нек дегенде къан тамырланы халлары быллай затладан осалгъа кетерге боллукъдула:

- инфекциялы ауруу жукъгъан эсе (бютюнда ёпкелеге бла ёпке башлагъа);

- ичигиз къатып къыйнала эсегиз;

- стресслени дайым сынай эсегиз;

- аслам кюч-къарыу излеген жерде уруна эсегиз;

- чархыгъыз керек мардадан  3-5 килограммдан кёпге ауур эсе;

- ашыгъыз тап хазырланмагъан эсе;

- аякъ юсюнде ишлей эсегиз (врачла, устазла, сатыучула, парикмахерле эм башхала);

- гипертониядан къыйнала эсегиз;

- тютюн иче эсегиз.

- Не зат этерге керекбиз, санасагъыз эди.?

-Жыл сайын анализле беригиз, къанда холестеринни ёлчемин ёнчелегиз. Ол кётюрюлюп эсе, атеросклероз болмазча, мадар этигиз.

 Отуз беш жылдан сора тамырланы халларын ультразвук бла тинтдиригиз. Бу процедурагъа хирург ийиучюдю. Анга он минут кетеди, кеси да УЗИ-ге ушайды. Врач гельни жагъады, аны юсю бла энчи оборудованияны элтеди, сиз а кезиу-кезиу солууугъузну тыяргъа керек боллукъсуз. Анда териге жууукъдагъы тамырла, теренирек тургъанла да ачыкъ кёрюнедиле.

  Врачыгъыз айтхан витаминлени ичигиз, бютюнда алада аскорбин кислота, рутин бла конский каштанны экстрактлары бар эселе. Бир кюн къалып экинчисинде чайны орунуна жабышмакъны бла ит бурунну къайнатып уртлагъыз. Бир литр суугъа аладан ууучугъуз бла бирин атып, алай хазырлагъыз. Ыйыкъгъа бир кере уа матэден бла каркадеден суусап этигиз.

 -Къан тамырланы жашлай тутаргъа жюзюу болушамыды?

-Хау. Ыйыкъгъа бир-эки кере бассейннге барып, 40 минут   неда сагъат бла жарымны жюзюгюз. Эрттенликде неда ингирде (биягъы эки кюннге бир кере) жуууннганда сууну кезиу-кезиу сууукъ, жылы да этип, юсюгюзге къуюгъуз. Аны температурасы терк алышыннганы тамырлагъа жарау этдиргенчады.

 - Ауур ишни толтургъанда къолубуз, инбашларыбыз жукълагъанын неда бармакъларыбыз агъаргъанын эслегенлей, не зат этерге боллукъду?

- Ол кезиуде дарман битимлени сууларын бузлатып, санларыгъызны аны бла ышый-ышый туругъуз. Аны ючюн мурсаны, шалфейни бла дугъумну бир кесегине стакан бла бир исси суу къуюгъуз, сууутугъуз, бузла салыучу орунчукъгъа бёлюп, морозилкагъа салыгъыз. Эки сагъатдан ол хазыр боллукъду. Хар эрттенликден аны бла тамырла кёрюннген жерлени сыларгъа эринмегиз. Ол аланы сау этгенден сора да, кесигизге да хычыуун кёрюнюрюкдю.

 -Гимнастика болушамыды?

- Кюн сайын он минутну гимнастика бла кюрешигиз. Упражненияланы къайсын сюйсегиз да сайларгъа боллукъсуз, жангыз да аякъларыгъызны онушар кере артха, алгъа эмда жан-жанларына узатыргъа унутмагъыз. Витаминле бла физкультура тамырланы кючлейдиле, аланы аурууладан сакълайдыла.

 Хар кюнден тамырланы солутуугъа онбеш минутну къоюгъуз. Алгъа 15 минутну бийик жастыкъда, артда уа аякъларыгъызны башыгъыздан ёргерек кётюрюп жатыгъыз.

 Тамырланы къабыргъалары кёп жыллагъа игилей къалыр ючюн, жаулу, калориялы ашла бла азыракъ ауузланыргъа, мардадан кёп семирмезге, сора С бла Р (аскорбин кислотаны бузулуудан сакълайды) витаминлени да асламыракъ ичерге керекди. Ауруугъа  хорлатмазгъа А бла Е витаминле да хайырлыдыла.