Болгъан иш

Арт кезиуледе асламыракъда бизни газетледе  да адамланы жашауда тюбей келген къадарларыны хапарларын окъургъа боллукъду. Ала  асламында  жарсыулу къадарла бла, къыйын жашау бла байламлыдыла. Аллай хапарлада ёз халкъыбызны бир-бир адамлыкъ шартлары тас болгъанлары барыбызны да сагъайтмай не амалы барды. Аллах адамны жарата туруп, ол ненча  жыл жашарыгъын да, нелеге тюберигин да анга мангылай жазыу этип береди.   Адам кеси уа сагъыш этип, аманны, игини да айыра билирге керекди.

Бизни халкъыбызны саны кёп тюйюлдю: бир бирни танымагъан хазна адам болмаз, дерчады. Энчи бир элни алсагъ а, хар юйюрню къууанчы, жарсыуу да биргеди. Аны себепли Шамилни юй бийчеси замансыз бу дуниядан кетгенде, къайгъы сёзге элини бар жамауаты да келгенча эди - аллай бир кёп эди адам. Башын энишге ийип, къыйынлыкъ жюрегин басхан Шамил а, кесин арталлыда унутуп, ёксюз къалгъан эки жашчыгъына мудах къарай эди. Алыкъа  юйден аналарыны жылыуу кетмегенликге, келлик кюнню огъурсузлугъу уа ачыкъ кёрюне эди. Къалай керек эди ана жылыу жашчыкълагъа? Ала, иги да ангыламай, аналары бусагъат кирип келлик сунуп, бир эшик таба чаба эдиле, бирде уа, аталарыны мудах кёзлерине къа­рай, эки жанында олтуруп, сагъышлы бетчиклери бла жыйылгъан халкъны таралта эдиле.

Заман жюрек жараны бираз сынтылласа да, жангыдан юйюрлю болууну сагъышын а Шамил кёп туруп этгенди. Уллу жашы Идирис интернатда тургъанын кеси кесине кечалмай, кечелери жукъусуз ёте эдиле. Жууукълары да, келгенлери сайын, къатын алыуну юсюнден акъырын-акъырын айта башладыла.

 Бир ауукъдан а ёксюз сабийлеге да ана табылды. Къадары алай болуп, огъурлулугъу, таза жюреги бла кимге да кесин сюйдюрген Айшат эрге чыгъар зама­ны оза баргъанын ангылай тургъан чакъда  жашау жолун Шамил бла бир этди. Идирисни интернатдан алдыла, Хадисчиг а, къууанч тыпырлы болуп, эшикге чабып чыгъа, нёгерлерине жарыкъ кёзчюклери бла ышара, хапар айта эди, юйге да тюз алай чабып кире, жангы анасына тергеулю къарай эди. Ол, атасыны огъурлу бети жарыгъанын кёре, гитче жюрекчиги бла къууана эди.

Энди Шамилни юйюне кёпле сукълана башладыла.Толу юйюр, кишиден аман болмай, жарыкъ жашаугъа жол салды.

Бюгюнлюкде, артха къарап, Айшатны кесини сабийи нек болмагъанына жууап берген къыйынды. Ол кеси кесине кёп соргъанды ол сорууну, алай ол,  кезиуден-кезиуге келген мудахлыкъны кери кетере: «Была уа!»- деп, эки жашчыкъны сыфатларын кёз аллына келтирип къоя эди. Ала бла байламлы жууаплылыкъны ол бир заманда да  унутмагъанды.

Идирис бла Хадис да Айшатны туугъан аналарындан башха кёрмегендиле. Не заманда да: «Ання, берчи биз болушайыкъ, келчи, олтур да, бир солуу ал», - дегенден башха ауузларындан хазна зат эшитмез эдинг. Юслери - таза, къарынчыкълары токъ сабийлеге хар ким да сюйюнюп къарай эди.

Школну ахшы белгилеге бошап, Иди­рис шахарда техникумгъа окъургъа киреди. Аны да жетишимли бошагъандан сора, тийишли иш да табады.

Идирис юйдегили болгъанда, уллу той этилип, битеу эл да жыйылгъан эди. Кёп алгъыш да айтылып, бир ауукъ замандан жаш юйюрню шахаргъа ашырдыла. Бир жылдан а алагъа къызчыкъ тууду. Шамилни бла Айшатны жашауларына жангы къууанч къошулду: насыплы жашаулары энди аланы жюреклерин бир заманда да жарсытмазлыгъына ийнана эдиле ала. Идирис да ата-анасы этген ахшылыкъланы унутханладан тюйюл эди. Солуу кюнлеринде элге келе, болгъан жумушлагъа къа­рай, эки къартны жюреклерин жылыта эди.

Жашау аллай сейир затды: бир кюнде насыпны берип, бир кюн а, жетеди, кёпдю дегенча, артха сыйырады. Шамилни жашауунда да алай болду.

Къызыу, жай кюнлени биринде ишле къыстау заманны ыйых кюнюнде, Идирис атасына болушургъа келди. Кюнню узуну,къызыулукъгъа да къарамай, ала иги кесек жерни чалдыла. Арыгъандан санларын иги къымылдатмай эсе да, Идирис кеси кесине ыразы эди, атасы уа, анга ёхтем къарай, жашлары чынтты адамла болгъанларына къууана эди.

Юйге келгенлеринде уа, Айшат, къолларын  ал ботасы бла сюрте, столгъа аш-суу салыргъа къармашды.

- Угъай, ання, - деди Идирис. Анасыны къучагъына жыя, - жууунмай бир жукъ къабаллыкъ тюйюлме.

- Да алай эсе, балам, сен айтханлай болсун, сен терк бол, аш суууп къалыр, - деди анасы, жашына сюйюнюп къарай.

Ол такъыйкъада боллукъ палахны билсе эди Айшат, жашын бир заман­да да къатындан кетермез эди. Алай къадар деп да жашауда бир зат бар­ды. Андан бир жерде бугъунур амал алыкъа  адам баласы жашагъанлы киши табалмагъанды.

Идирис, тынч-тынч атлап, Чегем суу таба барады. Жагъада олтуруп, келгенича, тешиннген да ашыкъмай этди, эки аягъын келген сууукъ суугъа сукъду. Не эсе да аны алгъа атлата эди. Ол, кёзлерин узакъгъа къарата, къадар элтген жолгъа тебиреди. Су­уукъ суу санларын, къызып тургъан санларын, титиретди, къурушдурду, аякъларын алалмай тебирегенде да, не этгенин ангыламады Идирис, алыкъа  жашау жолун иги да къыдырлыкъ жаш... Таза суу да таза адамны, таза жюреклини сюе болур. Замансыз элтди ол жашны, кесини толкъунларында, санларын ойната, тюз да алай къадар элтген анасыны ызындан. Да къадар… Аны бла демлеширге, не эриширге жарамайды.

…Хадис къатын алама дегенде, Шамил бла Айшат ийнаннган окъуна этмеген эдиле. Къууандыла, тёгерекге-башха къармашдыла. Алайсыз да кирсизлиги бла элге белгили Айшат терезе-эшик боягъаннга киришди. Кюнню узуну аны бла кюрешди. Ингир ала уа аны эси ауду… Эки кёзюн ачхан Айшат къайда болгъанын ангыламады. Тёгерек шош, къайгъылы эди. Акъ халатлы тиширыу къатына жанлады да, хар не да тап боллукъду деген сёзлени айтып, жумушакъ къолу бла мангылайына тийди…

Баргъаны 14 ноябрьде чыгъарыкъды.