Миндаль: терегинден башлап хайырлы къозгъа дери

Къабарты-Малкъарны Правительствосуну сайтында, алгъаракъда, башха жангылыкъланы санында бир сейирлиги чыкъгъанды, анда Прохладна районда бир предприниматель бахчасында миндаль ёсдюргенини юсюнден айтыла эди.

Ол адамны аты Михаил Прытковду, кеси да Пролетарское элде турады, бу тамашалыкъ терек бахчасы да андады. Миндаль тереклени бош алай, жубанырча угъай, бек тынгылы умут бла салгъаннга ушайды - бахчасы жыйырма гектар жерни алады. Аланы орнатханлы тёрт жыл озгъанды, кёп болмай а биринчи тирлигин жыйгъанды – 1 тонна миндаль къозла. Михаил айтханнга кёре, миндальны бизде угъай, битеу Россейде окъуна хазна ёсдюрмейдиле. Жаланда Кърым жанында бахча кибикле бардыла ансы, башха регионлада аны бла кюрешген дегенни хапары да жокъду. Бизни республиканы уа хауасы, жери да анга келишеди, ол себепден предпринимательни умутлары бек уллудула.

Миндаль деген а не затды, не тюрлю къозду, аны адамгъа хайыры къаллайды, аны юсюнден бу къысха материалны жарашдыргъанбыз.

Къайдан келгенди?

Бу къоз терекде ёседи, аны ата журту уа Кюнбатыш Азияны тийресиди. Ол андан чыкъгъанды, бюгюнлюкде уа АБШ-гъа, Австралиягъа, Жууукъдагъы Востокга эмда, энди кёргенибизча, Россейге окъуна жетгенди.

Миндальны тыш къабугъу къатыды, ол ичинде бюртюгюн бек ышаннгылы сакълайды. Ала уа, сортуна кёре,  ачы да болуучудула. Биз а ашха жаланда татлы тюрлюлерин хайырланабыз.

Ёсдюрюу

Бу терекни орнатхандан сора, ол,  тамырланып, ызы бла тирлик да берип башларча, талай излемлеге эс бурмай боллукъ тюйюлдю. Зыгытын жерге бошуна чанчып кетгенликге, алайда абери битерикди деп сакъламагъыз.

Миндаль къургъакъ хауаны сюеди, топуракъ да бек къаты болмаса керекди анга. Орнатхандан сора, биринчи къозла бир беш жыл чакълы озуп чыгъып башлайдыла, аны тирлигин а кюзде жыядыла. Бу ишни къол бла угъай, асламысында энчи машиналаны хайырланып этедиле. Ызы бла тыш къабукъларындан тазалап, бюртюклерин къургъакъсытыргъа керекди.

Неге жарайды?

Миндальны асламысында аш этиуде хайырланадыла. Аны татыуу аламатды, кеси да ариу ийис этеди, къурамы уа хайырлы затладан байды. Къозланы алайлай,  сюйсегиз а,  къуууруп да ашаргъа болады. Дагъыда саулай неда тартып къалачлагъа, татлы ашарыкълагъа, салатлагъа къошадыла. Ун этип,  ётмек тылыгъа да къатышдырадыла.

Миндальны тартып, андан жарашдырылгъан сют маталлы затны уа ийнек сютню орунуна ичерге болады. Адамны терисин тап, сыйдам этген, къартлыкъдан да сакълагъан затладан бай болгъаны себепли миндальны косметологияда кенг хайырланадыла.

Хайырлы затлары кёпдю

Бу къоз Е витамин, магний, фосфор, калий затладан байды, анда клетчатка да кёпдю. Дагъыда белокла, хайырлы жаулу кислотала да. Миндальны кезиу-кезиу ашай тургъан адамны къанында холестерин азайыргъа боллукъду, жюреги игирек ишлерикди, иммунитети уа кючленирикди. Ол дагъыда бек иги кюч-къарыу береди, къанда болгъан бал тузну уа мардасындан оздурмай тутады.

Тюрлюлери

Миндальны бир ненча сорту барды. Хар бири да кесича бир энчиликлери бла. Сёз ючюн, «Десерт» деген тюрлюсю уллу, татыулу бюртюклери бла белгилиди, «Файруз» а бирсилеринден эсе алгъа бишеди. Бир-бир сортланы тёгерекни айбатландыргъанда хайырланыучудула, чапыракълары, гюллери ариу болгъанлары ючюн.

Быллай затла да болгъандыла

- Миндальны Буруннгулу Египетде окъуна саулукъгъа бакъгъанда хайырланып болгъандыла. Ол кезиуде аны аш оруну къыйнагъаннга, башы ауругъаннга дарманча алай бергендиле.

- Францияда миндальны сюймекликни къозгъагъан затча кёргендиле.

- Орта Восток жанларында бюгюнлюкде да быллай тёре барды: тойда  юй къурагъан жашны бла къызны аякъ тюплерине тартылгъан миндаль жайыу.

- Буруннгулу таурухлада миндаль терекле Ассирияны патчахларыны юйлеринде ёсюучю эдиле,  деген шартлагъа тюберге боллукъду.

Алай бла кесигиз кёргенигизча, миндаль къуру татыулу угъай, кёп жаны бла да хайырлы къозду. Аны бурун заманлада, бюгюнлюкде да аш этиуде, косметологияда, медицинада эм кёп башха сфералада тюберге боллукъду.