Къарангылыкъдан - билимни жарыкъ дуниясына

«Билимсизлик къурусун» деген биригиу къуралгъанлы быйыл жюз жыл толгъанды.

РСФСР-ни Совнаркому 1923 жылда 20 августда къабыл этген Битеу халкъны окъутуу  декретге тийишлиликде  Къабарты-Малкъарда жашагъанланы арасында 8-50 жыл санлыла, кеслери да не окъуй, не жаза билмегенле,  ёз неда орус тилде  билим алыргъа  борчлу болгъандыла. Ол Декрет бла билимсизликни толусунлай къурутургъа умут бар эди. Бу тарых магъаналы документ бизни республикада билим бериуню сыйын болмагъанча алай кётюреди. Аны юсюнден КъМР-ни Архив службасында жарашдырылгъан материалда айтылады.

Къабарты-Малкъарны Советлерини 1923 жылда ётген ючюнчю съездинде, халкъгъа билим бериуню айнытыуну магъанасын толу ангылатып, келир 1924 жылда  хар элде да орта школ ачаргъа оноу этиледи. Нальчикде уа тийишли шахарчыкъ къурап, хар элге да «билимли алтауланны» хазырларгъа борч салынады. Ол санда  быланы: элни исполкомуну эмда партияны бёлюмюню бирер ишчисин, исполкомну секретарын, устазны, кооператорну эмда комсомолчуну. Алай бла жаланда ол эки жылны ичинде бизни республикада 94 школ ачылгъан эди. Алай окъургъа сюйгенлени барын да ала сыйындыраллыкъ тюйюл эдиле.

1924 жылда октябрьде, къыралгъа билимсизликден къутулургъа себеплик этерге деп, «Къурусун билимсизлик» деген Битеуроссей биригиуню бёлюмю Нальчикде ачылады. Ызы бла битеу эл Советлени исполкомларында аны бёлюмлери ишлеп башлайдыла.

Халкъны кёп къалмай барыны да жукъ окъуу болмагъан кезиуде  аны ишини магъанасы айтып-айтмазча аллай уллу эди. 1925 жылны аллында бу биригиуню 74 бёлюмю ачылгъан эди, алада уа 2578 адам болгъанды. Алада жыйылыула, тюбешиуле бардырылып тургъандыла, дагъыда бюллетеньле, чакъырыу материалла чыкъгъандыла.

Биригиуню биринчи съезди Нальчикде ол жыл январьда ётгенди. Саулай республикада уа ол кезиуде билимсизликни къурутуу иш бардырылгъан 145 пункт бар эди. Алада 183 устаз ишлегенди, окъугъанланы саны уа жети мингнге жете-къала эди. Бу шартла билимге халкъ бек тартыннганын ачыкъ кёргюзтгендиле.

Билимсизликден кетерге эмда маданиятны кётюрюрге культпоход деген аллай жумушла да этгендиле себеплик. Аланы ётдюрюу жаны бла эллени арасында эришиуле да бардырылып тургъандыла.

Ленинчи билим бериу шахарчыкъны курсантлары да бу биригиуге бек иги билеклик этип тургъандыла. Ала эл сайын айланып, маданият-жарыкъландырыу жумушланы тындыргъандыла, шахарчыкъны ишини юсюнден хапарлагъандыла, лекцияла окъугъандыла, тюрлю-тюрлю темалагъа жораланнган ушакъла бардыргъандыла.

Къабарты-Малкъар автоном областьны халкъгъа билим бериу жаны бла биринчи съезди 1929 жылда ётгенди. Ол кезиуге 28 минг адам билимли болгъан эди, аланы санында жети минги – тиширыула. Алайды да, билимсизликни къурутуу жаны бла Къабарты-Малкъар автоном область битеу Шимал Кавказда биринчи жерни алгъан эди.