МАЛКЪАР театрны актёрлары – УЛЛУ АТА ЖУРТ УРУШНУ СОЛДАТЛАРЫ

Маданият келечилени къазауатха иймезге деп энчи бегимле чыкъгъанлыкъгъа, малкъар актёрланы араларында Уллу Ата журтну аллында аскерге чакъырылып, андан къазауатха тюшгенле, уруш башланнганда, фронтха кетгенле да аз тюйюлдюле. Аладан къайтханла, къайтмагъанла да бардыла.

Атайланы Хажини жашы Мажир 1912 жылда Кёнделенде туугъанды. Москвада ГИТИС-де окъугъанды. Уллу Ата журт уруш башланнганда, ары чакъырылгъанды. Къызыл Жулдузну, Ленинни, Ата журт урушну II даражалы орденлери бла саугъаланнганды. 1943 жылда 23 февральда Ленинград областьны Пено элини къатында капитан чында жан бергенди.

Атайланы Хажини жашы Магомет 1915 жылда Кёнделенде туугъанды. ГИТИС-де окъугъанды. Аскерге 1940 жылда чакъырылып, андан урушха тюшгенди. Смоленск къатында уллу сермешлеге къатышханды.

Къызыл Жулдузну ордени эмда иги кесек майдал бла саугъаланнганды. Ол урушдан капитан даражада къайтып, Къыргъызстанда драма театрда директор болуп тургъанды. Малкъар театрны жангыртыугъа, аны жангыдан къураугъа уллу юлюш къошханды эмда жашау узуну анда баш режиссёр, актёр болуп да ишлегенди.

Бачиланы Хамзатны жашы Атлы 1916 жылда Акъ-Сууда туугъанды. Ол да ГИТИС-де жашладанды. 1940 жылда аскерге чакъырылып, Уллу Ата журт уруш башланнганлай, фронтха тюшгенди.

Биринчи ачы жыллада, бек къаты сермешле баргъанда, андан юйюрю къагъыт алып тургъанды. Жарсыугъа, малкъар сахнаны жарыкъ жулдузу Бачиланы Атлы къайда, къалай жоюлгъаны белгисизди.

Геляланы Кичини жашы Рамазан 1915 жылда Огъары Малкъарда туугъанды. Нальчикде педтехникумда окъуп, туугъан элинде устаз болуп ишлегенди. 1935-1940 жыллада ГИТИС-де режиссёргъа окъугъанды. Аз заманны баш режиссёр болуп ишлегенди.

Уллу Ата журт уруш башланнганлай, аны Владикавказда офицерле хазырлагъан училищеге окъургъа жибергендиле. Аны къысха курс бла бошап, къазауатха Ростов тийресине киргенди. Тамата лейтенант Геляланы Рамазан 1942 жылда Мартыновкада жоюлгъанды.

Жантууланы Элмырзаны жашы Азнор 1919 жылда Кёнделенде туугъанды. ГИТИС-де окъугъанды. Уллу Ата журт уруш башланнганда, аскер училищеде къысха офицер курслада лётчикге окъугъанды. Бир бёлюмню командири болгъанын айтып жазгъанды юйюне.

1942 жылдан арысында аны ызын ёмюрлюк къумла басхандыла. Москвадан ара архивден «1943 жылда Киев шахарны тийресинде тас болгъанды» деген жууап келгенди. 

Кючюкланы Шабазны жашы Магомет 1919 жылда Зылгыда туугъанды. ГИТИС-де окъугъанды. 1940 жылда аны Аскер къуллукъгъа чакъыргъандыла эм Литвада аскер-полк школгъа окъургъа жибергендиле. Уруш башланнганда, Магомет Шауляйда тасхачы къауумда къаты сермешге киргенди. Артда Совет Союзну маршалы П. Ф. Батицкийни адъютанты болуп тургъанды. Юч кере да ауур жаралы, контузиялы да болуп, Берлиннге дери баргъанды.

Ол Къызыл Жулдузну, Ата журт урушну II даражалы орденлерине эм иги кесек майдалгъа тийишли болгъанды. Кёп жылланы малкъар театрда ишлеп тургъанды.

Къудайланы Нохну жашы Хасан 1918 жылда Кёнделенде туугъанды. Нальчикде педрабфакда, ызы бла колхоз-совхоз студияда окъугъанды. Театрда ишлей тургъанлай, 1940 жылда аскер къуллукъгъа чакъырылып, уруш башланнганда, душманнга чекде пулемётчу болуп тюбегенди. Карелияда, Украинада, Румынияда, Венгрияда, Австрияда сермешгенди.

Къызыл Жулдузну ордени, артда да Ата журт урушну II даражалы ордени эм бир къауум майдал бла саугъаланнганды. Артда ол республикалы радиода, «Коммунизмге жол» газетде да ишлеп тургъанды.

Малкъарланы Токашны жашы Магомет 1914 жылда Кёнделенде туугъанды. Бирси жашла бла бирге Москвада ГИТИС-де окъуй тургъанлай, 1937 жылда атасы халкъны жауу болуп тутулгъанды деп, аны окъуудан къыстагъандыла. Алай а ол нёгерлеринден айырылмай, анда къалгъанды, шофёргъа окъуп, таксиде ишлегенди. Артха къайтханда, аны да театрда ишлерге алгъандыла.

1941 жылда урушха кетип, Магомет анда октябрь айда Харьков ючюн баргъан къызыу сермешде жоюлгъанды.

Маммеланы Шакъманны жашы Ибрагим 1919 жылда Кёнделенде туугъанды. 1937-1938 жыллада колхоз-совхоз театр студияда окъугъанды. Аскер къуллукъгъа 1940 жылда чакъырылгъанды. Урушну биринчи кюнюнден къазауатда болгъанды. Воронеж, Перемышь, Великий Любен, Новый Оскол тийрелеринде сермешгенди. 1943 жылда Воронеж фронтну штабыны таматасы генерал Н.Ф.Ватутин аны кесин сакълагъан къауумгъа алгъанды.

Артда Ибрагимни Совет Союзну маршалы Г.К. Жуковну сакълагъан энчи къауумгъа ётдюргендиле. Ол 8-чи майда Берлинде Карлсхорстда белгили таматала уруш бошалгъанына къол салгъанларында, анда болгъанды. Къызыл Жулдузну ордени, бир къауум майдал бла да саугъаланнганды.

Махийланы Жанмырзаны жашы Алий 1917 жылда Кёнделенде туугъанды. Ол да Москвада окъугъанды. Уллу Ата журт уруш башланнганда, фронтха кеси тилеп кетгенди. Кёп бармай, жаралы болуп, эс ташлап, жесирликге тюшгенди. Андан къачып, совет аскерчилеге къошулгъанды. Пленнге саулай тюшгени ючюн анга трибунал сюд этип, Алийни 25 жылгъа Норильскге жибергендиле.

Ол андан сюргюнчю таулула бла тенг къайтханды. Бир кесекни театрда ишлегенди. Алай а «Таулада танг жарыйды» деген биринчи оюндан сора аман къагъытлагъа устала жазып, аны сюйген ишинден айыргъандыла. Андан арысында ол Нальчикни консерва заводунда ишлеп тургъанды.

Рахайланы Карайны жашы Таубий 1921 жылда Бызынгыда туугъанды. 1937-1938 жыллада Нальчикде колхоз-совхоз студияда окъуп, театрда ишлегенди. Фронтха мындан кетгенди. Ростов, Сталинград, Шимал-Кавказ фронтлада, Керчь, Феодосия, Ялта, Севастополь ючюн баргъан урушлада къазауат этгенди. Андан сора аны аскер бёлюмюн Биринчи Беларусь фронтха кёчюргендиле. Таубий анда 383-чю мараучу дивизияны 966-чы артиллерия полкунда тамата радиотелеграфист болуп тургъанды.

Ол Къызыл Жулдузну эки орденине эм иги кесек майдалгъа тийишли болгъанды. Кёп жылланы малкъар театрда ишлегенди.

Таппасханланы Чорнаны жашы Оюс 1918 жылда Булунгуда туугъанды. Колхоз-совхоз студияда окъугъанды. 1940 жылда аскерге чакъырылгъанды. Мурманск областьда 104 стрелковый дивизияны 217 полкунда къуллукъ этгенди. Душман чапхан биринчи кюнден урушха къатышханды. Эки кере жаралы болгъанды. Экинчи кере 1942 жылда мартда жарасы ауур болуп, аны экинчи группалы инвалид этип, юйюне ийгендиле.

Оюс Ата журт урушну I даражалы ордени эм бир къауум майдал бла саугъаланнганды. Ол санда «За отвагу» деген бла да. Сюргюнде Къыргъызстанда колхоз эсепчи болуп тургъанды. Ата журтха къайтханда уа, Нальчикде къумалы малла ёсдюрген биригиуде план-эсеп бёлюмню таматасы, «Къабмалкъэлмюлкэнергода» баш бухгалтер болуп ишлегенди.

Узеланы Ахматны жашы Мусса 1917 жылда Хабазда туугъанды. ГИТИС-де окъугъанды. Аскерге 1940 жылда кетгенди. Фронтха уа уруш башланнганлай тюшгенди. Биринчи Украин фронтну къурамында энчи 454-чю дивизияны танклагъа къажау тасхачы бёлюмюнде командирни политика жаны бла экинчиси болгъанды.

Гвардияны капитаны этген жигитликлери ючюн Къызыл Жулдузну, Ата журт урушну II даражалы орденлеге, бир къауум майдалгъа да тийишли болгъанды. 1944 жылда августда тёртюнчю кере къыйын жаралы, ауур контузиялы да болгъандан сора, комиссиядан ётмей, Белоруссияда Молодечненский шахарда КПСС-ни Обкомунда инструктор болуп тургъанды.

Чабдарланы Хадаужукъну жашы Мухажир 1916 жылда туугъанды. Ол да ГИТИС-де окъугъанды. Малкъар театрда бир кесек ишлегенлей, аскер къуллукъгъа чакъырылгъанды. Ызы бла уруш жолла бла Узакъ Востокдан Венгриягъа дери баргъанды.

Саугъалау къагъытында: «1945 жылда 20 мартда Венгрияда Каловда элге кирген жерде автоматы бла эки пулемётчикни агъызып, стрелковый взводха элге кирирге жол ачханды. 17 апрельде уа граната бла душманланы пулемёт бла бирге жокъ этгенди…», – деп жазылады.

Ол Къызыл Жулдузну орденине эм бир къауум а мадалгъа тийишли болгъанды. Къайтып, театрда ишлеп тургъанды.

Чыпчыкъланы Къоналийни жашы Магомет 1915 жылда Булунгуда туугъанды. ГИТИС-де окъуп, малкъар театрда ишлегенди. 1940 жылда аскерге чакъырылып, Эстонияда тургъанлай, уруш башланнганды.

Аны орденнге кёргюзтген къагъытда: «Чыпчыкъланы Магомет душманны окъ-от тюбюнде темир жиплени кесип, мина болгъан жерледе эки жол ачып, бизни аскерчилеге онг тапдыргъанды. Ол кюн ол танклагъа бла пехотагъа салыннган миналадан 311 чыгъаргъанды…», – деп жазылады.

Тамата лейтенант Къызыл Жулдузну ордени, «Уллу Ата журт урушда Германияны хорлагъаны ючюн» деген майдал бла да саугъаланнганды. Урушдан къайтып, Къазахстанда ауушханды.

Дагъыда малкъар театрдан Уллу Ата журт урушха Акъкъызланы Мустафа, Жарашууланы Ахмат, Расулланы Къубадий, Мечиланы Хусей, Маккаланы Абдул-Хашим, Холамханланы Хаждауут бла Ногъайланы Хусей кетгендиле. Ала къайтмагъандыла.