«Бу жашауда тюнгюлмеу бек магъаналы ышанды»

Къалай сюерик эдик хар бирибиз да, жашауубуз кесибиз излегенча къуралса! Башыбызда сценарий жазып, сора хар зат да анга кёре бармаса, ачыуланабыз, жиляйбыз, тюнгюлебиз. Сабийлерибиз да биз сюйгенча болсунла, деп излейбиз. Алай ала роботла тюйюлдюле. Бу затланы юслеринден  психолог Текуланы Виола бла ушакъ бардыргъанбыз.

- Бир – бирде жашауда болгъан затла  алай абызыратадыла, апчытадыла. Биз сакъламагъан, сюймеген ишле болсала, не зат этерге керекбиз?

- Тюнгюлмезге. Жашау бизни буйрукъларыбызгъа сыйынмайды. Бизге белгисиз эм биз сюймеген ишле кеси алларына толуп къалгъан кезиуле да, жарсыугъа, бола-бола турадыла.  Экзаменни аллында школчу неда студент: «Бераллыкъ тюйюлме»,-деп, къуруда къайтарып айтып турса, экзаменде ол къоркъуууна жолугъуп къалады. Нек дегенде,   экзаменнге хазырланыуну орунуна заманыны асламысын ол тюрлю керексиз жарсыулагъа къоратады.

Бир-бир къызла  битеу эр кишиле   осал  адамладыла деген оюмларына толу ийнанадыла. Алай тиширыуланы, эр кишилени араларында да игиси да, аманы да болгъаны баямды. Алай жашланы адамлыкъларына ышанмагъан къызла,  кеслерин жашла бла жюрютюулерин тюзеталмайдыла, ала бла байламлыкъларын тап къураялмайдыла.

Неда дагъыда ма быллай бир тёрели иш. Кёпле гороскоплагъа толусунлай ийнанадыла. Сора гороскоплада не зат окъусала да, аны сакълайдыла къадардан. Не медет,  къоркъууларына жолугъуп къаладыла. Алай хар ким да толусунлай болмаса да, бир кесек къадарын кеси къурайды. Ишсиз къалгъан биреу барады да жангы усталыкъгъа окъуйду, башхасы уа юйде тюнгюлюп турады. Ол окъугъан, излеген, кюрешген адам иш да табаллыкъды.

-Жарсыугъа, бир – бир ата – анала, устазла да  сабийлеге багъа бичерге ёчдюле. Алай жашау а кёргюзтеди: бир инсандан да биллик тюйюлсе не зат сакъларгъа.

- Хау, школда осал окъугъанла дуниягъа атлары айтылгъан алимле да боладыла  аланы  жашауда жерлерин тапханларын да кёре – кёре турабыз. Бир инсаннга да багъа берирге жарамайды, нек дегенде тамбла аны къалай айнырыгъын, не ишле тамамларыгъын биреулен да билмейди. Аман затха ийнаныргъа керекмейди. Насыпсызма деген насыпсыз болуп къалыргъа болады. Иги затха ийнаныгъыз. Нени чакъырсагъыз да, аны кючлендиресиз, сёз ючюн, ариу юйде жашаргъа сюе эсегиз, сиз ол жарыкъ умутугъуз толур ючюн, кёп ишлериксиз.

Жюрегигизни таза ниетден, жарыкъ умутладан толтуругъуз. Къоркъуп, элгенип жашасагъыз, болургъа боллукъ палахха кюч бересиз. Дунияны кёремесиз – шукур этигиз. Эшитемисиз, сангырау тюйюлсюз да – Аллахха кёп махтау беригиз. Юйюгюз, ашыгъыз – сууугъуз, жууукъларыгъыз, сюйген адамларыгъыз – бары ючюн да ыразы бола билигиз.

-Бизге не зат айтсала да, анга терк окъуна ийнанып къалабыз. Сёзню кючю бек уллу болур сора?

-Америкалы психоаналитикле Ребекка Кёргис эм Кам Миллер  кеслерини ыразылыкълары бла сынаугъа къатышдырылгъан адамланы экишерден эки къауумгъа бёлгендиле. Биринчи къауумну хар адамына партнёрунг  сени сюеди деп жашырын6  халда билдиргендиле. Экинчи къауумну  хар адамы уа бирсиси аны сюймейди деп толу ийнанып эдиле.

Ахырында уа партнёр аны сюеди деген акъылы болгъанла кеслерин табыракъ жюрюте эдиле: бир бирлери бла ачыкъ ушакъ эте эдиле, даулашсала, бир бирлерини айтханларына къулакъ сала эдиле. Алай бла уа бир бирлерин, кертиси бла да, жаратхан эдиле. Бир бирлерин сюймеген къауумну (параны) адамлары уа даулашханлай тура эдиле.

Дагъыда психологла бир белгили сынауланы  айтыучудула. Розенталь эм аны коллегасы Джекобсон устазладан  интеллектни коэффициентине (I Q) сынаудан ётген класс бла бир жылны ичинде ишлерге тилеген эдиле. Тестлени эсеплери  ол сабийлени фахмулары къаллайла болгъанларын кёргюзтгеннге санала эди. Сёзсюз, устазла былай санай эдиле: тест ючюн бийик балл алгъан школчула окъуу жылны жетишимли бошагъаннга саналлыкъдыла. Кертисин айтханда уа,  устазлагъа  тестни ётюрюк эсеплери  болгъан тизмеле юлешиннген эдиле. Окъуу жылны ахырында сабийле тест сынаудан дагъыда бир кере ётгендиле эм интеллект коэффициентле дагъыда чыгъарылгъандыла.Устазла аланы акъыл жаны бла айныулары иги да ёсерикге санагъан сабийледе  (аланы араларында алаша интеллектуаллы сабийле да бар эдиле) коэффициент  биле-биле кётюрюлген эди.

Быллай  тамашалыкъ шартла да болгъандыла: бир – бир къарыусуз окъугъан сабийле «акъылманла»  болуп къалгъан эдиле. Устазланы ишлерине видео бла къарап тургъандыла. Анда кёрюннгенича, ала кеслери сюйген сабийлеге - «акъылманлагъа» жашырын болуша  эдиле. Аны бла бирге уа устазланы «ийнакълары»  школгъа бек сюйюп жюрюгендиле эм кёллерин салып окъугъандыла. Кёресиз да, сабийге ийнансанг, аны кёллендирсенг, ол билимли болуп кетерикди. Бир бирибизге ийнанмагъаныбыз  а айныргъа да къоймайды. «Болаллыкъса, окъуяллыкъса, ишлеяллыкъса», - деп, хар бирибизни да жетишимле, къууанчла сакълагъанына ийнансакъ, игиге тюрленирикди жашауубуз.