Къыйын ауруудан сакъланырча – низамлы болургъа

Бусагъатда кардиология ауруула бла тенг, диабетден къыйналгъанланы саны кёпден-кёп бола барады. Аны къапханына абаданла, сабийле да тюшедиле.

Диабет ауруу тиерине къоркъуулу къауумгъа аз къымылдап, углеводланы уа (конфетле, татлы азыкъла) кёп ашагъанла, айхай да, киредиле. Аллайланы асламысында артыкъ семизлиликлери болады, чархларында веществоланы алышыулары да бузулады. Жау асыры кёп жыйылгъаныны хатасындан, клеткала аш орунну тюбюндеги без глюкозаны татырча мардадан кёп чыгъаргъан инсулинни «кёрмей» башлайдыла (инсулинорезистентныйле боладыла). Ол угъай, ала инсулинни   кёпден-кёп излеп тебирейдиле. Аны ючюн без къатыдан-къаты ишлеп башлайды эм кюнлени биринде ауруйду.

Инсулинорезистентность жангызда артыкъ семизликлери болгъанлада тюбемейди. Татлы неда газлары болгъан суусапланы, сокланы, ол санда уа модагъа кирген фрешлени сюйгенле эслеринде тутаргъа керекдиле – аланы барысында да тынч эм терк татыгъан углеводла асламдыла. Юлгюге, бир стаканда кока-коланы алайыкъ, аны жанында уа анда болгъан углевод чакълы бир рафинад бал туз. Тенг этсек, алайда 8-10 рафинад кесек боллукъду. Аш орунну тюбюндеги безге ол уллу ауурлукъду. Аллай бир балтузну жер-жерине тапдырыр ючюн, анга инсулинни бек кёп чыгъарыргъа тюшеди. Быллай халла терк-терк къайтарыла турсала, без къыйналып тебирейди, диабет а – жууукълашады. Ичгиле да игиликге келтирмейдиле. Этанол чархда уулу затланы жаяды, ала уа панкреатитге келтиредиле. Бир кесек замандан неда адам уллайгъаны бла инсулин гормон кереклисича чыгъарылмай къалады – ол да диабетни къозгъаргъа болады.

Шёндюгюлю илму бла медицина диабетни къозгъагъан жети шартны айырадыла: мардадан озгъан семизлик; аз къымылдау; углеводланы, бютюнда терк татыгъанланы, кёп хайырланыу: татлы ашарыкъла, газировка, сокла, ол санда бусагъатда этилгенле да; аракъыны мардадан кёп ичиу; аз жукълау; кёпге созулгъан стрессле; ананы неда атаны жанындан диабетден ауругъанла. Аз жукълауну юсюнден айтханда, ол стрессге келтирген гормонну чыгъаргъанын белгилерге керекди. Ол а къанда бал тузну ёлчемин ёсдюреди. Клеткала инсулинни биягъы кёпден-кёп илейдиле, аны ючюн, а безге къыйыныракъ тюшеди, андан ары не болгъаны уа ачыкъды. Алимле айтханнга кёре, абадан адамлада жыл санлары жетгени ючюн, кортизол эм стрессни къозгъагъан башха горманла асламыракъ чыгъарыладыла. Ол а, инсан кереклисича бирни жукълай эсе да, бал тузну ёлчемин кёбейтген шартладан бириди.  

Диабетни ал кезиуледе билип, барыуун акъырын этерге амалла бардыла. Аны ючюн, саулукъгъа дайым къарата турургъа, къыйын болмагъан тинтиуледен ётерге керекди. Башда саналгъан сагъайтырча жети шартладан бири окъуна сизде бар эсе, 45 жылдан башлап жылгъа бир кере эндокринологга барыргъа керекди, ол къанны халын тинтген процедураланы этерге буюрлукъду. Ол санда гликированный гемоглобинни ёлчемин да тинтдирликди. Жети шартдан бири да жокъ эсе да, 45 жылдан башлап жыл сайын къанда бал тузну ёлчемин билирча анализ этдире турургъа тийишлиди. Эм иги кёрюмдюге 5,5ммоль/л саналады.

Адамла оюм этгенден, диабетни къуруда инсулинни уколла этип багъадыла. Алай бу жаны бла тюрлениуле болгъандыла эм жангы амалла чыгъа барадыла. Биринчиден, инсулин инъекцияланы этген шёндюгюлю шприцле бла укол этиу тынчыракъды. Экинчиден, инсулин помпала хайырланыугъа эртте да киргендиле, ала адамны белини къатында бир жерге жабышдырыладыла эм керек заманда чархха инсулинни изленнген ёлчемин бередиле. Жуууннган заманда ала тешиледиле, орунларына уа заглушкала салынадыла.

Дагъыда къоркъуусуз амалладан бири помпаны мурдорунда этилген биосенсорный устройстводу. Бу прибор саусузну къанында бал тузну, холестеринни ёлчемилерин, жюрекни урууун дайым тинтгенлей турады. Ишини эсеплерин а ауругъанны неда аны жууукъларыны смартфонларына, врачына да кеси иеди.

Ауругъаннга багъыу тюз этилсе, аны жашаууну узунлугъун бу ауруу къысхартырыкъ тюйюлдю. Кёп зат инсанны кесини низамлыгъы бла байламлыды. Врач тюз жолну кёргюзтеди, тап ауузланыргъа юйретеди, керекли терапияны айырады. Саусуз бу затланы эсге алса, аш-азыкъны тюз сайлауну магъаналылыгъын ангыласа, ичгиден, тютюнден кери турса, бал тузну ёлчемин эсепде тутса, дарманларын заманында ичсе, аны жашау узунлугъу эм халы аурумагъанладан башха боллукъ тюйюлдю.