Кертими огъесе ётюрюк...

Баргъаны.

Бу хапар а къалайды?

Ашыкъны къолума къысып: «Эй, уллулугъу болгъан Тейри! Бу ашыкъ хар нени  да биле эсе, къыйынлыкъдан да къутхарыр къарыуу бар эсе, ач къалгъанны да тойдура эсе, мени атамы атасы Эрке-Ханны тогъуз къарындашыны атларын билдирсин, аягъымы суугъа жетдирмегенлей, Къобандан ётдюрсюн, сора ма алайда тогъуз кюн бла тогъуз кечени кечиндирсин», - дедим.

    «Атангы жамычысын алып, Къапчагъай башында жукъласанг, тюшюнгде Эрке-Ханны кёрюрсе. Аны къолунда атасы Саута берген жауурун къалакъны тилеп ал. Сора къарындашларыны атларын соргъан бла къалмай, ала дунияларында не ишлеп жашагъанларын бил. Амалынг болуп,  аны тобугъуна башынгы салалсанг эди!» - деп, Тейриден ауаз келди. Кеч болду да, атамы къара жамычысын кийип, акъ башлыгъын къысып, бир шош кече  Къапчагъай башында сагъышланып, таяндым. Жукълаялмайма, кёзлериме къалкъыу, эсиме къоркъуу келмейди. Думалагъа учхан, Суусузлагъа ёрлегенча бола кетип, тар чыкъгъычха бегитилип къалдым. Онг жаныма къарасам, къаппа-къарангы, сол жаным а – чынгыл буз, башымы ёрге бурсам  - къысыр къаядан башха абери кёрмейме, тёбен жанымда уа, мен таныгъан Чегем сууну орунуна башы кёрюнмеген тенгиз чайкъалады.

 Аман палахха башым къалгъанды: ёлюм бу болур. «Тейри адамны алдамаучуду», -деучюлери ётюрюк кёреме. «Къапчагъай башына минип жат», - деп, ёлтюрюрге жиберген кёреме», - деп,кесимден тюнгюлюп тургъанымлай: «Кеч къолай болсун, балам! Къоркъма сен, жашымдан туугъан Ачемезге бу алай къыйын  чыкъгъыч тюйюлдю. Бу ёмюрлюк дунияда мен болуп, сени жанынга къоркъуу болмаз», - деп, къатыма олтурду. Онг къолу бла башымы сылай, сол къолу бла уа чертлеуюк ичлени къапдырып башлады…»

     Сора бир кесекден: «Балам, мени кетер заманым болады. Сени бу аман жерден къутхарайым да, кете барайым. Алай, эсингде тут: «Бизни сен тергей, тансыкълай турсанг, кесинге игиди», - дегенинден сора: «Тейри айтханланы барысын унутмай соралдымы?» - деп, кеси кесиме соруп къарасам – аппаны къарындашларын сорургъа, жауурун къалакъны да алыргъа унутуп барама!

  «Тохта, аппа, къарындашларынгы атларын унутуп къояса», - деп, тобугъуна башымы бютюнда къаты къысдым.

    «Ай, Сагъан санга къуруда нёгерлик этсин, Тейри къоруучунг болсун. Аланы эсинге келтиргенинг а неден да махтаулу эди. Алагъа мен жолугъуучума. Сени хапарынгы айтсам - къууанырла.

   Атам Саутадан сау-саламат туууп, экен, тюклю болуп ёсген 9 къарындаш болабыз. Мени гитчем Юзгюден къарыулу жер башына жан жаратылгъан болмаз. Ол эки къолу бла тутхан бастырыкъны тёрт ат тартып тепдиралмагъандыла.

    Аны ызындан туугъан Атарал аллай жырчы, жомакъчы болгъанды! Ол жырласа, адамла ашагъанларын, ичгенлерин, жюрюр жолларын да къоюп, тынгылагъандыла. Жыр адамлагъа ма алай къала келеди.

    Ючюнчю къарындашым менден тогъуз жылгъа гитчеди. Анга а ат атар ючюн, Саутаны эгечи Суузан аланы ханын чакъыртханды. Юч жыл асыралгъан мездени союп, той, оюн этип, ханны алгъышына тынгылагъандыла:

        Къарагъанла- къууаннган,

        Марагъанла – уралмагъан,

        Сагъыннганла – унутмагъан,

        Арыгъанла бек ышаннган,

        Аслы жигит Асталгъа ушасын

       Эрке-Ханны тёртюнчю жашы! –

деп, хан аууз ахчандан сора, ол къарындашчыгъымы дуния жарыгъына кёргюзтгендиле.

     Ариулугъу ай бла эришген Астал токъсан жыл жашагъанда да, адам жюрегин къыйнамагъанды. Ол кёкге садакъ огъун учуруп жиберсе, суусап адам суу ичип бошагъынчы, артха тюшюп болмагъанды.   

     Айсын юйюрде бешинчиди. Ол быргъы бла суу ичгенди, тобугъунда тон бичгенди, не кёп айланып арыса да, нёгерине билдирмегенди. Ашамай, суу  да ичмей, тогъуз кюн айланып келсе да, анабыз Айхорагъа билдирмегенди.

  Алтынчы къарындашыбызны аты Бузур-Ханды, азыгъын къая ыранлада тапханды. Жууургъан орунуна дому салам жапханды, кеси ёмюрюнде адамгъа керти хапар айтханды.

   Жилтин бла Элтин, эгизле, тау артына кетгендиле, тогъуз къатыдан аркъанла эшгендиле, алтын, кюмюш эритип, къуршакъла къыйгъандыла. Ол экиси бирден жырласала, адамла сукъланып тынгылагъандыла.

    Тогъузунчу къарындашым туугъанда  кюн атабызгъа 80 жыл толгъан эди. «Эрке-Хан, гитче къарындашынга а тата. Санга да бюгюн отуз жыл болады»,-деп, эркинликни манга берди. Бек къууанып, дунияны башында болгъан эм боллукъ атланы эсиме келтирип башладым. Сыра къазандагъы жырна да бишип, къарындашларым барысы да жыйылып тургъанлай: «Барыбыздан да ариу, таныулу, ангылаулу, сюйдюмлю къарындашчыгъымы аты Тогъуза-Хан болсун», - дегенимде, атам ыразылыгъын берди.

     Жашай тургъаныбызда, Тогъуза-Хан мени айтханыма эки къатлатмай келгенди. Къарындашларым анга ёпкелемегендиле.

  Тогъуз жерде тогъуз къазан къайнатхан,

  Оракъ-Тёбеде чагъыдийни ойнатхан,

  Кёргенлени кесине сюйюп къаратхан,

  Къара малны мингден артыкъ санатхан, -

деп, анга айтхандыла.

Эрке-Ханны къолундан жауурун къалакъны алып:

«Мен сизни, тогъуз къарындашны, ёмюрде да унутмам. Оракъ-Тёбе сизге сын таш орунуна сюелгенлей турур. Сюйюндюкан тукъуму ёчюлмез», - дегенимде, Эрке-Хан ёрге туруп, кюнчыгъышдан келген жарыкъны кёргюзтдю.

«Оракъ Сюйюндюкланы Саутаны атасыды. Аны эсингде тут. Тамыры уа уллу терек, хар кимге да керек», - дегендиле. Сен а: «Энди былайдан къалай къутулайым», -деп тура болурса. Кюн тие келеди, кёзлеринги ач да, атанг Сыллыны жамычысын кийгенлей тур. Жылдан бир барып, Оракъ Тёбеде ойнап къайта туругъуз», - деп, Эрке -Хан кетди.

    Кертиси бла да, чууакъ кюн тийип, чыпчыкъла да жырлай башлагъан заман, Къапчагъай башында тамашалыкъ эди. Хасанияны баш жанында Оракъ-Тёбе турады. Оракъны кесини алты  къызы бла тёрт жашы болгъанды. Аладан Саута белгилиди. Къатыны Табансызладан болгъанды. Табансызлары уа Черек ауузда жашагъандыла. Бюгюнлюкде тау элледе не Сюйюндюкладан, не Табансызладан адам эсленмейди.

 Былай айтышып ойнагъанда, экеуленден бири хорларгъа керекди. Озгъанлагъа саугъала берилгендиле. Оюн кёпге дери созулуп тургъанды.