АТЫ ФАХМУЛУЛАНЫ САНЫНДА АЙТЫЛГЪАНДЫ

Белгили къабартылы назмучу, кёчюрмечи, КъМР-ни халкъ поэти, ВЛКСМ-ни эмда Къабарты-Малкъарны къырал саугъаларына, «Сыйлылыкъны Белгиси» орденнге тийишли болгъан Зубер Тхагазитов туугъанлы бу кюнледе 90 жыл болады.

Ол 1934 жылда Терк районда Муртазово элде туугъанды. Саулай аны тёлюсюча, сабийлигинде Уллу Ата журт урушну къыйынлыгъын сынагъанды. Болсада аны атасы Мухамед сабийлерине билим берирге кюрешгенди. Школну бошап, Зубер Къабарты-Малкъар къырал университетни филология факультетине киргенди. Ол аны 1960 жылда бошагъанды.

Биринчи назмуларын ол студент заманында республикалы газетледе басмалап тургъанды. Энчи китабы уа «Таугъа чыгъып барама» деген аты бла 1960 жылда, ол университетни бошай туруп, чыкъгъанды. Жаш поэт анда дуниягъа жарыкъ къарамлыды, табийгъатны бла урунууну ариулукъларын махтайды.

Тюз да дипломун къолуна алгъанлай, Зубер «Советская молодёжь» газетни пропаганда бёлюмюнде ишлеп башлагъанды. Ол анда болгъан беш жылны ичинде аны «Сабийлеге жомакъла», орус тилде «Эхо весны», «Терекни макъамлары» деген китаплары чыкъгъандыла.

Андан сора Зуберни «Ошхамахо» альманахха тамата редактор этип салгъандыла. 30-жыллыкъ жашха ол уллу ышаныу эди. Анда ишлеген алты жылны ичинде суратлау сёзню жолуна тургъанланы ол жоллары анда башланнганды дерге боллукъду.

1971 жылда къалам къарындашлары Зуберни КъМАССР-ни Жазыучуларыны союзуну жууаплы секретарына айыргъандыла. 1974 жылда Совет Союзну китапны сюйгенлерини эркин биригиуюню Къабарты-Малкъар бёлюмю ачылгъанда, Зуберни анга тамата этгендиле. Ол анда онюч жыл ишлегенди.

1987 жылда уа жазыучуланы кезиулю съездлеринде Зуберни жангыдан Къабарты-Малкъарны Жазыучула союзуну правленини председателини орунбасарына айыргъандыла. Тёрт жыл ишлегенден сора, кезиулю съездлеринде жазыучула аны правленни председатели этгендиле.

Зубер Мухамедович отуздан артыкъ назму китап жазгъанды. Ол санда «Ийнаныу», «Санга барама», «Жырны жаратылыуу», «Таула тынгылайдыла», «Жер бла кёк», «Сергогъа саугъа», «Жерни бети», «Жомакъдан келген къонакъ» (сабийлеге), «Эс: назмула бла баллада», «Сайламала», «Куйцук» (жомакъла), «Санга барама», «Жырны жаратылыуу» эм д.а.к. А. Кешоковну, Б. Куашевни, З. Налоевни, П. Кажаровну эм башхаланы чыгъармачылыкъларыны юсюнден адабият статьялары бла «Ёсюуню жолунда» деген китабын да басмалагъанды Зубер.

Къайсы китабын алсанг да, ала уа къабарты, орус тилледе чыкъгъандыла, алада башхалагъа ушамагъан суратлаула, оюмларгъа чакъыргъан философия магъаналы тинтиуле, ариу неда мудах эсгериулени ауаналары сакъланады. Ала барысы да туугъан жерге, аны адамына сюймекликни юсюнден айтадыла.

Бюгюн окъусанг Зуберни жазгъанын, ол кеси заманыны уллу поэти болгъанын ангылайса. Не тюрлю темагъа жазса да – инсан назмула, Ата журтха сюймеклик, лирика болса да, хар къайсында да миллет бетин сакълагъанды, назмучулукъда эски тёрелерини бла жангыланы бирге къошуп, аламат суратлы назмула жазгъанды.

Аны философия магъаналы бир сейир балладасы барды жашауну бла ёлюмню юслеринден. Мен аны сюйюп окъуучума. Ёлюм келгенди бир адамны ол дуниягъа элтирге. Жолда уа ол анга былай айтады:

 – Шуёхларынг, ахлуларынг алда
Сенден хапар айтхандыла манга.
Ишинг, жетишиминг, къууанчларынг,
Жарсыуларынг, башха жубанчларынг –
Бары да этилгендиле туура.
Сен жашагъанса тюзлюкню сурай,
Анга ургъанса, Аллаххача, баш,
Терслик кёрюп, анга атханса таш.
Мен жан аурута билмейме артыкъ,
Тилегинги къойсанг эди айтып,
Этер эдим аны айтханынглай,
Ма биргеме бара тургъанынглай:
Кете туруп сен бу дуниядан,
Нени алыр эдинг ары мындан?
Къалай къарайса сен алтынлагъа?
Боллукъса сау тёбе да алыргъа.

Унамайды аны кезиую келген. Ол заманда ёлюм ары биргенге сюйгенинги ала бар деп эркинлик береди, анга башсыз жашау этген къыйын боллукъду деп, ангылатып. Аны да жашарын сюеди ёлюм элтип баргъан. Ол не сюе эсенг да, айт деп тохтагъанда уа, ол кетип баргъан биргесине туугъан жерни сууундан бир уртлам, тау чатларындан бир таш, кёкден кёксюл журун, чапыракъ этген бутакъны жашиллигин, сора дагъыда жашаугъа махтау салгъан жыр алыргъа сюйгенин билдиреди.

Зубер Тхагазитовну чыгъармачылыгъына бийик багъа бергенле асламдыла. Аланы араларында Малкъарны уллу поэти Къулийланы Къайсын да барды. Ол, «Аны ахшы жырлары алдадыла» деген статьясында жаш поэтни фахмусуна, оюм эте билиуюне да бийик багъа бере: «Биринчи кере жазмайма мен Зубер Тхагазитовну юсюнден. Алай ол ишни бу жол да сюйюп этеме, нек десенг, ол фахмулуду, акъыллыды, ахшы умутла этдиреди. Бизни кёз аллыбызда республиканы бек уллу поэтини даражасына дери ёсюп барады… Аны жолу уллу боллугъуна ийнанама, – дейди. – Аны назмуларында сезим жангылыгъы барды. Ол а поэтни жангы излемлеге бла жетишимлеге элтеди. Назмучу керти жолда болгъаны мени бек къууандырады».

Зубер бирде алай эсгере эди: поэт кесини китабын чыгъарыр къууумда Москвада издательствогъа барып тургъанлай, ары Къулийланы Къайсын кирип келгенди. Ол аты дуниягъа айтылгъан уллу поэт, аны кёрюп, жарыкъ саламлашханды, назмуларын окъуп, алайда окъуна китабына ал сёз жазгъанды.

Къабарты кесаматчы Мусарби Сокуров: «Зубер бек фахмулу, уллу поэтди. Ма ол себепден, ич сезимлерини юсюнден жазгъанда да, ол аны ариу да, жюрекге жетерча да этеди… Поэзиягъа ариу ниетли, ачыкъ адамла жан саладыла», – дегенди. 

Алайды, Зуберни окъуп, жаланда назмучу усталыкъгъа угъай, бетлиликге, таза ниетлиликге юйренирге боллукъду. Аны адамлыгъы, поэтлиги да, базманнга салгъанча, тенгдиле.

Кёчюрмечи къадарында да Зубер кёп иш этгенди. А. Пушкинни «Евгений Онегин» романын, «Скупой рыцарь» атлы трагедиясын, «Чабакъны бла чабакъчыны юсюнден жомагъын», Шота Руставелини «Къаплан тейри кийген батыр» деген поэмасын, В. Жуковскийни, К. Батюшковну, К. Рылеевни, П. Вяземскийни, А. Фетни, А. Кольцовну, Ф. Тютчевни, В. Маяковскийни, В. Брюсону, Н. Гумилёвну, Б. Пастернакны, А. Ахматованы, Б. Ахмадулинаны, О. Мандельштамны, дагъыда башха миллетлени белгили назмучуларын ана тилине кёчюргенди. Ол жаны бла бизге да этгенди энчи саугъа – Кязимни назмуларын кёчюрюп, китабын басмалагъанды, анга атап, назму да жазгъанды.

Бек биринчи жазыуларында сюймекликни юсюнден айтхан поэтни назмулары макъамлы болгъанларын окъуучула эслеген эдиле. Аны «Мени жазым («Си гъатхэ») деген назмусуна биринчи жырны Тбилисиде консерваторияда окъуй тургъан Дж. Хаупа такъгъанды. Жыр тынгылаучуланы кёллерине жетген эди. Андан сора да, Джабраил Хаупа Тхагазитовну «Зурнукла» деген назмусуна макъам салгъанды.

Зуберни «Лирическая» эм «Жду тебя» деген назмуларына уа Борис Темирканов макъам жазгъанды. Башха композиторла да этгендиле аны назмуларына жырла. Аланы С. Богатыжева, А.Шекихачев, Т. Гуазов, М. Мамбетова, Н. Азаматова эм башхала жырлайдыла.

Жашауунда Зубер бир тиширыуну сюйгенди. Кушка Жамбеева бла ол студент жыллада тюбешип, андан арысында бир бирден айырылмагъандыла. Мен аны иги таныгъанма. Кушка болмагъанча сюйдюмлю, ариу, эсли да адам эди. Ала Владимир деп жангыз жаш ёсдюргендиле.

Кушка кёп жылланы китап басмада ишлегенди. Жарсыугъа, ол дуниясын алгъа алышып, поэт жангызлыкъ жашауун бардыргъанды. Энди ала экиси да биргедиле – жарыкъ кёллю Кушка бла фахмулу, интеллигент къылыкълы Зубер.