Чегем ауузуну унутулмазлыкъ суратлары

Чегем ауузуну унутулмазлыкъ суратлары

Ахыры. Аллы 19 сентябрьде басмаланады.

Экинчи сурат: Айбатлыкъ сабийни кёзлери бла

Мен, Аскер, алтынчы классда окъуйма. Марина деп эгешчигим да барды. Ол тёртюнчюде окъуйду. Анабыз шапады, азыкъ этиуде къан уста. Атабыз шофёрду. Шахарда маршрут таксиде ишлейди.

Бирде, жаз каникулланы биринчи кюнлеринде, атабыз айтады:

– Шабат кюн солугъан кюнюмдю, анагъыз да солуйду да, битеу юйюрюбюз бла Чегем чучхурлагъа барып, солуп къайтайыкъ. Хазырланыгъыз!

Тамаша ариулукъла уа Лячинкъаяда окъуна башландыла. Бу элге аны къатында Лячиннге ушап сюелген къаяны аты аталгъанды. Элни огъары жанында юйле къаялы тёшлемеде тюе ташланы ортарагъында орналгъандыла.

Аууз кеси Лячинкъаяны ёрге жанындан башланады. Ол кенгди. Эркинди. Тарны эки жанында бийик таула сюеледиле. Агъачла жамлап, аланы да аламат ариула этедиле. Котурла, силпиле, терекле къая ыранлада да ёседиле.

Бизге Лячинкъаядан сора биринчи Тёбен Чегем элни бир жангыз орамы барды. Ол орамны эки жанында юйле сюеледиле.

Андан огъарыракъда орналгъан Хушто-Сырт элде аууз тауусулады да, тар башланады. Къаяла бир бирге таянып тургъанча кёрюнедиле. Болсада  жол а юзюлмейди, барады къаяла орталары бла ёрге. Машинабыз ол таргъа къутулады. Анда хауа жизгиди, салкъынды, кёк кёрюннген да этмейди. Жол жаны бла уа, кесин къаялагъа ура-тюе, Чегем череги, огъурсузланып, кёмюкленип саркъады. Чегем череги кесине энишге, ёзенлеге, жолну алай бла ишлейди.

Бираздан тар бир кесекчик ачылады да, машинабыз Чегем чучхурланы къатларында тохтайды. Чучхур бийикледен, суу туман болуп, чачакълары кюнде жылтырай, энишге тюшедиле, келип, ташлагъа тийип, чачыладыла. Асыры сейир этгенден, небизни унутуп сюелебиз ол тейри къылычлана тургъан чучхур тамашалыкъгъа.

Алайда бир кесек турабыз да, атабыз бизни огъарыракъгъа элтеди. Алайлада тар бир кесек кенгереди, кюн да эркин тиеди, эки жанында къаяла уа кёкге жете сюеледиле.

Жолдан бир жанына чыгъып, машинабыз тохтайды да, тюшебиз. Чырпылагъа, силпилеге илине, оюлууланы юслери бла тёш башына чыгъабыз. Башында уа – бир уллу тала. Ол таланы тёгерегин эки-юч къатлы юйле тенгли бир уллу ташла къуршалайдыла. Шауданчыкъ да бар алайда. Ол мермер къаяны жарылгъанындан чыгъады. Арлакъда, къапхакъ башында, бир назычыкъ сюеледи. Бир ариучукъ, биреу келтирип, къолу бла орнатып кетген зыгытдан ёсген кибик.

– Мен сабий заманымда да бола тургъанма былайда, – дейди атабыз, бизге тёгерекге-башха къараргъа бир кесек онг да берип, – жаяулай келген эдик классыбыз бла. Чатырла орнатып, кече къалгъан да этген эдик былайда. – Бир ташны къатына барды да: – Бу таш бизге тепсилик да этген эди, – деп къошады. Алай, ол заманлада былайда бу назычыкъ жокъ эди…

Анабыз бир жабыуну алды да, ташны юсюне жайды да, азыгъыбызны чыгъарды. Ингирге дери алайда Аллахны зауугъун кёрдюк. Ингирде, артха тебирегенибизде, Марина айтады:

– Бу назычыкъны къатында жангы жылгъа бир тюбер эди, ийсагъан!..

Жай озду. Кюз арты жууукълашады. Къыш каникуллагъа чыгъар заман келеди. Декабрьны ахырында айтады атабыз:

– Эсигиздемиди, Марина Чегем тарында назычыкъны къатында жангы жылгъа тюберге сюйгенин айтханы? 1 январьда мен, тилеп, ишимден эркин болама да, барабыз да ол назычыкъны къатына. Аскер, классынгдан бир он сабий ал биргенге, андан кёп сыйынырыкъ тюйюлдю машинагъа...

Чегем ауузу къышда жаздан эсе да аламат эди. Энди мында къар бла таш бийлик этедиле. Чучхурну суулары, узун сюммекле болуп, башларын бузларгъа унамагъан Чегем суууна сугъуп турадыла. Кёп сюелебиз чучхурла аллы майданда. Классыбыздан Виталик деп бир жашчыкъ айтады, бу ариулукъгъа къарай кетип:

– Жашла, да жомагъ’ а былайда къышлайды да!..

Биз биягъы талачыгъыбызгъа барабыз. Шаудан бузламагъанды. Назычыкъ акъ къарны туурасында бютюнда жашилирек кёрюнеди.

Тюш азыкъдан сора жашла ол тюе ташлагъа ёрлерге чабышдыла. Хоу бир да, ташланы юслери буз къабурчакъ болуп, ёрлейме деген, артха учхалап-учхалап кетеди. Алайдан къая тюбю дорбунла таба атладыкъ. Дорбун ичлеринде къургъакъ салам, чапыракъла, таш габула бар эдиле.

– Бу дорбунла айыуланы къалаларыдыла, ма былайда аланы жатхан жерлери, былайда уа – къонакълагъа тюбеген жерлери, – деп башлады биягъы Виталик алайда жангы хапарын. – Ма бу гитче дорбунчугъ’ а мамурашчыкъла къалыучу отоучукъду.

Барыбыз да кюлебиз аны ол сабий хапарына, алай ийнанырыгъыбыз да келеди.

Биз андан къайтханда, назычыкъ илляула бла ариу жасалып, омакъланып тура эди. Чукуйчугъуна уа «алтын» жулдузчукъ да салынып.

Адетдеча, Жангы жыл байрам башланды. Мени атам Къар Аппа болду. Ичинде саугъалары бла машогу да бар. Мени эгешчигим Марина уа Къар Къызчыкъ болду. Биз анда назмула айтдыкъ, жырла жырладыкъ, тепседик. Къысха айтханда, бек зауукъ этдик.

Ингир ала жолгъа тебиредик. Назычыкъ кесини жеринде сюелгенлей къалды.

– Сау бол! – деп къычырдыкъ биз, артха айланып, ол назычыкъгъа.