Ёз тилни кючю чексизди

Бусагъатда мектепледе ана тилни юйретиуге кереклисича эс бурулмагъаны бек уллу жарсыу болуп турады. Биз, жазыу изданияла, китапла, журналла эм газетле да, билген амалларыбыз бла тилни сакълаугъа себеплик этерге кюрешебиз. Алай, жарсыугъа, юйюрле бла билим бериу системасыз тийишли жетишимле болдургъан къыйынды.  

Устазлагъа уллу, жууаплы жумуш къарайды. Алай  ала да не этсинле  жыл сайын сагъатлары азая барсала. Алайсыз да жангыз бир дерсни чегинде берилгенни сабий алып да къоялмайды. Анга не къадар дерсден тышында ишле бардырыр заман керек болады… Алай, заманны узакъ оздурмай, бир магъаналы жумушла этилирге кереклиси уа хакъды. Юйюрледе, нек эсе да, кеси тиллеринден чыгъып, башха тилде сёлешиу мода болуп барады. Алгъын районладан бла элледен адамлагъа тюбесенг, аланы орус тилде сёлешиулеринде бир аламат энчилик, акцент эшитиле эди. Бусагъатда уа  арталлыда чалдырмай, элден, шахардан болгъаны да билинмей къалгъанды.                                             

Тил адам бла бирге жаратылады, ол жашагъан къадарда жашап турлукъду. Хар инсаннга кеси тили багъалыды. Мен жерни юсюнде  мени тилимден бай, ариу, таза жокъча сунама.

Ана тилни юсюнден миллетни белгили жазыучулары кёп назму, жыр да къурагъандыла. Ана тилин анасынча сюйген Къайсын кесини назмусунда:

«Тюшюмде да эшитеме сёзлеринги,

Анам манга бешик жыр айтхан тил.

Билеме кёп затлагъа тёзгенинги,

Заманланы бузларын ууатхан тил!»-деп, бош айтхан болмаз.

Ана тилге кёз къарам къарыусузланнганы керти да жарсытады миллетни, кёп адамны. Алай  аны алай болгъаныны сылтауу кесибиздеди. Юйюрде атала бла анала ана тилибизни къалай багъаласала да, сабийле да анга аллай даража бередиле. Сабийликден башланады тилге сюймеклик. Ана бешик жырны, сабийине жомакъланы да ана тилинде айтыргъа борчлуду. Алай болмаса да, сабийле ана тилинде айтырын тилеселе, бу жарсыуну  тюзетиуге биринчи атламла боллукъдула. Балаларыбыз гитчеликден ана тилни татыуун, шатыклыгъын, ариулугъун, байлыгъын ангыласала, аны эслеринде  хар заманда да тутарыкъдыла. Андан айтхан болурла бизни ата-бабаларыбыз: «Сабийликде бюгюлмеген, къартлыкъда да бюгюлмез», - деп. Юйюрде сёлешиннген тил сабийни жашауунда энчи жерни алады. Тилни сыйын ата-анала сабийни сёз ангылап башлагъан заманындан кётюрюп башларгъа керекдиле. Юйюгюзде таматала орус тилде сёлеше эселе да, сиз да алача болургъа кюрешмей, тауча сёлеширге итинигиз. Кеси тилин билмеген сабий  башха тилни да иги билир амалы жокъду.  Сабийле къарт аппалары, аммалары бла жашасала эди, тилни иги биллик эдиле. Нек дегенде  алгъын заманлада, кеси тилинден жийиргенип, башха тилде сёлеширге кюрешген айыплы ишледен бири болгъанды. Аны ючюн, ала кесибизни ариу, бай малкъар тилибизде сёлешгендиле.

Биз а, бир къарачыгъыз, я не понимаюююю, деп тохтайдыла, аны къаллай айып болгъанын а билемидиле?  Тили болмагъан миллет  миллетлигин тас этеди. Аны барыбыз да эсде тутаргъа, унутмазгъа борчлубуз. Былайда айта келгениме шагъатлыкъгъа бир аламат таурухну келтирирге сюеме.

Эртте-эртте, Буруннгулу Грецияда, Эзоп деп бир белгили тамсилчи жашагъанды. Кеси да Ксанф акъылманны  къулу эди. Бир жол  Ксанф юйюне къонакъла чакъыргъанды. Эзопха уа  эм аламат аш биширирин буюргъанды. Эзоп, базаргъа барып, анда тилле сатып алып, аладан да юч тюрлю аш биширгенди. Къонакъла сейирге къалып, Эзопха эм аламат ашха къаллай эсе да бир тиллени нек санагъанын сурагъандыла. Ол  да алагъа былай жууап бергенди: «Хурметли Ксанф, сен манга эм аламат зат алыргъа буюргъанса. Да сора дунияда тилден аламат, андан багъалы не болады? Тилни хайыры бла адамла бир бирлери бла сёлешедиле, билим аладыла, алгъышлайдыла, сюймекликлерин ачыкъ эталадыла».

Аллай оюулауну бек жаратхандыла Ксанф да, къонакъла да. Экинчи кере, биягъы Ксанфха къонакъла келирге дегенде, ол Эзопну чакъырып, Дунияда эм осал затны алып, андан аш хазырларын айтханды. Биягъы Эзоп, базаргъа барып, анда тилле сатып алып, аладан да юч тюрлю аш биширгенди. Къонакъла сейирсиннгенлеринде уа, алагъа былай жууап бергенди: «Сен, багъалы Ксанф, манга дунияда эм осал затны алып, андан аш этерими буюргъанса. Тилден осал а не болады дунияда? Аны хатасындан туугъанла бир бирлеринден айырыладыла, урушла башланадыла, ётюрюкню бла хыйланы жаядыла. Аны себепли, тилден осал зат жокъду»,- дегенди.

Бу таурухда айтылгъанына кёре, тил бизни къууандыргъан, жарсытхан да этеди. Ана тил, тюз тил, эм багъалы тил жаланда насыплы этеди.  Хар заманда да: «Малкъар тилни ариулугъуна, байлыгъына жетген хазна башха  болмаз!»-деп жашаргъа керекбиз.