«Иги жашаргъа сюе эсегиз, тютюн ичмегиз»

Эр кишиледен, жашладан сора да, жарсыугъа, бир-бир тиширыула, жаш къызчыкъла да тютюнсюз болалмайдыла. Бу проблеманы юсюнден врач Улбашланы Мариям бла ушакъ этгенбиз.

-Жарсыугъа, школчула бири бирине ушайбыз деп, тютюн ичип алай башлайдыла. Артда уа студент жылларында бу аман къылыкъгъа юйренип къаладыла. Сюйген заманында адам тютюнню нек къоялмайды?

-Анда никотин барды, аны хатасындан тютюн ичип бир башлагъан артда аны къоялмайды. Бирле бир жыл ичмей турадыла да, сора биягъы башласала уа, эки кереге кёп ичедиле

-Къалай тюрлендирирге боллукъду болумну?

-Бу жарсыугъа жаланда врачла угъай, битеу жамауат да эс бурургъа керекди. Нек дегенде тютюн ичгени ючюн тиширыуну сабийи болмазгъа неда къарыны кетерге боллукъду. Къагъанакъларына ёшюнлерин берген аналагъа тютюн ичерге арталлыда жарамайды.

-Кертисин айтханда, кёпле: «Битеу дуния да ичеди тютюн, башхалагъа болгъан манга да болур», - деп къоядыла.

-Терсдиле. Жаланда юч-тёрт шарт келтирирге сюеме. Саулукъ сакълауну битеудуния организациясы билдиргеннге кёре, хар жылдан тютюн ичгенлерини хатасындан тёрт миллион токъсан минг  адам ёледи. Тютюнчюлени жашаулары башхаладан эсе жыйырма жылгъа къысхады. Хау, жер башында бир миллиарддан да кёп адам тютюн ичедиле. Алай аладан бирине да андан хайыр тюшмегенди.

Тиширыуланы уа тютюн ала бек сакъ болургъа кюрешген  затларын урлайды - ариулукъларын. Чачлары тюшедиле, тишлери саргъаладыла, артда уа къараладыла, тиш этлери ауруп, къыйналадыла. Кёп тиширыула тютюнню хатасындан тишсиз къаладыла, ариу сыфатларын да тас этедиле. Жыйырмабешжыллыкъ тютюнчю къыз къыркъжыллыкъ тиширыугъа ушайды. Не десек да, тиширыуну ариулугъуна, аны кёзлерине, чачына, къолларына тютюн арталлыда келишмейди.

-Бир-бир тиширыула, тютюнню къойсакъ, семирип башлайбыз, дейдиле.

-Ол ётюрюкдю. Алыкъа тютюн адамланы арыкъ этип кёрмегенме. Кесигиз кёргенледен тютюнчю семиз адамланы эсигизге тюшюрчюгюз, ала арыкъ нек болмайдыла?

-Тиширыулагъа бакъгъан къыйынмыды, тынчмыды?

-Къыйынды. Тютюн ичиуден да, ичгичиликден да. Бусагъатда ишсизликни хатасындан тиширыуланы кёбюсю базарлада ишлейдиле. Къыш-къыямада, сатыу этеме деп, эрттенден ингирге дери тышында тургъан тынч тюйюлдю. Мен аланы ангылайма, кёбюсюню юйлеринде сабийлери сакълайдыла. Сууукъгъа тёзалмай, жылыныр ючюн, тиширыула базарда тютюн да, аракъы да ичедиле. Бир-бирлери артда ичгичиле боладыла.

Аллайла бизге ёлмей къалмай тюшедиле ансы, кеси ыразылыкълары бла келмейдиле. Бу осал къылыкъланы кеси аллыма къоялмайма, манга врачны болушлугъу керекди деген тиширыуну тапхан бек къыйынды. Аны себепли  жууукъла-тенгле: «Не ишим барды, не зат этгенин кеси биле болур», -демегенлей, бек алгъа ариу, тап болумну ангылатыргъа, болмаса уа, урушургъа, андан да магъана чыкъмаса уа, врачха элтирге борчлудула.  Миллет республикада тютюнчю, ичгичи тиширыуланы саны ёсюп баргъаны барыбызны да жарсытыргъа керекди.

-Тютюн ичиу ракны къозгъайды демеклик кертимиди?

-Кертиди. Тютюн ичген адамны ёпкелерини рак болурларыны къоркъууу ичмегенледен эсе он кереге уллуду. Сагъыш этигиз, он кереге! Алгъын тютюнчю тиширыуланы арасында эринлери рак болуп ауругъанла кёбюрек тюбеучю эдиле. Энди азыракъдыла - тютюнле фильтр бла чыгъарыладыла. Тютюн жюрекге да бек аманды. Аны себепли бу осал къылыкъгъа юйрене тургъанлагъа былай айтыргъа сюеме: жашаргъа сюе эсегиз, тютюн ичмегиз. Адам саулугъун бузаргъа угъай, сакъларгъа борчлуду.