Адам улуну сыйын гитчеликден кёргендиле

Халкъыбызны ахшы адет-тёрелери миллетибизни байлыгъыды дерге боллукъбуз. Сабийле бла байламлыла уа бютюнда сейирдиле. Къарачай-малкъар халкъ жангы жан туугъанына энчи магъана бергенди, сыйын кёргенди. Аны бла байламлы кёп аламат тёреле къуралып, жашаугъа сингнгендиле. Андан бир къаууму бла бюгюн сизни шагъырей этерге сюебиз.

   Къагъанакъгъа мал союу.

  Сабий сау-саламат туугъанына аталып мал сойгъандыла. Аны къанындан къагъанакъны мангылайына баш бармакъ бла кёз тиймесин деп тийиргендиле. Андан сора юйюрню абадан эр кишиси сабийни къулагъына азан айтханды. Шёндю бу затны бала больницадан юйюне жыйышса этедиле.

  Дагъыда сабий туугъаныны юсюнден жууукълагъа бла тийреге билдиргеннге сюйюмчю берген адет барды. Ол бюгюнлюкде да жюрюйдю.

   Сабийни киндиги 5-7 кюнюне тюшеди. Аны бизникиле журунчукъгъа чулгъап, салкъын жерде асырагъандыла. Сора бара-баргъанда къаты ауруса, аны чыгъарып, унну халине дери уууп, жылы сютге неда суугъа къуюп ичиргендиле. Ол аны иммунитетин кючлеп болушады деп ийнаннгандыла.

   Ыстым кече.

Сабий туууп, 7-чи кюнюнде жетген къызла бла жашла эрттенликге дери той этип тургъандыла. Эрттегили ийнаныулагъа кёре, сабийни тулучугъу алыкъын жабылмай болады. Анга ол кече обур жашыртын келирге болады. Кече бла той этип турууну магъанасы аны сабийден кери этиу бла байламлыды.

   Ат атау.

  Ыстым кечеден сора ата жаны анга ат атагъанды. Алай жууукъ жетмеген адам атаргъа сюйюп, анга аллай онг берилсе, ол сый этерге керек болады. Жашха атагъан - ат саугъалайды.  Къызчыкъгъа ат берген а -жыйрыкълыкъ бергенди.

     Сабий кёрюу.

    Бешикге салгъынчы сабийни бетин биреуге да кёргюзтмегендиле кёз тиймесин деп. Бир сылтау бла неда чурум бла тыш адамгъа аны кёрюрге тюшсе, адам сабийге кёрюмдюк ахча неда башха саугъа этгенди.

    Бешикге салыу.

   Ана тазаланнгандан сора эм сабийге 2-3 ай толгъандан сора бешикге салгъандыла. Уллу той этгендиле. Юйюрде биринчи жашчыкъ туугъан эсе (тунгуч), тойда жау жип оюнну къурагъандыла, къоз бёрк да жарашдыргъандыла. Бешикге уа ананы жаны салгъанды. Эрини жууукълары ары келгендиле. Алагъа сый этилгенди. Ала да къуру къол бла келмегендиле. Аш-суу, бешик керекле, анагъа бла балагъа да берне элтип баргъандыла. Къурманлыкъ бошалгъандан сора, ала келинни, сабийни да биргелерине алып кетгендиле.

  Итлик чач.

Сабийлик биринчи чачын («итлик чач» деп анга айтылады) байрам-чурум халда жюлюу халкъыбызны бурундан келген адетиди. Сабийни башын аны ата къарындашларындан бири жюлюгенди. Сора анасы аны битеу ариу жыйып, къургъакъсытып, базманнга салып, аны ауурлугъу чакълы бир алтынны багъасын садакъагъа чыгъаргъанды. Итлик чачны уа ол ёсюп, кеси сабийли болуп, аны чачын жюлюгюнчюге дери сакълагъандыла. Андан сора уа ол чачны отха атып кюйдюргендиле.

  Итлик кёлек.

   Сабийни 3-4 айы толгъанда, анга бек жумушакъ къумачдан биринчи кёлекчигин тигип кийдиргендиле. Бир - бир эсли анала уа, ол кёлеклени атып къоймай, туудукъларына сакълап кийдиргендиле.

  Тиш жырна.

  Аны биринчи тиши чыкъса, нартюхден бла къудорудан къургъагъыракъ жырна этгендиле. Анга алгъыш этип, сабийни башындан къуйгъандыла. Къалгъанын а къоншу сабийлеге юлешгендиле.

   Тиш чыгъаргъан сабийни аллына тюрлю-тюрлю затла салгъандыла. Сора ол аладан нени сайласа да, усталыгъы аны бла байламлы боллукъду, деп ийнаннгандыла.  

   Жыл гыржын.

  Бир жылчыгъы толгъан сабий жюрюй башласа, жыгъылмасын, абыныучу болмасын, жашау жолу чырмаусуз болсун деп, 7 зат къошулгъан ундан уллу гыржын этип, башына бармакъ бла юлюш ызла этип, табада биширип, къоншу сабийлеге юлешгендиле.

   Ат кёнчек.

  Аны 2 жылчыгъы толуп, ол арбазгъа, тийреге чыгъып, чыбыкъ атха мине башласа, аулу кёнчек кийдиргендиле. Ол кюнден башлап, анга тышына къымыжа чыгъыу, тюбюне бардырыу айыпха саналгъанды. 

Тойгъа чакъырыу.

    14-15-жыллары толгъан къызчыкъланы тойгъа чакъыргъан адет жюрюгенди. Къызны тойгъа хазырлыгъын а юч оймакъгъа ун, суу эм сыра къуюп башына салып, тепсетип кёргендиле. Аладан тёгюлгени болса, ол алыкъын хазыр тюйюлдю, асыры женгил аякълыды деп, юйде тыйып къойгъандыла. 

    Чалгъы тутуу.

   Акъылбалыкъ болгъан жашлагъа уа бу жыл санда чалгъы тутдургъан кюн къурманлыкъ этгендиле. Аладан «эчкичи жыйын» къурап, къош тёгерекни, жол жанланы, чегет къыйырланы чалдыргъандыла. 14-жыллыкъла алыкъын уллу жашлагъа къошулмасала да, алагъа сабий оюнланы ойнагъан айыпха саналгъанды.