«Шош сёлешгенди, хар ким да эшитгенди»

20-сентябрь - Адыгланы кюнюне

Тимбора Кубатиевич Мальбахов халкъны эсинде  уллу къураучу хунери болгъан къырал къуллукъчуча, огъурлу эмда акъыллы  адамча къаллыкъды.  Аны республиканы жамауат, политика эмда маданият жашаууна салгъан къыйыны айтып-айталмазча уллуду. Ол  Къабарты-Малкъаргъа отуз жылны башчылыкъ этгенди эмда аны халкъыны къайгъысы бла жашагъанды, ол айныр, жашнар ючюн да кесин аямагъанды.

 Тимбора Мальбаховну уа къуллукъчуланы, ишчилени, эллилени да араларында намысы жюрюгенди. Тимбора Кубатиевични академиялы билими болгъанды деп, аны таныгъанла барысы да алай айтхандыла. Анга уа ол даражалы вузлада окъугъаны ючюн угъай, билимин ёсдюрюрге дайым итиннгени, къуруда окъугъанлай тургъаны ючюн жетгенди. Ол ёлгенден сора, андан къалгъан бек уллу ырысхы китапла болгъандыла.  Аны жазыуларындан биринде быллай сёзле бардыла: «Мени тирилтирик жаланда юч зат барды – иш, китап, сыра».

Тимбора Кубатиевични жашау жолун, сыфатын, адамлыкъ шартларын, ышанларын, иш кёллюлюгюн бютюн толу ачыкълар ючюн, аны юсюнден бир ненча эсгериуню юлгюге келтириуню тюзге санайбыз.

Пшикан Таов, РАЕН-ни академиги, РФ-ни илмусуну сыйлы къуллукъчусу, кёп жылланы КъМР-ни Профсоюзларыны федерациясыны алгъыннгы таматасы:

-1972 жылда республикагъа къайтханымда, Госпланны таматасыны орунбасары болуп ишлеп башлагъанма. Ол замандан тебиреп, бютюн бек шагъырей болгъанма бу терен билимли, акъылманлагъа тенг болгъан адам бла. Жашырмай айтайым, Тимбора Кубатиевич бла ишлеген алай тынч тюйюл эди. Ол,кесинденча, башхаладан да ишни, жууаплылыкъны да къаты сурагъанды. Къолуна тюшген документни хар сёзю жерин табарына, аз сёз бла уллу магъана айтылырына къайгъыргъанды.

   Кеси низамлы болгъаны бла къалмай, башхаладан да аны излегенди. Жашагъан ёмюрюнде социал тюзлюк болуруна къуллукъ этгенди, кеслерини ёз жашаулары ючюн жан атхан, жутлукъ этген оноучуланы кёрюп болмагъанды. Кеси да чынтты интернационалист болгъанды. Битеу  иши, жашауу бла да Къабарты-Малкъарда келишиулюк, ырахатлыкъ, биригиулюк болуруна къуллукъ этгенди. Халкъланы эрттеден келген шуёхлукъларына аз да бузукълукъ этилгенин сезгенлей, аны тюзетиуню къолгъа мычымай алгъанды.

Кёчгюнчюлюкден туугъан жерине къайтхан малкъар халкъны экономикасын айнытыу, культурасын ёсдюрюу, къолайын кётюрюу жаны бла къолундан келгенни аямагъанды. Миллет интеллигенцияны къурауда да аны къыйыны айтып-айтмазча уллу болгъанын белгилемей жарамаз.

Моллаланы Шарафутдин, Социалист Урунууну Жигити:

-Мен Тимбора Кубатиевич бла биринчи кере 1970 жылда КПСС-ни Тырныаууз шахар комитетини пленумунда шагъырей болгъан эдим. Ол заманда комбинатны парткомуну секретары А.Ф.Свириденко эди. Ол къатыма олтурады да: «Тимбора Кубатиевич сени бла танышыргъа сюеди»,- деп, къулагъыма шыбырдайды.

  Алайда бизни танышдырадыла. Тимбора Кубатиевич, мени къучакълап: «Шарафутдин, мен сени бла кофе ичерге эмда бютюн жууукъ танышыргъа сюеме»,-дейди. Экибиз да буфетге барабыз. Тимбора Кубатиевич бизни шагъырей болгъаныбыз ючюн бирер рюмка аудурайыкъ, дегенни айтды. «Ичгини сюйген тюйюлме, алай сени бла уа тартайым»,-дедим мен да. Андан сора биз ишни, жашауну юсюнден да ушакъ этдик.

Тимбора Кубатиевич жаланда производствону юсюнден соруп къоймай, юйюрюмю юсюнден айтханыма да эс буруп тынгылады. Кёчгюнчюлюкде тургъан жылларыбыздан да хапар сорду, Къазахстанда не ишде уруннганымы да билирге сюйдю. Республиканы оноучусу  магъаданны тик ёрге къазыуду жетишген битеусоюз рекордубузну юсюнден  соргъанда уа: «Ол ахыр рекорд тюйюлдю, нек десегиз, кесими къарыууму, коллективимде жашланы иш кёллюлюклерин да уста билеме, ол жетишимибиз бла хазна тохтагъы эдик»,- деп, уллу таукеллик бла айтдым.

Ол заманда Тимбора Кубатиевич  манга ышанлап къарады да, сора бизни бла бирге олтургъан Атлановха, шахар комитетни биринчи секретарына, былай деди:

-Документлени тынгылы жарашдырып, терк жиберигиз!

Ол заманда билмей эдим не затны юсюнден сёз баргъанын. Артда ангылагъанма мени Социалист Урунууну Жигити деген атха кёргюзтюуню юсюнден къайгъырылгъанын.

-Зумакъулланы Борис, КъМР-де Адамны эркинликлери жаны бла уполномоченный:

-Тимбора Кубатиевич мени биринчи башчым болгъаны бла къалмай, атамча, тамата къарындашымча, жашауну айланч-майланчлары бла ажашдырмай элтгенди.

Бирле Мальбахов Борисни башхаладан энчи кёреди дерге да кюрешгендиле, алай, айтып къояйым, бирге ишлеген кёп жылланы ичинде магъаналы жыйылыулада, бош солугъан кезиуде окъуна ол манга жумушакълыкъ этмегенди. Ишге жетгенде, шуёх, таныш деп къарамагъанды. Керексизге адамны инбашына къакъгъан адети болмагъанды. Ууакъ затчыкъла ючюн тырман этмезге кюрешгенди, ачыуланып урушса да, аны къычырмай, ауазын кётюрмей, адамны сындырмай этгенди.

Тимбора Кубатиевич Къабарты-Малкъаргъа бла аны халкъына кёп зат этгенди. Республиканы даражасы, адамланы къолайлы жашау этиулери, экономиканы бла промышленностьну айный, культураны уа жашнай баргъанлары асламысында аны аты бла байламлыдыла. Ол себепден мени бир ишеклигим жокъду аны аты, ишлери да заман оза баргъаны къадар жангыча жылтырарыкъларына, келир тёлюле уа, анга ыспас этип, бизни жерибизде аллай адам жашагъаны, ишлегени бла ёхтемленириклерине.

Роза Сабанчиева, Къабарты-Малкъар облсовпрофну алгъыннгы председатели:

Тимбора Мальбахов башчылыкъ этген жыллада тиширыу къуллукъчула артыкъда кёп болгъанларын белгилерге сюеме. Аланы араларында колхозну председатели, фабриканы директору, райисполкомну таматасы, партияны райкомуну секретары, профсоюзланы обкомуну председатели, ведомстволаны таматалары, Министрлени Советини председателини орунбасары, КПСС-ни обкомуну секретары да бар эдиле. Баш Советни депутатларыны ючден бири да ала болгъандыла.

Алайды да, Къабарты-Малкъарны тиширыулары жыйырманчы ёмюрню экинчи жарымын алтын заманныча белгилерге боллукъдула.

 Аны кезиуюнде солуугъа уллу онгла къуралгъанларын да белгилемей жарамаз. Жаланда Элбрусда юч канат жол тартылгъанды. Чегетде бек иги къонакъ юйледен бири ишленнгенди. «Нальчик» курорт да саулукъ сакълауну индустриясына айланнганды. Бир жылгъа 120 минг адам солугъанды бизни санаторийлерибизде бла пансионатларыбызда.

Тимбора Кубатиевични юсюнде уллу политикге бла къырал къуллукъчугъа артыкъда бек керек болгъан эки ышан бар эди: демократия тёзюмлюлюк эмда республиканы сейирлери бла байламлы ишге жетгенде, къатылыкъ. Кадрлагъа уа ол артыкъда сакъ болгъанды. Бир жол манга былай айтханды: «Адамны бийикде сынаргъа керекди, бирле анга чыдайдыла, башхаланы уа башлары тёгерек айланып башлайды».

Владимир Кебеков,РФ-ни сыйлы энергетиги, КъМР-ни Парламентини депутаты:

-Жашаууну ахыр жылларында Мальбахов бла кёп кере тюбешгенме, аны юйюнде болургъа да насыбым тутханды. Юй бийчеси Нина Степановна жарыкъ, къонакъбай, ырахматлы адам эди. Аланы 9 майда Уллу Хорламны кюню бла алгъышлауну уа кесими баш борчума санагъанма. Ол кюн а аладан къонакъла кёп болгъандыла.

  Тимбора Кубатиевич бла ушакъ этсенг, энциклопедияны окъугъан сунуучу эдинг. Аланы фатарларында баш байлыкъ китапла болгъандыла. Ол эл мюлкден башлап Рубону чыгъармаларына, Ленинградны музейини экспонатларына дери да – барысы бла да тынгылы шагъырей эди. Шимал Кавказны халкъларыны тарыхларыны юслеринден да кёп, артыкъ кенг белгили болмагъан шартланы билгенди.

Тимбора Мальбаховну хар атламы, оноуу да Къабарты-Малкъарны тарыхында къаллыкъдыла. Алай ол сагъышларыны, сынаууну юслеринден китап жазмагъанына бек жарсыйма, аны айтханы келир тёлюлеге магъаналыды. Аны атын ёмюрлюк этиу барыбызны да борчубузду.