Тили – ариу, жюреги – халал

«Сизни газетни юсю бла Нальчикде республикалы клиника больницаны нефрология бёлюмюнде ишлеген битеу врачлагъа, медсестралагъа, бютюнда бег а Баккуланы Лейля Халимовнагъа уллу жюрек ыразылыгъымы билдирирге сюеме. Мени анам, къыйын ауруп, больницаны бу бёлюмюне тюшеди. Лейля Халимовна олсагъат аны анализлерин этдирип, бюйреклери къалай бла ауругъанларын тохташдырып, багъыуну амалларын табады. Ючюнчю кюнюнде окъуна анам кесин таныйды, ауруу да сынтылыракъ болады. Врачны билимлилигини бла тирилигини хайырындан анам жашаугъа къайтханды.

Бюгюнлюкде юйде, бахчада да не жумушну да толтурур онгу барды, тириди. Аны бла бирге уа Лейля Халимовнагъа жылгъа эки-юч кере барып, саулугъуна къаратады. Врачланы, бютюнда бек а юйдегили, сабийли врач тиширыуну иши тынч болмагъанын, заманы да аз болгъанын ким да биледи. Анга да къарамай, врач анама тюберге, аны жарсыууна, къууанчына тынгыларгъа да заман табады. Лейля Халимовнача врачла болгъан къадарда, биз саулугъубуз ючюн жарсырыкъ тюйюлбюз», - деп жазгъанды Светлана Сорокина.

Аллай сёзлени Лейляны юсюнден кёпле айтадыла. Ол ишлеп, арып-талып юйюне келсе да, къоншулагъа, жууукълагъа да заман табады болушлукъ этерге, жюрекге хошлукъ берген сёзлени айтыргъа.

- Гитче заманындан окъуна Лейля врач болургъа сюйгенди. Къабарты-Малкъар къырал университетни медицина факультетин бошагъандан сора, шахарда больницада нефрология бёлюмде ординатураны ётгенди. Бюгюнлюкде врач-терапевт Баккуланы Лейля бюйреклени юсюнден кёп затны биледи.

- Анатомияны мен не заманда да бек сюйгенме. Вузда билим алгъан кезиуде бизни больницаланы, поликлиникаланы битеу бёлюмлерине элтип кёргюзте эдиле, саусузла бла сёлеширге эркинлик бере эдиле, бек къыйыны уа манга, баям, медикни усталыгъын сайлагъан кимге да биринчи кере ёлюкле тургъан жерге барыу эди. Ары барып къайтханынг сайын иги кесекге дери кесинге келалмай тура эдинг. Болсада ол жашауду, анга да юйренирге керекди, - дейди Лейля.

Лейляны эки гитче сабийи, баш  иеси, къайын анасы да бардыла. Ала да биледиле врачны иши артыкъ тынчлыкълы болмагъанын. Кече белинде телефон зынгырдап, больницадан: «Саусуз бир бек къыйналады, бери жетсегиз эди», - деп сёлешселе, баш иеси машинасын «жегип», сёз да айтмай, тырман да этмей, жетдирир. Аллай кезиуле уа бек кёп боладыла Лейляда.

Врач бла ушакъ эте келгенибизде, сёзсюз, шёндюгю дунияда кенг жайылгъан, къыйын аурууладан бирини – бюйрек аурууну – юсюнден да  сёлешебиз.

- Ол жыл сайын мингле бла адамланы жашауларын алады. Ауруу, заманында тохташдырылып, тийишли багъыу башланмай, ол къыйын формагъа айлана тебиресе, саусузгъа бакъгъан къыйын болады, - дейди врач.              - Къаллай ауруудан да аз да къыйналып башлагъанлай, адам кеси жюрюген  поликлиникагъа барып, участка врачына къаратыргъа, аны бла тынгылы ушакъ этерге, саулугъуну, не заты къыйнагъаныны юсюнден толу хапар билдирирге керекди.

Адамны ол неда башха ауруугъа, бютюнда бег а бюйреклерине, ишеклик бар эсе, врачны кёргюзтюую бла ол мычымай анализле берирге тийишлиди. Анализлеге кёре кёп затны тохташдырыргъа боллукъду эмда ол жумуш къыйын боллукъ тюйюлдю. Алай бла бюйрекледе ташла болгъаны бла къалгъаны ачыкъланады. Анга кёре багъыу да башланады. Бек башы уа, саусуз кесини халин, не зат тынгысыз этгенин заманында биледи. Ол а уллу магъананы тутады.

-Бу ауруу ата-бабадан сабийге ётерге боллукъмуду?

-Угъай, бюйрек ауруу хар адамны да кесини чархына, организмини ишлегенине, кесин сакълагъанына кёре болады. Бу жукъмайды,  кёчмейди адамдан адамгъа неда  ата-анадан, ыннадан-аппадан сабийге. Аны юсюнден тынгылы айтханда, бу ауруудан къыйналгъанланы сылтауу уа  адамны жашаууну бла ишини тапсыз болумлары, нервала эмда психика жаны бла уллу къыйынлыкъ сынауу, сууукълукъ бла  да байламлыды.

- Адам ауругъанына ишекли болурча аны чархында бек биринчи тюрлениуле къалай башланадыла?

- Бюйрек, белгилисича, адамны чархында кёп ишни тамамлайды. Ала керексиз затланы кетериу, къан басымны мардагъа келтириу, къанда болгъан затлагъа контроль этиудюле.  Адамны бюйреги кюннге бир ненча жюз литр къанны сюзюп ётдюреди, алай бла башха органлагъа аны тазалап жибереди. Кёп эмда къаты ишлей, бюйрекле тохтап къалыргъа да боладыла. Аланы ол тохтауларыны сылтаулары уа кёп тюрлюдю. Ала ауруп, къыйнап башлагъанларыны бек биринчи белгилери, асламында, башда да бир айтханма, сууукълукъду. Андан сора къыйналып сийгени, неда терк-терк аякъ жолгъа баргъаны, бетни, аякъланы кёпгени, циститни башланнганы, терк-терк, бютюнда бег а кече белинде сиериги келгени, сылтаусуз ашдан тохтагъаны, сийдикде къаны болгъаныдыла.

- Бюйреклери ауругъанланы чархларында дагъыда къаллай  тюрлениуле бола болурла?

 - Териси иги да къургъакъ болады, кичийди, кёзлерини тёгереги кёбеди, бюйреклери болгъан жерде бели ауруп къыйнайды. Аз да сууукъчукъ къакъгъанлай, адам бек къыйналады, къан басымы бийик болады, терк арыйды, къарыусузланады, эси да осалыракъ, кёп жукъусуз кечелери да боладыла, температурасы кётюрюледи, къалтырауукъ тиеди, къусарыгъы келеди.

-Бюйреклери ауруп къыйналгъан адамгъа уа ишлерге жараймыды?

-Ауруу хар кимде да бирча тиймейди. Саусуз не къадар жаш эсе, ауруу да аллай бир къыйын болады. Бюйреклери ауругъанны ишге жарарыгъы бла жарамазлыгъы багъыу тюз бардырылгъаны бла къаты байламлыды.

- Лейля, хар затны юсюнден да тынгылы айта келгенсе, энди саусузгъа къалай багъаргъа кереклисини юсюнден айтсанг эди?

-Насыпха, бусагъатда медицина бу ауруугъа багъыуда алгъа иги да атлам этгенди. Кёп саусузла заманында врачха келип, ауругъанларын айтып ачыкъланса, аны дарманла, укол бла багъып, аягъы юсюне этерге да болады. Не букъдурлугъу барды, кесигиз билгенликден, адамла врачлагъа келирге артыкъ бек сюймейдиле. Ауруу иги да тереннге кетгинчи, анга багъыуну къайгъысын кёрмейдиле. Алай болса уа, сёзсюз, врачлагъа да къыйынды, андан да бек къыйын а адамны кесинеди. Ол заманда башха тюрлю терапия этерге тюшеди. Ол да диализди (къанны жалгъан халда тазалау) неда башха адамны бюйрегин алып салыу. Бусагъатда аллай адамланы саны дунияда хар он жылдан эки кереге кёп болады.

Алайды да, ахырына дери сакълап турмай, жылгъа бир неда эки кере поликлиникагъа барып, хар ким да тийишли анализле берип, саулугъун тинтдирирге керекди. Сора диета да бек уллу магъананы тутады, алай аны да тюз тохташдырыр ючюн, врач хар жолдан да саусузну чархында болгъан бузукълукъланы энчиликлерин билирге керекди.

Бюйреклеге багъыуда  битеулю гигиенаны мадарлары да магъаналы жерни аладыла: урунууну бла солууну кезиуюн тохташдырыу, тынгылы жукълау, физкультура бла кюрешиу, дагъыда алагъа ушаш башхалары.