«Олимпиаданы чемпионлары болмасала да, жараудан жангыз да иги шартлагъа юйренирикдиле»

Республикабызда бокс спортну айныгъан тюрлюлеринденди, аны бла аслам адам профессионал, любитель халда да кюрешедиле. Тренер Тогъузаланы Ибрагим Нальчикде бай сынамына сабийлени юйретеди, алагъа спорт, адамлыкъ жаны бла да ахшы юлгю кёргюзтеди. Ол кеси, спорт бла сабийликден кюреше, дзюдодан, боксдан бла къатыш единоборстволадан округ, къырал даражалы эришиуледе атын айтдыргъанды, республиканы жыйымдыкъ командасына киргенди. Спорт бла кюрешген заманында 450 –ге жууукъ сермеш бардыргъанды. Бизни бла ушагъында спортха къалай келгенини, тренерлик ишини юсюнден да айтханды.

- Спорт бла гитчелигимден кюрешеме, эм алгъа, жарау этдирип атам башлагъанды.  9-10 жылымда дзюдогъа жюрюп тебирегенме, Шауаланы Ханапиде юйреннгенме, - деп эсгереди Ибрагим. - Анда бир-эки эришиуге да къатышханма, битеуроссей турнирде - ючюнчю, экинчисинде да саугъа жерге чыкъгъан эдим. Бир кесек замандан а атам боксха кёчюргенди, тренер Гуртуланы Аскербийни къолунда тогъуз жылны юйреннгенме.  Юйюрюбюзде саулайда спортха уллу магъана берилгенди, тамата къарындашым Марат боксдан спортну устасыды, Россейни чемпионатыны призёруду, ортанчы къарындашым Алим дзюдочуду, эгечим Фатима уа жарауну бизни бла этгенди.

Дзюдо бла бокс спортну арталлыда бир бирге ушамагъан тюрлюлеридиле. Ибрагим оюм этгенден, бокс къыйыныракъды. Нек дегенде, мында урургъа, сени урмазларына да сакъ болургъа керексе. Рингге биреуню ачытыргъа чыкъгъан тынч тюйюлдю. Дзюдо ариу спортду. Алгъа боксха кёчерге жюреги артыкъ  тартмагъан эсе да, артда биргесине жарау этген жашла бла танышып, шуёхлукъ жюрютюп башлагъандан сора, ары да сюйюп жюрюгенди. Дуния экспертле да спортну эм къыйын тюрлюсюне боксну санайдыла, анда инсандан терклик, къарыу, мычымай сагъыш этиу керекдиле, адамны чархы саулайда ишлейди.

17 жылында ушакъ нёгерибиз Малкъар халкъны жангырыу кюнюне аталгъан эришиуде хорлап, спортну устасы деген атны алгъанды. СКФО-да, «Юность России», Россейни Профсоюзларыны союузуну, Россейни Сауутланнган кючлерини чемпионатларында алчы жерлеге чыкъгъанды, битеукъырал даражада юч сермеш бардырып, алада «алтынны» алгъанды, Доттуланы Ахматны хурметине аталгъан эришиуде да биринчи болгъанды. Андан сора къатыш единоборствола бла эки жылны кюрешип, Дагъыстанда округ эришиуде – биринчи, Ингушетияда битеуроссей турнирде - призёр, Къазанда халкъла аралы турнирде да ючюнчю болгъанды.

Тренерни ишине да сюйюп киришгенди. Билим башха жаны бла алгъан эсе да – МВД-ны Краснодарда университетинде юриспруденция бёлюмюн тауусхан эди, алай ол жаны аны артыкъ тартмагъанды. Спортну уа билгени, сюйгени сабийлени юйретгенде да себеплик этедиле, тренер болуп ол беш жылдан артыкъны ишлейди, анга жараугъа 7-15-жыллыкъ сабийле келедиле.

Жарауланы ол Вольный аулда, кесинде юйде бардырады. «Бусагъатда зал орналгъан жерде жюн тараучу цех болгъанды, аны атам бла аппам ишлеген эдиле. Ол бир онбеш жылны тургъанды, артда атам, таракъланы кетерип, анда сабийле кийимле тикгендиле. Ангы тынгылы ремонт этип, ринг, урурча мешокла, тренажер, башха керекле алып, жарауланы ётдюребиз. Ишибизде республиканы Спорт министерствосу да себеплик этеди, аны бла бир жыл мындан алгъа келишим тауусханбыз. Алгъаракълада Москвадан боксдан къырал федерацияны генеральный секретары Татьяна Кириенко келген эди, ол бизни залда да болгъанды, ишибизни жаратханды, кёп алгъыш да этгенди. Мен тренер болгъандан сора къатыбызда онекинчи номерли школгъа баргъанма, директор эркинлик берип, анда сабийлени эки жыл юйретгенме. Артда мектепни ремонтха жапхандыла, алайда жангы школ ишленирикди. Артда къарындашым Аттасауланы Ислам чакъырып, Звёздный элде сабийлени юйретип тургъанма», - дейди ол.

Ибрагим жараугъа жангыз да умутландыргъан, эришиуледе уа хорларыкъды деп сабийлени айырмайды, балаларын саулукъларын кючлерча, къарыулу болсунла деп келтирген ата-анала бардыла, алагъа да угъай демейди. Алай залгъа алырдан алгъа педиатрдан гитчеге спорт бла кюреширге жарагъаныны юсюнден справка эм ата-анадан ыразылыкъны излейди. Боксда умутландыргъан, эришиулеге къатышып, жетишимли болгъан спортчулары да асламдыла, юлгюге Рамазан Абдулкеримовну, Къалабекланы Фархатны, Газаланы Шамильни, Мусукаланы Къууанчны, Лелюкаланы Русланны келтирирге боллукъду, ала округда, битеуроссей турнирледе да саугъа жерлеге дайым чыгъадыла. Гитче жыл сан къауумда да умутландыргъан спортчулары кёпдюле.

Эришиуледе гитче спортчула къытдырсала, бек жарсыйдыла. Бир-бир тренерле алагъа ол кезиуде бютюн тырман этгенлерин, айхай да, кёре турама. Сен а спортчунг къытдырса анга не айтаса, урушамыса огъесе кёл этдирирге кюрешемисе, деген сорууума жууап бере, Ибрагим сабийге къытдыргъанына жюреги къыйналып тургъан кезиуде хыны этерге жарамагъанын белгилейди. «Ала да рингнге чыгъардан алгъа къалай болурма деп сагъыш этедиле, жууаплылыкъны сезедиле. Сора ол, бир тюрлю сылтау бла хорлатып, жарсып тура эсе, жангыз да ариу айтып, эс жыйдыртама. Бек гитчечиклени эришиулеге салмайма, аланы алгъа тынгылы хазырларгъа кюрешеме, жангыз кюч-къарыу, техника жаны бла угъай, психология жаны бла да. Мен кесим битеу ол затланы сынагъанма, ишни аны эсге алып бардырама. Сабий халатла жибересе эсе, къарыуу жетмей эсе, аны эришиуге салгъан тренерде да терслик барды. Спортчусу хорлатхан эсе, мен жарауну къалай бардырама деп, ол да сагъышланыргъа керекди», - дейди.

Республикабызны спорт школлары, клублары бир бирлери бла байламлыкъла жюрютгенлери ахшы шартды. Ибрагим да сабийлени Къашхатау, Акъ-Суу бла элтеди, ала да артда къонакъгъа келедиле. Чегемден, Хасаниядан командала да къатышып, жараула ётдюредиле. Ол спортчулагъа залда нёгерлеринден башха боксчула бла сермеширге онг береди.

Спортчула бир тренерде юйрене кетип, башхасына неда республикадан тышына кёчюп къалгъан кезиуле, айхай да, чыгъадыла. Аны бла байламлы Тогъуза улу, адамла бир бирлерин ангылаялмай эселе неда тренер спортчуну эришиулеге жибермей эсе, аланы ангыларгъа боллукъду, дейди. Ол оюм этгенден, инсан жарау этип, хорларгъа итинип, анга уа кесин сынаргъа онг бермеселе, башха мадар къалмайды. Бирде тренерле, спортчуну къарыуун, ёсеригин кёрюп, анга муратына жетерге тынчыракъ жерге кеслери иедиле. Бизде тукъумларыны, миллетни да атын айтдыраллыкъ гёжефле кёпдюле, алагъа чырмау этерге жарамайды. 

Ибрагим чертип айтханыча, спорт низамгъа юйретеди, ансыз жарауну хайыры боллукъ тюйюлдю. Сабий оюнсуз болмайды, ойнайдыла, теннис столлагъа да кёчедиле. Аны ючюн залда жарауну сабийлени солута бардырадыла, ыйыкъгъа беш кюнню ишлейдиле. Жайда жарау кюннге эки кере болады: эрттенликде бла тюшде, окъугъан заманларында – бир кере. Сабийле разминканы этедиле, чабадыла, бокс приёмлагъа юйренедиле – мешокланы урадыла, бир бирлери бла сермешедиле, скакалка бла секиредиле – ол боксда бек керекди. Тренер сабийни сермеширге юйретген тышында, анга эшикде, башха адамла бла кесин къалай жюрютюрге керек болгъанын да ангылатыргъа керекди, спортчула аны сёзюн аллыкъдыла. Менде юйреннген сабийлени бирин окъуна аман сёз айтып эшитмегенме, тютюн ичип неда бир башха осал къылыкъ этип кёрмегенме, деп къошады ол.

- Спортчуларыма былай айтама: «Дунияны чемпионалары болмасагъыз да, Олимпиадагъа бармасагъыз да, кюреширге керексиз. Адам тутхан ишин къоймаса, бир иги эсепге жетмей къалмайды». Мен кесим Олимпиадагъа къатышмагъан эсем да, саулугъума чып тюшсе да, эришиуледе жалгъан оноуланы хатасын сынагъан эсем да, спортха келгениме арталлыда сокъуранмайма. Бизде бусагъатда эм уллу проблемаладан бири – спортха тутхучлукъ аз болгъанындады. Фахмулу тренерлерибиз, умутландыргъан спортчуларыбыз кёпдюле, алай алагъа айныр ючюн болушлукъ керекди. Сёз ючюн, Дагъыстанда, Чеченде, Осетияда сабийни хунери болгъанын кёрселе, анга не жаны бла да себеплик этиледи. Алада Олимпиаданы, дунияны чемпионлары да аны ючюн кёпдю. Бизни миллетибизде да аллай хунерли адамлагъа, жангыз да спортда угъай, тийишлисича эс бурулуп, ёсерге болушлукъ этилсе, ала халкъыбызгъа махтау келтирликлерине ишеклигим жокъду, - дейди Ибрагим.