Адам улуну жукъгъан ауруула бла къажау иши тохтамагъанды

Эсибизден кетмезлик коронавирусха дери да бола тургъандыла пандемияла. Аладан бирини юсюнден врач Къойчуланы Шамил хапарлайды.

- 2003 жылда 800 адамны жашауун юзген бир асламлы ёлет болгъан эди, САРС неда атипичная пневмония деп. Бир айны ичинде андан мингле бла адамла ауругъандыла, аладан хар онунчусу ёлюп кетгенди. Алай къытайлы врачла аны тунчукъдуралгъандыла. Къытай ол ёлюмлю вирусну къалай хорлагъаны бек сейирди бюгюнлюкде бола тургъан ишле бла тенглешдиргенде.

Бек алгъа атипичная пневмония Гуандун провинциядан жайылгъан эди. Алгъа властьла аны халкъдан букъдурургъа кюрешгендиле. Адамла кюн сайын ёлюп башлагъандан сора ачыкъ болгъанды ол эндиге дери тюбей тургъан гриппледен эсе башха тюрлюрек болгъаны. Кертиси бла да, САРС, тюз топ атылгъанча, терк жайылып баргъанды. Ол ауруудан ауругъан биреу сутканы ичинде аны 70 адамгъа жукъдургъанды. Гонконгда къарындашыны тоюна келген биреу а, отельде жангыз бир кече къалгъан эсе да, аны къонакъларыны барысына да жукъдургъан эди.

Аурууну кёрюмдю шартлары къайда да бир кибик эдиле - жикле ауруп, температура кётюрюлюп, адамны къусарыгъы келгенди, сора ыйыкъны ичинде ёлгенди. Бир киши да билмегенди САРС-дан ауругъаннга къалай багъаргъа кереклисин.

…Къытайлы правительство ёлетни тохтатыргъа кюрешип, Гуанчжоудан рейслени тохтатхан эди, нек дегенде Пекиннге дери ючсагъатлыкъ учууда жангыз бир ауругъан адам битеу лайнердегилеге жукъдургъанды ол аурууну. Телеведение бла хар сагъат сайын «социал» рекламаны кёргюзте эдиле – аурудугъуз эсе, врачха барыгъыз, юйде багъаргъа кюрешмегиз, деп. Мычымай школланы, сабий садланы жабадыла.

Вирус а жайыла баргъанды: адамла аслам жыйылыучу жерлени да – кинотеатрланы, дискотекаланы, ресторанланы да жабадыла. Гуанчжоуда САРС-дан ауругъан жюзле бла адамла жатхан больницаны тёгерегин спецназ къуршоугъа алады. Сакъларгъа пулемётла окъуна бергендиле. Мекямны балконларына окъуна мухурла ургъандыла ол кюнледе.

Шарт буйрукъ берилген эди – ауругъанланы бла сау адамланы тюбешиулерин тохтатыргъа деп. Гуанчжоулу 45-жыллыкъ къуллукъчу Вэй Фаньны, САРС-дан ауруйду деп, 2003 жылда мартны жыйырманчысында больницагъа жатдыргъандыла. Аны битеу юйюрюн да, ишде жолдашларын да – 100 адамны – карантиннге саладыла. Ауругъан бла байламлыкъ жюрютген докторла барысы да тюз космос скафандрлагъа ушагъан кийимле кие эдиле, хар саусузгъа тюбеген сайын аланы кийимлерин обработкаладан ётдюрюп.

Ыйыкъдан сора карантинде тургъанланы барысын да жибергендиле, «энчи эркинлик болмай, юйлеригизден чыкъмагъыз, деп. Жамауат къоркъуусузлукъну службасындан кюн сайын алагъа сёлешип, юйлеринде табылмасала, излеуню бардырып башлагъандыла.

Артда аланы бууунларына электрон бууунлукъла салып, САРС-дан ауруй болурла дегенле къайры баргъанларын, къайда болгъанларын билип турурча этгендиле. Ол амалны артда Сингапур хайырланып тургъанды. Къырал къуллукъчуланы температураларын хар кюн сайын юч кере ёнчелегендиле. Энчи службала аноним телефон ызланы да хайырланнгандыла: къоншугъуз чючгюрюп башлагъанлы эки кюн бола эсе, билдиригиз, деп. Докторла уа, ол азды деп, халкъ къоруулаучу маскала кийсин, деген борчну салгъандыла. Алай а этдиралмадыла. Ол себепден бу ишде болушлукъгъа атлары айтылгъан музыкантланы, актёрланы чакъыргъан эдиле. Ала плакатладан, клипледен, маскала кийип айланып, вирусдан сакълагъандан сора да, модагъа келишеди, модалыды, деп тургъандыла.

Жыйылыугъа бизнесменлени чакъырып, халны ангылатхандан сора, ала маскаланы аслам санда чыгъаргъандыла. Рок-къауумну белгилери бла, кечегиде жарыкълыкъ берген амаллары бла окъуна. Ма андан сора жаш тёлюге орамлада къапла кийип айланыу тёре болуп окъуна къалады. Алай бла ёлет да кете башлагъанды.

Бек къаты мадарла эм телевидение бла бирге Къытай юч айны ичинде атипичный пневмонияны хорлагъанды. Шёндю айтыргъа кюрешедиле САРС «газет къоркъутхан», журналистле чибинни пил этген зат эди деп. Алай, ким биледи, жангыз биреулен суткагъа жюз адамгъа ёлет вирусну жакъса, аны ахыры не бла бошаллыгъын.

САРС-ха къажау вакцинаны уа алимле жаланда 2004 жылда декабрьде мажаргъандыла. Бек къаты низам этилмесе, ким биледи, атипичный пневмония битеу Къытайгъа жайылыргъа боллукъ эди. Бу тарых шартла кёргюзтюп турадыла: коронавирус бла болумда битеу къыралла ышаннгылы, сыналгъан мадарла бла хайырланнгандыла.