«Кюн сайын жарау, дагъыда жаяу жюрюу сырт сюекге игидиле»

Адамны сырт сюеги ауруса, анга къыйынды тёзген. Врач-гирудорефлексотерапевт Холамханланы Халимат медицинада  тёрели  эмда тёре болмагъан амалланы хайырланады. Ол бюгюн мени ушакъ нёгеримди.

- Халимат Салиховна, шёндюге дери, врач айтханча, жаяу кёп жюрюгенме, жыйырма жыл мындан алгъа къыйнагъан сыртым нек тебип къалды? Бусагъатда быллай жарсыулары болгъанла кёпден кёп нек болуп барадыла?

- Биринчиден, жарау этерге керекди кюн сайын. Ол аламат профилактикады. Сырт сюекге жарагъан жарау энчиди, врачха барып, анга юйренирге керекди. Экинчиден, сырт сюек  адамны къалай жашагъанын тинтип тургъанча алай ишлейди. Жюрегигиз къыйналса да, тюрленирикди. Ауур зат кётюрсегиз да, кесин билдирликди. Сууукъ болгъанлай да, тутарыкъды. Сенсор кибикди. Адам кесини къарыуун билип, анга кёре жашаргъа керекди.

-Шёндю экскурсияда эрттенликден ингирге дери жаяу жюрюй эдик, анга къошакъгъа уа сууукъ да болгъан эдим кабинетде.

-Жаш заманда бла абаданлыкъда бир кибик тёзалмайды адам хар затха. Ишни бла солууну алышындырыргъа керекди. Тынгылагъыз кесигиз саныгъызгъа-чархыгъызгъа. Аз да арыгъаныгъызны эслегенлей, солугъуз. Сора, башында айтханымча, жарау бек иги затды. Йогагъамы жюрюйсюз, тренажёрлагъамы огъесе юйде врач айтханычамы этесиз – къалай болса да, кюн сайын тебигиз. Олду баш профилактика.

-Кёплени аякълары къыйнайдыла. Аланы саулукъларына себеплик этген не затды?

- Аны бек иги амалы  жюрюудю. Адам атлагъан заманда аны эт шаугютлери къымылдайдыла, къаны иги жюрюп башлайды. Алай асыры кёп жюрюрге жарамагъанын да билирге керекди. Сингирлеге асыры уллу ауурлукъ жетсе да, иги тюйюлдю. Арыгъан аякълагъа сууукъ суу къуя, массаж этилсе, игиди.

Жаланаякъ этип,  жерге басханны да хайыры уллуду. Сууну да алгъа онг аякъгъа, артда солгъа къуядыла. Алай этгенден сора терк окъуна къургъакъсытып къояргъа керекмейди. Бир 15 минутну да жюрюрге, женгил жумушланы этерге боллукъду.

- Массаж а къалай этиледи?

- Экиминутлукъ массаж сау кюннге жарайды. Аны адам кеси этерге, башха адамгъа да этдирирге боллукъду. Сол къолну баш бармагъы бла аякъны тюбюнден тобукъну тюбюне дери алты кере ары бла бери ышыйдыла. Андан сора эки къол бла да инчикни энишге жанындан тутуп, тобукъгъа дери жыйырма кере ышыргъа керекди. Дагъыда тобукъдан жан сюекге дери да ары бла бери жыйырма кере ышыйдыла.

Быллай массаж эрттен, ингир этиледи. Анга  жети минут къоратылады. Жаланда жети  минут - алай хайырын а айтып ангылатыргъа окъуна къыйынды. Ол бизни чархыбызны кючлендиреди, аны тюрлю-тюрлю аурууладан къоруулайды.

Эрттенликде уяннганыгъызлай да, терк окъуна тёшекден къобаргъа кюрешмей, бир юч кере созулугъуз, сыртыгъызда жатып, аякъларыгъызны созугъуз, чабакъ сууда жюзгенча, отуз-алтмыш кере къымылдатыгъыз. Быллай жарау къанны ууладан тазалайды. Ма алай жатып тургъанлай, дагъыда аякъларыгъызны, къолларыгъызны ёрге кётюрюп, хауада отуз - алтмыш кере къымылдатыгъыз. Бу упражнение иничке къан тамырланы ачылыуларына себеплик этеди. Андан сора, сыртыгъызда жатханлай, къол аязларыгъызны бла аякъ тюплеригизни бирге къошуп, къолларыгъызны ёрге бир ненча кере созугъуз, аякъларыгъызны уа тёшекде ары-бери ышыгъыз. Ол затланы этип бошагъандан сора, олтуругъуз да, къол аязыгъыз бла аякъ тюплеригизни исси болгъунчу ышыгъыз.

- Была саулукълу аякълагъа жарагъан амалладыла. Аякъла ауруй эселе уа?

- Кёпле аякъларыны терлегенлерин ауруугъа санамай, врачха бармайдыла. Ол а, ауруп къыйнамагъанлыкъгъа, санны къарыусуз эте барады.

Аякълары асыры бек терлеген адамгъа жел ургъанлай окъуна кесекле тиедиле, анга заманында багъылмаса уа, иш бек аманнга кетерге боллукъду: пневмониядан, бронха астмадан окъуна аурургъа къоркъуу барды.

Аякъла терлемез ючюн, юч-тёрт кюнню ичинде (керек болса уа, андан да кёп заманны) аякъланы исси сууда мочалка бла, сапын бла жуууп турургъа керекди. Сора аланы пемза бла ышыса да игиди. Артда къургъакъсытып, жюзюмден этилген уксус бла аякъ тюплеригизни, бармакъ орталарын ышыгъыз. Алай этип бошагъандан сора, таза аякъ кийим киерге керекди.

Грибок, жарылгъанлары бар эсе, аланы терилери къоба эсе, ала кичий эселе, докторла айтыучу мазьла болушмай эселе, аякъларыгъызны вероника деген хансдан ванналагъа салыгъыз. Бир литр суугъа аллай хансны эки агъачын салып беш минут къайнатадыла эмда ол тёзерча сууугъандан сора анда аланы он-онбеш минут тутаргъа керекди. Аны жукъларны аллында этсе игиди.

- Аякъ тюплени бир-бир жерлери къалын да, къаты да болуп, кёп адамны къыйнайдыла. Алагъа уа не мадар?

- Кёбюсюнде адамны табанлары боладыла къалын да, къаты да. Бир-бирле аякъларын сууда тутуп, жибитип, аллай жерлерин къоркъуусуз бритва бла къырыргъа кюрешедиле. Алай бир кесекден табанла алгъынча болуп къаладыла. Аны себепли андан эсе аякъларыгъызны тузлу сууукъ суугъа салып жибитген игиди. Бир литр сууукъ суугъа бир уллу къашыкъ туз салынады. Ол сууда беш-онбеш минут тутаргъа керекди.

Кёпле берчледен (мозольладан) къыйналадыла. Аладан да халкъ билген амалла бла къутулургъа боллукъду. Бек тынчы уа буду: сиреньни жашил чапырагъына сапынны жумушакъ этип, берч болгъан жерни байлагъыз. Алай берч къуруп кетгинчи этерге керекди. Башха амал: аякъларыгъызны жылы суугъа салып, жумушатхандан сора, берчге алма, балли, шаптал терекден олсагъат жыйылгъан чайырны салыгъыз.

- Аякъланы уллу бармакъларыны сюеклери чыкъсала да хычыуун кёрюнмейди. Анга уа не амал?

- Сюекле алай чыгъа башласала – санда бир тюрленнгенигиз болгъанын билигиз. Аны себепли ашны айырып ашаргъа керекди.

Аны бла бирге битеу чархыгъызны да тазаларгъа керек боллукъду. Анга уа тазалаучу клизмала, чабыу, массаж, юсюгюзге суу къуюу себеплик этедиле. Сюек чыкъгъан жерге прополисден компресс салса да игиди.

- Халимат Салиховна, ол башында айтылгъан затла артыкъ къыйын ауруула тюйюлдюле. Алай аякъ аурууланы бек къоркъуулулары да бардыла. Сёз ючюн, эндорторит: къан тамырланы кенгергенлери.

- Ол ауруу кёбюсюнде тютюн ичгенледе тюбеучюдю. Кеси да   къанны инчикледен ары бармай тохтагъаны бла къоркъуулуду. Ол а неге келтирирге боллугъун кесигиз да ангылайсыз. Кертиди, анга жарагъан дарманла да бардыла. Алай бек алгъа тютюн ичгенни къоюп, саулугъугъузну игилендирирге керексиз. Андан сора да, ашыгъыздан татлы затла кетерилселе игиди. Эрттен, ингир бир стакан къайнатылгъан, сууугъан суугъа эки чай къашыкъ алма уксус эмда эки чай къашыкъ бал къошуп ичсе игиди. Алма уксусну уа къан тамырлагъа жагъаргъа да боллукъду.