Къайсыннга жюз атлам

Ахыры. Аллы 22-чи августда басмаланнганды.

Дагъыда бу ишге тынгысызла Шауаланы Аминат, Гузиланы Малик, Сарбашланы Азнор, «Мосфильмни» режиссёру Амурбек Губашиев,  аны юй бийчеси Раиса, туудукълары, Залимгерий Мирзоев, Къарачай-Черкесден, Москвадан, Израильден келген бир къауум адам, Байсолтанланы Къанамат, Агаланы Мустафа, Айтекланы Борис, Къайталаны Казбек бла Алим, Къожашланы Хаким, Мамайланы Алан, Локияланы Алим, башха жерледен келген къонакъла да къол къыйынларын аямагъандыла.

Сёзсюз, Къулийланы тукъумну жашлары, ол санда Огъары Чегемни администрациясыны ол кезиуде башчысы Ибрагим, «Намыс» предприятияны директору Малик, Халис, Ахмат бла Ислам эм башхала да бу ишге юлюшлерин къошхандыла. Хунаны ишлерге себеплик этер ючюн а, къаллай бир жандауурлукъ концерт бардырылгъанды. Ол санда, айтмай жарамаз, Къулийланы Къайсын атлы Малкъар драма театрны битеу да ишчилерини къошумчулукъларын, таматалары Жангоразланы Мажитни башчылыгъында. Огъары Малкъардан саулай Байсыланы Мухадинни юйюрюнден жашлары бла туудукълары, Байсыланы Мухажир бла Ортабай, Тетууланы Илияс, Табакъсойланы Мухтар бла Ахия, Элсюерланы Кемал, Биттууланы Алий бла Абдуллах, Уяналаны Мустафа, Эндрейланы Хусей эм Токуланы Азрет, Къудайланы Азнауур, Къумукъланы Суфиян, Ташлы-Таладан Гузийланы Тахир жырчы къаууму бла эм кёп башхала да.

Кюнден-кюннге иш къыстау бола бара эди, алай бла хунаны иги кесеги эки жылны ичинде тамам этилгенди. Алайдан кетип бара, этилген ишге къарап, жюрегинг къууана эди, къаллай эсе да, бир ёхтемлик сезим бийлей эди, мени да, аз-кёп эсе да, барды къыйыным миллетге уллу магъананы тутхан бу ишде деп.

Сёзсюз, жыйынла кёп кюнлени жюрюп ишлегендиле. КъМКъУ-да окъуй тургъан жашла бла къызла уа, къауум-къауум болуп, Къайсынны сураты бла байракъланы да кётюрюп, Чегем районну Огъары Чегем элине юч жылны ичинде жол салып тургъандыла. Ала ишлерин ойнай-кюле, чам, лакъырда эте бардыргъандыла.

Хунаны къалауда ишлегенле эрттенликде келип, ингир къарангысында кетгендиле. Аладан бири да арыдым, талдым демегенди, сууукъду, къызыуду, жауунду, къарды деп къарамай, уллу жюрек кётюрюлюулюк бла бардыргъандыла ишни.

Кёпле уа ахча бла себеплик этгендиле. Бюгюнча эсимдеди, Черкесск шахарны концерт залларындан биринде олтуруп тургъаныбызлай, жашауу келген бир тиширыу, сахнагъа чыгъып, айлыкъ пенсиясын келтирип, муну Къайсынны хурметине ишлене тургъан хунаны жумушларына беригиз, деп тилегени. Аллайла малкъарлыланы, къарачайлыланы, оруслуланы, къабартылыланы араларында да кёп эдиле. Ол санда уллу къошумчулукъ этгенлени санында Махийланы Абдуллах, Бапыналаны Музафар, Курданланы Солтан бла Руслан, Сотталаны Алий, Къулийланы Малик бла Ибрагим, Жангоразланы Къыралбий, Тетууланы Илияс, Байсыланы Мухажир эм кеп башхала ёз къыйынларындан юлюш этгендиле. Улбашлары, Созайлары, Башийлары, Рахайлары, Гадийлары эм кеп башха тукъумла да болушхандыла. Ахча берип, атларын айтмазыбызны тилегенле да кёп болгъандыла.

Хуна ишленнген жерде кезлеу барды. Аны да айбатлап, атына «Къайсынны шауданы» деп аталгъанды. Хунаны жаны бла баргъан жол да тазаланнганды, олтуруп солурча амалла да этилгендиле.

2015 жылда уа Къулийланы Къайсынны 98-жыллыгъы къууанчлы халда белгиленнгенди. Мемориалны ачыу да ол кюннге тюшгенди. Эл-Тюбюне кёп къонакъла келген эдиле.

«Къайсыннга жюз атлам» эсгертме хунаны къурулушу башланнган кюнден бери бюгюнлюкде он жыл озгъанды. Артха къарай, кёп затны юсюнден сагъыш этесе: дунияны башында поэтге этилген быллай эсгертме биринчиди, ол ёмюрлюкдю деп, аны жылла, желле, суула да бузаллыкъ тюйюлдюле. Ол, поэтни назмуларыча, тауушлукъду, сейирликди, жюрекни къозгъайды.

2016 жылда 31 мартда Тебердиде ётген къарачай-малкъар миллетни жарыкъландырыучусу Кърымшаухалланы Исламгъа аталгъан 8-чи жыйылыуда проектге Кърымшаухалланны Ислам атлы майдал саугъаланнганды. Эсгертме, «Къайсыннга жюз атлам мемориал комплекс» деп белгиленип, КъМР-ни Маданият хазнасын къыралны жанындан сакълау управлениясыны эсебиндеди, Къабарты-Малкъар Республикада маданият жаны бла уллу магъанасы болгъан объектлени тизмесиндеди. 

Москвада 2022 жылда чыкъгъан «Россейни энчи музейлери» деген китапха да къошулгъанды аны юсюнден материал. Аны ары хазырлап жиберген журналист Байсыланы Марзиятха да ыспас этебиз.

Къулийланы Къайсынны 105-жыллыгъына аталып, фондну чакъырыуу бла Ставропольну Жазыучуларыны союзуну таматасы Александр Куприн, аны биргесине онеки жазыучу эм поэт 2022 жылда октябрьде Къабарты-Малкъаргъа келип, закий поэтге атап кёп тюбешиуле къурагъандыла. Ала Огъары Чегемге мемориалгъа да барып, бир да болмагъанча уллу ыспас этгендиле. Фондну таматасы Тетууланы Хадисни башламчылыгъы бла «Къайсыннга жюз атлам» деген китап басмагъа хазырланады.

Бюгюнлюкде хунагъа къыралны кёп регионларындан туристле жол салгъандыла. Кёпле поэтни назмулары бла биринчи кере алайда шагъырейленнгенлерин да букъдурмайдыла. «Къайсыннга жюз атлам» мемориал комплексни дагъыда бир аламат магъанасы барды – ол халкъыбызны бирикдиргенди, кёллендиргенди, закий Къайсын таулу халкъны деменгили поэти болгъанына тюшюндюрюп, барыбызгъа да энчи ёхтемлик бергенди.