Юйню тизгинине, хар несине да анда жашагъанла къараргъа керекдиле

Къабарты-Малкъарда кёп фатарлы юйлеге тынгылы ремонт этиу программа ишлеп башлагъанлы он жыл болады дерчады. Ол къуралгъан кезиуде, бюгюнлюкде да аны юсюнден кёп тюрлю оюмла бардыла: кимге керекди ол, ахча къайры къоратылады, юйге ким къараргъа борчлуду… Программаны тамамлаугъа регион Фонд жууаплыды. Биз аны башчысы Къулийланы Мустафир бла ушакъ этгенбиз, бу сорууланы да анга бергенбиз.

- Мустафир Ахматович, кёп фатарлы юйлени жангыртыу программа не хыйсап бла къуралгъанды, кеси да къачандан бери эмда къалай ишлейди?

- Ол 2015 жылда къабыл этилгенди, Фонд а аны аллында жылда башлагъанды ишин. Программаны болжалы 2043 жылгъа дериди. Аны умуту – битеу кёп фатарлы юйлеге ол кезиуде бир кере окъуна тынгылы ремонт этергеди.

Программаны ал жылында республикада 2300 чакълы быллай юй бар эди. Алай арт кезиулеге дери программа хазна ишлегенди деп айтырча тюйюлдю. Сёз ючюн, 2015 жылда жаланда сегиз юй жангыртылгъанды! Аны ызындан келген жылда – оналты юй, андан сора уа – 43. Жангыртылыргъа керек болгъан жашау журтла уа арт болжалгъа кёчюрюле кетип, бек кёп болгъан эдиле. Аны сылтауун ахчаны жыйыу осал болгъанында кёрюрге тийишлиди. Дагъыда бу жумушну магъанасы адамлагъа тап ангылатылмагъанда. Саулай айтханда уа, 2021 жылгъа дери – 272, андан сора шёндюге дери уа 222 юйге тынгылы ремонт этилгенди.

Мен а бери ишлерге 2021 жылда июль айда келгенме. Ол кезиуде тёлеулени жаланда 53 проценти жыйыла эди, борчла уа 1,6 миллиард сомгъа жетгендиле. Ахчаны жыялмай, бир жылгъа 5-6 минг инсанны сюдге берип тургъанлары эсимдеди.

Бюгюнлюкге программагъа 2571 юй киреди, ол бары да 5,5 миллион квадрат метр болады. Биринчи жылда тариф 6 сом 22 капек эди да, ол да аз кётюрюлгенди, аны юсюнден энтта да сагъынырма.

- Адамла тёлеген ахча къайры барады?

- Энди мен хар заманда да айтама, энтта да къайтарып чертирге сюеме: бирле аланы тёлеулерине Фонд кеси да узалгъан суна да болурла, алай ол терс хапарды. Биз кесибизни ишибизни толусунлай республиканы бюджетини ахчасына бардырабыз; айлыкъларыбызны андан бередиле, отлукъ, канцелярия керекле ючюн окъуна хар нени да андан тёлейдиле. Адамланы тёлеулерине бир киши да тиймейди, тиерге эркинлиги да жокъду. Сомуна угъай, капегине окъуна! Ол ахча жаланда аланы юйлеринде ремонт ишлеге къоратылады.

Хар адамны эмда хар юйню да кесини энчи счёту барды, тёлеуле бары да ары жыйыладыла. Ол неллай бир болгъанын билирге сюе эсегиз, Фондну сайтына киригиз неда бизге телефон бла сёлешигиз.

Дагъыда аллай амал барды – аны аты энчи счётду. Ол не затды: адамла биз Фондха ышанмайбыз, аны ишине къатышыргъа сюймейбиз, юйюбюзню оноуун да кесибиз этерикбиз дей эселе, ахчаларын быллай счётха жыяргъа эркиндиле. Анга кёре юйню халине, жумушларына, ремонтуна да ала кеслери жууаплыдыла. Къарар жери бар эсе, къурулуш организацияны кеслери табадыла, аны бла оноулашадыла, этген ишине да кёз-къулакъ болургъа борчлудула.

Бу амалны сайлагъан юйлеге Жашау журт инспекция контроль этеди. Аллай счётха кёчюп, ахча жыймай къутулургъа кюрешгенлени уа терк ачыкълап, ызы бла бизни Фондха кёчюрлюкдюле.

Къысхасы: сюйсегиз ол, сюйсегиз бу амал – къайсына ыразы эсегиз да, аны сайларгъа эркинсиз. Алай жашагъан юйюгюзню жумушларындан ташада къалыргъа уа онг боллукъ тюйюлдю.

Программа ишлеп башлагъанлы энчи счётха къыркъгъа жууукъ юй кёчген эди, бюгюнлюкде уа жаланда ючюсю къалгъанды, бирсилери Фондха киргендиле. Ол къыйын ишди, къоншула бла келишиу, ахчаны жыйыу, юйню халин кёз туурада тутуу, къурулушчула бла да бир оюмгъа келиу – аланы бары бла да дайым кюрешип турургъа керекди.

Энтта да бир айтырыгъым барды: бек эски юйге ремонт этгенден хайыр боллукъ тюйюлдю деген оноу этилсе, анда жашагъанланы тёлеулерин капеги капеги бла кеслерине къайтарабыз. Алгъаракъда Нальчикде Идар улу атлы орамда бир юй ол халда болгъанын тохташдырып, анда жашагъанла тёлеп тургъан ахчаны къолларына тутдургъанбыз.

- Озгъан жылны эсеплери къалайдыла, белгиленнген хар нени да этерге къолугъуздан келгенмиди?

- Былтыр программагъа 72 юй тюшген эди. Алай буруннгу жылдан, ахча жетишмегени ючюн, 21 юйге ремонт эталмай къалгъан эдик да, аны юсюне аланы да къошаргъа тюшгенди. Ол санда бир юйню (бек гитче болгъаны себепли) программадан чыгъарып, ахчасын да анда жашагъанлагъа къайтаргъанбыз. Энтта да бир юй энчи счётда тургъаны ачыкъланнганды, айтханымча, биз аны ишине къатышмайбыз.

Къалгъан жашау журтлада уа мадар этилгенди, алада 29 лифт да алышыннганды. Аланы да къошуп тергегенде, былтыр 52 лифт орнатыргъа къолубуздан келгенди. Ол иги кёрюмдюдю, къайсы регионнга да жетишимлиди.

Саулай айтханда, ишлени барына да 540 миллион сом къоратылгъанды. Алай ахча хар неге да жик-жиги бла жетгенди дерча тюйюлдю; бир талай юйде этилген ишле ючюн подряд организацияланы къоранчларын бир-эки айны ичинде жабып бошаргъа дейбиз.

Юйлеге ремонт бош алай этилип къалмайды. Анга анда жашагъанладан биреу, муниципалитетден, Къурулуш министерстводан келечиле кёз-къулакъ боладыла, ишлени алыу-бериу къагъытха да къол саладыла. Ызы бла ремонт этген организация анга беш жылны ичинде жууаплы болуп турады. Ол кезиуде бир тюрлю кемчилик чыкъса, аны кеси ахчасына тамам этерге борчлуду. Андан къачаргъа сюйген болса, биз башха организация бла келиширикбиз, ол бирлерин а сюдге берип, жууапха тартырыкъбыз. Къалай-алай болса да, фатарланы иелери ол кезиуде табылгъан кемчиликле ючюн жукъ да тёлерик тюйюлдюле.

Алай бла айтырыгъым олду: былтыргъы умутларыбызны барын да толтургъанбыз, аны юсюнден КъМР-ни Башчысына жууукъ кезиуде отчёт этерикме.

- Быйыл да иш кёп болур?

- Аллах айтып 67 юйню ремонтун боюнубузгъа алгъанбыз, алада 22 лифтни да алышыргъа дейбиз. Битеу барын да тергегенде, кёп къалмай 500 миллион сом багъасына мадар этилликди. Былтырдан къалгъан аз борчланы да аны юсюне къошсакъ, 700 миллион чакълы сом багъасына жумушла тамамланырыкъдыла.

Дагъыда эрттеден бери жыйылып тургъан борчланы жыйыу бла да кюреширикбиз. Борч дегенде, 2021 жылда - онеки минг, буруннгу жылда - онсегиз минг, былтыр а жыйырма минг инсанны къагъытларын сюдге ашыргъанбыз. Аны юсюне быйыл энтта да 21 минг адамны ишин къолгъа аллыкъбыз.

Аны бла кюрешиуню къыйматы чыгъады. Сёз ючюн, былтыр 489 миллион сом жыйгъан эсек, 425 миллиону 2023 жылны квитанциялары бла тёленнгенди, къалгъан 64 миллион сом а алгъыннгы жылладан къалгъан борчладыла.

Саулай айтханда уа, 2015 жылны аллындан башлап озгъан жылны ахырына дери 3,228 миллиард сом тёлерге керек эдиле фатарланы иелери, андан жаланда 1,804 миллиарды жыйылгъанды. Къалгъаны (1,423 миллиард сом) борчладыла...

Айтырыгъым: ишни анга жетдирмесе, хар кимни да эм биринчиден кесине игиди. Тёлеулерин болжалгъа салгъанланы сюд банк карточкаларын бийлейди, аланы тыш къыраллагъа чыгъаргъа да къоярыкъ тюйюлдюле. Биз а кеси жаныбыздан онг берирге кюрешебиз: борчларын терк жапханлагъа къошакъ тазир салмайбыз (аллай акцияла да бардыра туруучубуз) неда аны кесек-кесек тёлеп къутулургъа къоябыз. Борч этмей, заманында тёлеп тургъанланы арасында буруннгу жыл конкурс бардырып, анда хорлагъан кёп къалмай 50 инсанны жарым жылны ичинде бу тёлеуден эркин этгенбиз.

(баргъаны боллукъду)