Сюе болур эди

(Хапар)

Маржан не атасын, не анасын артыкъ тансыкълагъанма деп билмейди жашауунда. Танымагъан адамын адам тансыкълаймыды? Эртте, сабий заманында, бек сюе эди аланы кёрюрге, артда уа къалай эсе да гумух болуп къалгъан эди ол сезим. Атасы кетгенликге, анасы уа кёпге дери да сау эди, башха жерде башха юйюр къурап жашай эди ансы, сюймеген баш иесинден тапхан къызын эгечине берип. Бирде Маржан алай сагъыш этеди: аба да, кесини ёксюзлерине къошуп, аны алмаз эди, амалсыздан, ёксюзле тургъан юйге бермез ючюн алгъан болур ансы.

Ана эгечи, энди уа анасы Абат, айтханнга кёре, аны анасы Зайнаф тау элде бек ариу къызладан бири эди. Анга кёз къаратханла да кёп болгъандыла. Тёбенден келген къуллукъчу жашны кёзю да биринчи анга илиннген эди. Нек баргъан болур эди ол кюн Зайнаф ары?! Барлыкъ да тюйюл эди, эллилени барын да, тёбен къуллукъчула бла тюбешдирирге деп, колхоз председательни оноуу алай къаты болмаса. Ол кюн къызыл жаулукъ къысмаса, аны эслемей къоярыкъ сунады бюгюн Зайнаф. Айхай, къоймагъан эди председатель акъ гыранчала къысаргъа – душман байракъны такъгъанча деп. Къызыл жаулукъланы къысыгъыз деп да ол айтхан эди. Чекист Дадашны кёзлери анда тохтагъанларында, Зайнаф нёгер къызыны артына букъгъаны да эсиндеди. Алай андан не келсин? Ыйыкъ да озгъунчу келген эдиле келечиле.

Угъай дер онг къайда? Уллу къуллукъчу бла оюн игиге келтирмезин билген Мазан, къызны атасы, бетине къара булут тюшюп, алай берген эди ыразылыгъын. Ол эрттеден сёз тауусуп эди къош нёгери Азреталий бла, алай… Зайнаф да сюе эди аны жашы Жолайны. Бирге ёсгендиле. Жаш къошда болгъаны да иги эди ол кюн, ансы иш не бла бошаллыгъы белгисиз эди.

Сабийден къутулургъа шахардан юйюне келип тургъан Зайнаф, керек затларын унутуп, фатарына къайтып кирип баргъанда уа, сейир затны кёрдю: аны эри Зайнафны нёгер къызы бла тура эди. Къыз – тахтада, жаш а – аны аякъларына таянып, аллында. Аны кёрюп, абызырагъан эдиле экиси да. Алай Дадаш, терк окъуна кесин къолгъа алып:

– Не эди да сора, сен сюймегенликге, Халимат эрттеден сюеди мени! – деп тохтагъанында, жумушун да унутуп, чыгъып кетген эди Зайнаф.

Ма алай хапар айтхан эди бирде, ата журтуна тансыкълыгъын алыргъа келген Зайнаф Маржаннга.

– Ах кюнюм, къызчыкъ, санга кесингден сора киши керек болмаймы къалгъанды? – деп тырман этгенинде Абат, эгечи анга мудах къарап:

– Мен мында насыплы болмагъанма, – дегени да эсиндеди Зайнафны.

Жангыз да ол кере кёргенди Маржан аны. Ёлгенинде уа баргъан эди узакъ Къумукъгъа. Ол кюн аны жилягъанын кёргенле сейир окъуна этген эдиле: «Атып кетген анасына былай жилягъан!» – деп. Къайдан билсинле ала Маржан, анасы Зайнафха угъай, кесине жилягъанын?

Сюймегенинден туугъан сабийни ёсдюрюрге да излемегенди Зайнаф ол заманда. Жолай бла бирге къачып кетгенди Къумукъгъа, ай болмагъан сабийни къоюп. Ол заманда аны ана эгечи, баш иеси къаядан кетип ёлген Абат алгъанды кесине, аны тенгли жашы бла бирге ёсдюрюрча. Къыйналса да, Абат иги сабийле ёсдюргенди, бир заманда Зайнафны жанын къыйнагъандыла эки къарындашындан бири деп айтырча тюйюлдю.

Атасы Дадаш да излемегенди Маржанны. Излеп да къалай излерик эди, ол къагъанакъ заманда окъуна ауушхан эди, фашистле бла уруш эте таулада.

Аны бир заманда кёрмеген Зайнафха ол бир кюн тюшюнде келгени сейир тюйюлмюдю?

– Къызым, тамбла сен эшикге чыкъма. Бир жерге да барма! – дей эди анга ол танымагъан атасы, аны къызы танымагъан бетин адыргылыкъ алып.

Ол атасы болгъанын къалай бла билгенин бюгюн да ангылаялмайды Маржан, алай а биле эди ол Дадаш болгъанын. «Нек?» – деп сорургъа сюе эди ол, алай аны да эталмады. Атасы уа къарай эди танымагъан къызына, кёзлеринде къайгъыны кетералмай.

Уяннганлай, Маржан тюшюн баш иесине айтды. Ол а:

– Къой-къой, жаз башында, къыш кете башласа, къужур тюшле кёрюнюрге ёчдюле деучю эди геллям, – деп, къойду, къашларын алгъа ёрге кётюрюп, артда уа кенг мангылайындан тюшюрюп, жерлерине орната.

Эки жашы да школларына кетип, кеси къалгъанда да атасыны ауазы тынчлыкъ бермей турду Маржаннга. Ол аны энтта да эшитирге сюйгенин къаллай бир букъдурургъа кюрешсе да, ол оюм аллай бир хорлай бара эди аны. Баям, аны эслеп, столдан къоба келген Жагъафар:

– Къой, энди аны сагъышын этип турма. Ол бош тюшдю. Тюшде уа аз зат кёрюнмез. Жыйырма биринчи ёмюрде жашап тургъанлай, ышыннганмы этесе анга? Кюлкюлю тюйюлмюдю ол? – деп, бийчесини кёлюн кётюрюрге кюрешди да, ишине ашыкъды.

Маржан а: «Атамы ол айтханы не болур эди?» – деп сагъыш эте, юйлени жыйды да, ууакъ сатыу-алыу этерге тюкеннге хазырланды. Босагъада тохтап: «Чыракъланы ёчюлтгенме. Газ печьни да – алай. Ахчам-бохчам биргемеди. Ма эшикни да киритин этеме…», – деди кеси кесине, зат унутмайым дегенча. Тюкен а узакъ тюйюлдю – жолдан ётюп.

Ол, машиналаны кезиулю тохтарларын сакълап, светофоргъа къарап тургъанлай, жолну бирси жанында сюелген Тамараны эследи. Анга башын булгъап, ышарды. Къоншусу да – алай. Машинала тохтагъанлай, Маржан – ары, Тамара да бери атладыла. Ол сагъатчыкъда баш иеси къайтып келгенин кёрюп, жолдан артха атлагъан эди Маржан. Туура Тамара жолну ётдю, аны къатына жетди дегенлей, къайдан эсе да чыкъгъан машина аны алайдан сибирип алып кетгенча болду да, ол алып келген бадыражанла жолну толтурдула. Аланы эзилип къызаргъанлары эсиндеди Маржанны. Сора – къычырыкъ, хахай… Тамараны жолну къызартхан къанын а кёралмагъанды ол, баш иеси бир жанына алып кетип.

Милиция жетгенде да, терек тюбюнде сюеле эдиле ала: Маржан бла Жагъафар.

– Аллахны буйругъун тюрлендирир амал жокъду, – дей эди къайтарып-къайтарып Жагъафар, бийчесин жапсарыргъа кюреше.

Маржан а ангылагъан эди – атасы аны къоркъууун этип келгенин керти дуниясындан аны тюшюне. Ол оюмдан сора ол алда сынамагъан бир сейир сезим алып жюрегин, сюеле эди ол, кишини да эшитмей, Тамараны да унутуп. «Ол мени сюе болур эди», – деп шыбырдай эди ол кеси кесине. Ол алдан аны билмегени асыры жазыкъ этгенден, жиляй эди Маржан, кесин тыялмай. Ол алайгъа жыйылгъан халкъны ичинде кёзлери бир илинип, артда уа тас этип къойгъан, тюз да ол бюгече аны тюшюне келген атасына ушагъан ауананы излей эди жилямукъдан толу кёзлери бла, ала чырмагъанча, кёз жашларын сюртюрге кюреше.

Шагъатлагъа соруу этгенде да, ол кёргенин айта тургъанда да, эсинден кетмей эди атасыны къайгъылы ауазы. Сора ол аны сюе болур эди да? Бар сабий жылларындан да бек керек эди бюгюн анга аны ауазы.

– Жагъафар, нек ийнанмайса сен манга? Ол атам эди. Мен аны билеме. Ма кёресе да…

– Ийнанама. Ийнанмай а! Ол сени андан да къоруулайды, жаным. Ата болса, къалай тынчайсын? Дунияла арасында да саладыла атала жол, – дей эди кеси ёксюз ёсген Жагъафар, анга ийнаныргъа сюйюп.