Тюненебизни унутсакъ, тамблабыз болурму?!

Шёндюгю дунияда кеслерин къара ишге буюрургъа не къызла, не жашла сюймейдиле. Ала ташла юсюнде бахчала къурагъан адамланы сабийлеридиле, тик къаялада бичен этгенлени. Заман тюрлендиреди адамланы, алай бир-бир халкъла энчи ышанларын сакълаяладыла. Сёз ючюн, японлу тиширыу греклени хитонун   кийсе да, кесинлей къаллыкъды. Хиросимагъа бла Нагасакиге атылгъан атом бомбала японлуланы ёмюрледе унутулмазлыкъ бушуулары болгъан эсе да, ол битеу халкъны миллет сезимин кючлендиргенди.

Жарсыугъа, таулула кёчгюнчюлюкню къыйынлы жылларында адамларын, мюлклерин тас этгенден сора да адетлеринде-тёрелеринде, къылыкъларында тюрлениуле болгъандыла. Замансыз кетген адамларыбыз сабийлерине, туудукъларына тапдырлыкъ ниет байлыкъларын, билимлерин бералмагъандыла. Тёлюлени араларында байламлыкъ юзюлгенди. Ол жыллада тамырланнганды мюлкню багъалау, сыйлау. Шёндюгю дуния битеу да халкъланы бир бирлерине ушатып барады. Жаланда таулула угъай, кёп башха миллетле да тас этгенчадыла энчиликлерин. Къуруп баргъан тилле, тюрлю-тюрлю адет къылыкъла шёндюгю дунияны байлыгъыдыла. Аланы кете баргъанлары бек жарсыулуду. Буруннгу заманладан келген оюнла, тепсеуле, жырла, жомакъла, таурухла бизни тюнене кюнюбюзню ачыкълайдыла. Тюненесин эсде тутмагъанны тамбласы да болмайды.

Энчи тиширыуланы юслеринден айтханда, ала бюгюнлюкде билимлиледиле, жууаплы ишледе ахча да ишлейдиле. Алай ол ырысхы анга таянырыкъ билеги, жылынырыкъ от жагъасы, жюрек къууанчы болалмайды. Кючлю кёрюннгенликге, къалай къарыусузду, къоруусузду бюгюн тиширыу. Кёплени инбашларында – юйюр кечиндириуню ауур жюгю. Базарлагъа жюрюген къайгъыладан, баш иелерине, сабийлерине да аслам эс буралмай…

Тилле ёчюлюп барадыла, таулу сабийле малкъар тилни нек билмейдиле деп жарсыгъанла шахарда жашагъан анала сабийлери  бла къаллай бир сёлешгенлерин тинтселе эди. Бек аз. Сёзсюз, тиширыу от жагъагъа къайтыргъа керекди, дейдиле кёп къыраллада психологла. Даражалы ишле, къуллукъла, базарла юйню, юйюрню жерин алмазгъа керекдиле. Социология тинтиуле юйюрледе эр кишилеге оноу жетмегенин кёргюзтедиле.

Айхай да, эр кишилеге жол берирге заман жетгенди. Ала болсунла юйлеге башчыла. Оноу этгенле да, сабийлени тутханла да. Ким билсин, шёндю дин ахлуланы саны ёсюп барады да, ала болушурла эселе уа бу жаны бла жарсыуубузгъа. Атмырзаланы Тахир хажи айтханнга кёре, муслийманлада юйюрлени эр кишиле тутаргъа керекдиле. Алай тиширыуну да барды ишлерге онгу. Ол жаланда президент, прокурор эм иймам болургъа эркин тюйюлдю.

Сейир шарт: мюлк эркинликни алып айтсакъ, тиширыуну мюлкю, эрге баргъандан сора да, къуру аныкъы болады.  Кишини мюлкю уа сабийлерине, юй бийчесине эм кесине юлешинеди. Ол тюздю. Жамауатда ала эмда къорууланнганла, сакъланнганла болургъа керекдиле.

Миллет энчилик…  юйюр… шёндю республиканы битеу интернатларында да бардыла таулу сабийле. Хау, аланы бир-бирлери жарлылыкъдан тюшгендиле ары. Алай жалгъан жолла бла документле къурап келгенле да аз тюйюлдюле. Къырал хакъсыз аш-суу, кийим береди деп, жутланып. Кёчгюнчюлюкню жылларында сабийлерин къатларындан кетермеген таулу анала, ол дуния бар эсе, чамлана болурла.

Къартланы   юсюнден айтханда, къырал юйге атылгъанла бир-эки адам эселе да, аны бла артыкъ ёхтемленирча тюйюлдю. Нек дегенде  юйлеринде жашагъанлыкъгъа, бир-бир  абаданланы жюреклери къыйналгъанлай турадыла, ала сабийлеринден  жюрек  жылыу, сый-хурмет кёрмейдиле. Миллет энчилик ма быллай затла бла кетип барады.

Тамата тёлюге къарасакъ, ала не къыйын заманлада да башларын кечиндирирге итиннгендиле, жамауатдан уялып, кеслерин бир кепде, ызда тутхандыла. Ишлемей, элни садакъасына жашаргъа ийменнгендиле. Энди уа аякълары-къоллары, саулукълары болгъанла окъуна тынч олтуруп садакъа сакълайдыла, межгит не зат юлешир деп.

Бир бирден уялмагъан, бир бири ючюн жууаплылыкъны сезе билмеген  жамауатда насыпсызла, замансыз жоюлуп кетгенле да кёп боллукъдула. Бирлешген халкъда уа адам, чалмандача, башхаланы ангылагъанлай, билгенлей турады. Кючлю жамауатда жашагъан насыпды.

Бусагъатда хар таулу элде тынгылы жашла бирлешип, хар жумушну да бирге тамамларгъа кюрешедиле. Алай аланы къолларындан келмеген кёп зат барды. Сёз ючюн, малкъар тилге сабийлерин жаланда ата-анала юйреталлыкъдыла, ишлерге да жаланда ала. Миллет адетлени-тёрелени да халкъ жюрютмесе, телевизорда кёргюзтгенден не файда?

Миллет сезимлерин тас этген халкъла къуруйдула жер башындан. Таулу адет-тёреле, бек башы уа – таулу адам буруннгу заманладан келген ызы-къылыгъы бла сакълансала, келлик тёлюлеге да, битеу дуниягъа да игиди.

Байсыланы Марзият.
Поделиться: