Газет – жашауубузну кюзгюсю

Быйыл малкъар тилде чыкъгъан газетибизге 100 жыл болады.  Аны тарыхы байды эм сейирди. 1924 жылны февраль айында къуралып, алгъа ол «Къарахалкъ» атны жюрютюп тургъанды. 1931 жылда газетни аты «Ленинчи жолгъа» тюрлендирилгенди. 1944 жылда малкъар халкъ кёчгюнчюлюкню сынагъанда, 13 жылны газет чыкъмай тургъанды. 1957 жылда халкъ кёчгюнчюлюкден къайтхандан сора, газет «Коммунизмге жол» деген ат бла 1991 жылны март айына дери чыгъып тургъанды. Ол кезиуден тебиреп, газет «Заман» деген ат бла басмаланады.

Саулай газетни тарыхыны юсюнден айтханда, ол жюз жылны ичинде малкъар халкъны тарыхын зарфха салгъанлай, аны харкюнлюк турмушун басмалагъанлай, маданият хазнасын сакъларгъа эмда айнытыргъа себеплик этгенлей турады. Бюгюнлюкде ол ыйыкъгъа юч кере басма амал бла чыгъады, сайты да хар кюнден белгиленнген мардалагъа кёре материалла бла толтурулады.

Айтханыбызча, газетни эсде къалырча номерлери кёп болгъандыла, сау ёмюрню ичинде. Сёз ючюн, 1958 жылда изданияны редколлегиясы Басманы кюнюне жоралап къабыргъа газетни да чыгъаргъанды. Аны архивде табып,  сайтны окъуучулары бла шагъырей этебиз.  

Анда ана тилде зарфха урулгъан,13 жылны термилип сакълагъан газетибизни биринчи жарашдыргъанланы – баш редактор Кациланы Хабуну, аны орунбасары Малкъондуланы Хамитни, корреспондентле Зокаланы Зейтунну, Тёппеланы Сосланны, Отарланы Исмайылны, Къудайланы Хасанны, Токумаланы Жагъафарны эм Ахматланы Пашаны къолдан чам халда ишленнген суратларыны тюплеринде урунуу жетишимлерини, адеп-   къылыкъларыны, мажарыулукъларыны, фахмуларыны юслеринден жютю къалам бла жазылгъанды, кемчиликлери кёзлерине тутулгъанды. Сёз ючюн, Хабугъа быллай багъа бичилгенди: «Ышарса, сюйдюмлю болады. Ышаргъан а ахшы газет чыкъса этеди». Малкъонду улуна да кёл басарча сёзле табылгъандыла: «Хамит этер ишин биледи». Зока улуна айтылгъан чам сёзлеге да ышармай къояллыкъ тюйюлсе: «Зейтун тохтаусуз жазады. Анга сёз тапхан къыйын тюйюлдю, ол сёз къапчыкъды...». Къабыргъа газетде ол тюрлю масхара халда журналистлени ишлерине, билимлерине, хунерлерине, къыйынларына багъа бичилгенди. Аны ючюн кишини кёлюне тиймегенди. Бир бирни багъалау, бир бири сёзюне тынгылау тёре эди уллугъа, гитчеге да.

Къабыргъа газетде юч тынгылы материал басмаланнганды: «Бизни баш борчубуз», «Ариу халли болайыкъ», «Корректорланы юслеринден». Не сейир, арада ненча жыл озгъан эсе да, алада айтылгъан борчла, саналгъан кемчиликле бюгюн бизни ишибизде да тюбейдиле.

Редколлегияны ал статьясында быллай сёзлени окъуйбуз: «...Биз газетде бир затны чайнап тургъан, бир кепге урулуп жазылгъан материалла болмазлары ючюн, къаты кюреширге керекбиз. Сейир темала табаргъа (ала уа жашауда бек кёпдюле), аланы ариу, шатык тил бла жазаргъа заман болгъанды.

Сёз ючюн, культура бёлюм маданият, адабият темаланы терен ачыкълагъан бла бирге чам, лакъырда, масхара хапарлагъа эс бурса, газет окъуучуну ыразы этериги хакъды. Бу ишге жазыучуларыбыз да кеслерини юлюшлерин къошарла деп ышанабыз...».

Бу шартла тюз 1958 жылда «Коммунизмге жол» газетде айтылгъаныча бир жокъ эселе да, бюгюнлюкде да жашау излеген кертиликде, даражада жазылмагъан статьяла, корреспонденцияла, очеркле, отчётла, заметкала тюбейдиле. «Аладан къутулууну баш мадарларындан бирлери - кабинетледе олтуруп турмагъанлай, эллеге, шахарлагъа барып, жамауат бла байламлыкъланы кючлерге, уруннганланы жашау, урунуу болумларына эс бурургъа, мюлк жюрютюуде сынаулары болгъанланы сёзлерин, оюмларын газет окъуучулагъа жетдирирге керекди. Былайда ала бла келишиулюк болур, аланы оюмларын, тилеклерин билир ючюн, конференцияла, «тёгерек столла» бардырыуну магъанасы уллуду.

Арт кезиуде ол жанына хазна эс бурулмайды. Газетни кючю уа аны жамауат бла байламлыгъына кёре болгъанын унутургъа керек тюйюлдю деп, айтылгъанды ол статьяда.

Энди уа Зокаланы Зейтунну «Ариу халли болайыкъ» деген корреспонденциясыны юсюнден бир-эки сёз айтыуну тийишли кёреме. Автор кесини журналист тенглерине быллай ышанланы аманат этеди: «Адамны бютюнда тийишли кёргюзтген неди десегиз, ол ариу халли, тап къылыкълы болса, уллугъа, гитчеге да адетдеча сёлеше билсе, аны намысы ол заманда кётюрюледи, биргесине ишлегенледен ыспас алады. Бизни редакцияда аллай хурметли, адепли адамла кёпдюле. Ала саулай коллективге аламат юлгю кёргюзтедиле, ишибиз алгъа барырына себеплик этедиле...».

Журналистлерибизни бюгюннгю тёлюсю ол заманда коллегаларыны бир бирине этген хурметден, бир бирине берген намысдан юлгю алсала, иш кёллюлюклери, ачыкъ, керти сёзлери бла бир бирине таянчакъ болсала, газетибизде окъуучуларыбызны ыразы этерча материалла кёп боллукъдула. Ол а, айхай да, миллетибизни сыйы кётюрюлюрюне себеплик этерикди. Биз харкюнлюк ишибизде ол затны эсде тутаргъа, кесибизни адамлыкъ даражабызгъа, профессионал усталыгъыбызгъа сакъ болургъа борчлубуз.