Къая юзюлген

Совет власть эркин тохташхандан сора, тау эллеге жолла ишлеп тебиреген эдиле. Керекли техниканы жокълугъуну хатасындан, кёп ишлени къол бла этерге тюшгенди. Таулу жашла салтала, ылытхынла бла уллу гыйы ташланы ууатып, къаяланы, сыртланы жырып, ёзенлеге улоу жюрюген жолла ишлегендиле.

Ол бек къыйын иш болгъаны уа кимге да баямды. Андан сора да, иш баргъан кезиуде, тау жерледе, таш-агъач тюшюп, къаяла, жарла оюлуп, кёп адам ачыгъан да этгенди. Сау болмазлыкъ, унутулмазлыкъ жара сала тенглерине, ахлуларына. Аллай затла терк унутулмагъандыла, аууздан-ауузгъа айтыла, кёпге дери сакъланнгандыла. Биз сагъыннган Къая юзюлген да аллай жерледен бириди.

Алгъаракъда ол тийреге барыргъа тюшеди. Нёгерим да барды. Суу тазады, сууукъду, алай аны кукурт ийиси барды. Аны ючюн анга Ийисли суу дейдиле. Аллы ариу ёзенди. Урушну аллында жыллада суу тирмен болгъанды алайда. Холам-Бызынгы жанындан Нальчикге жумушха келгенле анда кече къалып болгъандыла. 

Ийисли суудан арлакъ баргъанлай, Къая юзюлгеннге, экинчи аты Секиртме, жетебиз. Алайда жол жарны жырып ётеди. Энишге жаны Холам черегине тирелип тохтайды. Онг жанында уа – къалын агъачлы бийик сырт. Баш жанындан суучукъ да келеди. Жауунла жаусала, къутургъан да этеди. Аны хатасындан жолну ол кесеги терк-терк оюла тургъанды.

1929 жылда майда сакъ жауунладан сора, Къая юзюлгенде жол жангыдан бузулгъанды.  Ташла тюшюп, аны жапхандыла. Аны тазаларгъа Шыкъыдан, Бызынгыдан, Холамдан адамланы элтгендиле. Ол жыл оналтынчы июньда алайда кёп адам ишлей болгъанды.

Алгъа ала алайда ишлерге ыразы тюйюл эдиле. Жанындан къарасанг да, тынгысызлыкъ бар эди. Болсада таматала ишни башлатхандыла. Кеслери да оюулууну башындан угъай, тюп жанындан тазалатадыла. Ол а къоркъуусузлукъну жорукъларына арталлыда келишмегенди.

Андан сора да, ала адамланы кеслерин къоюп кетгендиле. Бригадир окъуна жокъ эди биргелерине. Адамла оюлууну тюп жанын тазалай тургъан кезиуде аладан бири, Тёбен Холамдан Атталаны Магомет, ишлерик жерине къарап, сыртны башына чыгъады. Ол алайгъа жетгенлей, жер жангыдан кёчюп тебирейди. Аны уллу жалпакъ кесеги учуп, жолчуланы юслерине барады.  Кесине секирип къутулургъа онг излемей, Магомет, кёчюп баргъан таш юсюнде терекге жабышып: «Охахай, алайдан бир жанына къачыгъыз»,-деп, къычырып баргъанды. Ол алай этмесе, ёлгенлени, жаралы болгъанланы санлары иги да кёп боллукъ эди.

Адамланы кёбюсю къачадыла. Учуп келген ташха жууугъуракъда ишлей тургъан жашланы къаууму, аны тыябыз деп, ылытхынла бла аллына чапхандыла. Жютю темирлени аны аллына тирерге кюрешгендиле.

Болсада тик энишге учуп келген къаягъа ала не эталлыкъ эдиле. Тыялмадыла. Ол жашлада къаллай жюрек бар эди. Кеслерини къайгъыларын этмей, нёгерлерин къутхарыргъа кюрешгендиле. Алай ала умут этгенча болмады. Таш, жетгенин баса, суугъа жетип тохтайды.

Ол кюн алайда, Атталаны Магометден сора да, Огъары Холамдан Бачиланы Суммай, аны туугъан къарындашы Хажи, Созайланы Ченай, Тёбен Холамдан Атталаны Хажи да ёлгендиле. Онеки адам а жаралы болгъандыла.

Бачиланы Суммай бла Хажи юйдегили болмагъан жаш адамла эдиле. Ол кюн аланы ючюнчю къарындашлары Кеши да жолчулагъа болушургъа барыргъа керек эди. Аны ишге чакъыра келгенлеринде: «Бюгече къойла къаядан кетип, аман тюш кёргенме, барлыкъ тюйюлме»,-деп, чыгъаргъа унамайды. Ол аны бла къутулгъанды.

Башында айтханыбызча, онеки адам а жаралы боладыла. Атабийланы Къоду боюнуна дери оюлууну тюбюнде къалады. Насыпха, аны мычымай къазып чыгъарадыла. Ол да аны бла сау къалады.
Оюлууну сылтауларын тинтирге облисполком комиссия къурайды. Аны келечилери иш баргъан кезиуде жиберилген уллу кемчиликлени ачыкълайдыла.

Ол жарсыулу хапар тёгерек-башха жайылгъанда, Къашхатаудан, Хасаниядан, Акъ-Суудан, башха тау элледен да сегиз жюзге жууукъ адам жыйылгъанды. Оюлуу асыры уллу, терен да болгъандан, не бек кюрешген эселе да, аны тюбюнде къалгъанланы чыгъаралмагъандыла.

Артда бу жарсыулу ишге кюй да къурагъандыла. Алгъа айтыла тургъанды. Артдан-артха унутулуп къалгъанды. Алгъаракълада аны Акъ-Суудан Гуртуланы Аликден бла Урвандан Атталаны Хусейден жазып алгъан эдим. Хусей дуниясын алышханды, жаннет ахлусу болсун.

Къая юзюлген, Секиртме да – бир жерни эки аты. Жол алайда бузула-бузула тургъанды. Адамла уа аны тазалайдыла, жангыдан ачадыла, улоу жюрюрча этедиле. Алай этмей да не амал, башха жол болмаса?

Бюгюнлюкде уа алайда хал къалай болур деп, жол нёгерим Улбашланы Келлет бла ол тийреге барабыз.

Къая юзюлген жерге бетон къуюлуп, уллу бийик къабыргъа ишленип турады. Арлагъында уа – узунлугъуна дери ташдан хуна. Жолу да асфальтды. Жолчула былайгъа кёп къыйын салгъанлары кёрюнюп турады. Шёндю былайдан улоу къоркъуусуз ётеди.