Ишлеринде – малкъар халкъны тарыхы, бюгюннгю кюню, умутлары

Августну ал кюнлеринде РФ-ни Художниклерини союзуну келечиси, КъМР-ни Къырал саугъасыны лауреаты Ахматланы Леуан кесини 65-жыллыкъ юбилейин белгилерикди. Аны суратларыны, скульптуралырыны энчи бир нюрлери болгъаны хакъды. Ол а алай Ахмат улуну хар тамамлагъан ишини тамалы аны халкъы бла байламлы болгъаны ючюн сунама. Къалай-алай болса да, Леуан бюгюннгю кюнде хайт деп ишлеген бек айырмалы, фахмулу да суратчыларыбыздан бириди. Аны ишлери хар кёрмючде, республикада болсун, андан тышында болсун, кеслерини сыйлы жерлерин аладыла, сезимли къараучуланы да тёгереклерине жыядыла.                     

Ангылагъаныгъызча, бу материалда сёз художник Ахматланы Леуанны юсюнден барлыкъды, аны фахмусуну, кёз къарамларыны, бюгюнлюкде ишини юсюнден. Ол кеси шуёхланы сюйген, багъалай билген инсанды, аны себепли ишлеген жерине кирсенг да, босагъадан окъуна бир сейирлик жарыкълыкъгъа тюшюнесе. Хар мастерскойну, баям, кесини энчи хауасы, энергетикасы болур. Ахмат улуну бояу ийисден  толгъан отоуунда, ол  къуйгъан кофеден иче, суратларына къарай барсанг, аладан ургъан жылыугъа, туура эсленнген миллет сезимге, ажайыплыкъгъа сейирге къаласа, аны бла бирге таулу жашны хунерлилигине, билимлилигине чексиз къууанаса.

Леуан энчи школасын ачып, жаш адамланы сурат ишлерге юйретип башлагъанлы жыл чакълы бир заман болады. Аны сохталарыны ишлеринде устазларыны энчи къол ызы шарт эсленгенин белгилерчады. Бийик билимли къыз Белла аны къолунда юйренип башлагъанлы алай кёп заман болмайды.  Мен мастерскойну жокълагъан сагъатда, ол кезиулю суратын хазырлай тура эди. 

Керти да кёлю бла берилип ишлегени, бу хунерге тюзелгени, ёхтемлиги  аны хар бояу бла бардыргъан ызында кёрюне эди. «Бери жюрюгенле, - дейди художник  кеси уа, - тюзда ёз юйлеринеча келселе сюеме. Бизде чыгъармачылыкъ бла бирге  чам, лакъырда, оюн да жерлерин табадыла. Къысхасы, жарыкъ кёллюлюк болмагъан жерде, чыгъармачылыкъгъа да онг болмагъан сунама».              

Ишни юсюнден айтханда, Леуан жетишимли художниклерибизден бириди, кече-кюн демегенлей мольберт аллында сюеледи. Кёрмючледе аны суратлары уллу сынамлары болмагъан къараучула бла бирге бу искусствода иги ангылаулуланы да сейирге къалдыргъанларына кесим шагъатма. Ол алай некди деген соруугъа жууап тапхан а къыйын тюйюлдю. Суратчы чыгъармаларында деменгили ёз табийгъатыбызны, таулада жашагъан адамланы, жамауатны жашау-турмушун  баямлайды. Аны ишлеринде  малкъар халкъны тарыхы, бюгюннгю кюню, умутлары, излемлери аслам кёргюзтюлюнедиле. Бир сёз бла айтханда, ол кётюрген хар тема бизни жашауубуз бла байламлыды, анга жууукъду.

Бизни суратчыларыбызны сюргюнню темасына аталып хазырланнган кёп чыгъармаларын кёрюрге онгум болгъанды. Леуанны да бу жаны бла ишлери асламдыла, ала башхаланыкъылагъа ахырысы бла да ушамайдыла, кёп тюрлю сезимле, ауур сагъышла туудурадыла. Устаны кёз къарамыны энчилигин «Элбрус жиляйды» деген полотносунда туура белгиленеди. Анда деменгили эки тёппели тау суратланады, адамла уа аны башындан энишге къуюлуп барадыла, тауну ташы, топурагъы, къары бла бирге. Таулула бла бирге Кавказны табийгъаты да тозурагъанын, оюлгъанын, тюп болгъанын кёргюзтюрге излегенди мында автор. Сёзге айтханда, табийгъат бла адамны байламлыкълары суратчыны чыгъармачылыгъында баш темаладан бириди.

Агъач аякъла, сауут-саба, буруннгулу жигитле… быланы барысын да биз Леуанны мифология бла байламлы ишлеринде кёребиз. Алай ол тема бюгюннгю кюннге келишдирилипди, бирде уа суратдагъы эрттегили къаланы терезесинден ёмюрледе да тюрленмей келген тау къудуретни тамашалыгъын эслейбиз. Ол а художникни жылла озуп баргъанлыкъгъа, ёмюрлюк къыйматла уа тюрленмегенлерин баямларгъа итиниуюдю.

«Таулу той» деген чыгъармасы уа алыкъа тамамланып бошалмагъан уллу полотноду, анда биз байрамда кёрюрге юйреннген сыфатла – келин, киеу нёгер, тойчула суратланмайдыла, автор къууанчха жыйылгъан жамауатны кёргюзтеди, аллай кюнде адамланы къууанчларын, мудахлыкъларын, ич сезимлерин, жюрек тебиулерин окъуна дейим.                              

Суратчыны художестволу сыфатларыны юсюнден кёп айтыр зат болгъанлыкъгъа, былайда терен тинтиулеге кирмейик, ол жумушну искусствоведлеге къояйыкъ да, Ахмат улуну фахмусуну бирси жанына эс бурайыкъ. Хар искусствогъа табыннган адамныча, Леуанны  жашауунда поэзия да магъаналы жерни алады. Ол кесини чыгъармаларында суратлагъан Кязимге, Къайсыннга, Танзилягъа тенг болургъа  ахырысы бла итинмейди, къолуна къалам алып, экитизгинлери, тёрттизгинлери бла ич дуниясын ачыкълайды.

- Сёз бла ишлеген, сурат жазгъанча тюйюлдю, мында жюрегинги учунууун, тебиуюн, сюймеклик сезимни, ариулукъну да энчирек, бютюн теренирек, шатыгыракъ кёргюзтюрге амалынг барды, - дейди ушагъыбызда мени жигитим.

Аны акъ сёзюнде уа, кертиси бла да, сагъыш этдирген терен философия фикир барды деп базынып айталлыкъма. Ол тизгинлени окъугъанны тау шорханы зынгырдагъаны, жулдузланы ариулукълары, къызланы чырайлыкълары, миллетни харкюнлюк жашауу кёз туурасына келгенча боладыла: Суу къая ташны сылай,/ Чабакъгъа ушатды сыфатын,/ Алай жюзалмады таш,/Дагъыда къаягъа къарай./ неда Сакъладыла кёп жылланы/ Тау къушла къалаланы/ Итле бийлегендиле энди къушланы,/ Мугут тышлагъанды ташланы./  Тенгими быллай тюрлю сейир, магъаналы айтыулары бек кёпдюле, биз мастерскойгъа жыр, назму айтыргъа, жангы суратлагъа къараргъа келген чакълада, ол аланы окъуп къууандыргъаны уа алай хычыуун болуучуду.                         

Чынтты суратчы ёмюрлюкню ангыларгъа, сезерге керекди, аны бла бирге ол бюгюннгю кюнню инсаны болургъа тийишлиди, дегенди М. Пришвин. Леуан, айтханыбызча, ёмюрлюк къыйматлагъа эсин бургъанладанды, аны бла бирге уа бюгюннгю кюн бла бирге атлайды.

Суратчы, музыкант, поэт болсун, ол адамгъа бла халкъына къуллукъ этерге тийишлиди, жашауну ариу жасап, аны къорууларгъа. Ахматланы Леуан аллай художникледенди. Ол, жаныча сюйген журтуну керти уланы, ёз маданиятына табыныуну сайлагъанды да, жолу хар заманда да ачыкъ болсун.