Жашауну сюйген, аны ариу этерге излеген

Бу кюнледе къыралны жамауаты сюд ишледе тинтиу бла кюрешгенлени кюнюн белгилейди. Бу байрам 2014 жылдан бери жыл сайын да барады. Бийчеккуланы Хаждауутну жашы Тахир жашаууну иги кесегин аллай ишлеге жоралагъанды. Ол кенг жюрекли, кесине илешдире билген адамды да, аны таныгъанла, багъалагъанла да кёпдюле арабызда.

Ол 1951 жылда Къыргъызстанда Аксай элде туугъанды. Школгъа уа, бери келгенден сора, Яникойда баргъанды. Хар бир ол заманны тёлюсюча, совет школда окъугъанды, аны бошап, аскер къуллугъун толтургъанды.

Андан къайтхандан сора, Тахир милицияда ишге тохтагъанды. Жашны ишге кёлю бла берилгенин кёрюп, таматала 1974 жылда аны Бакуда милицияны школуна ийгендиле билим алыргъа. Кертисин айтханда, ол заманлада ары хар кимни да алып бармагъандыла, жашла уллу сынауладан ётгендиле билим жаны, къарыу-кюч жаны бла да.

Бакуда эки жыл окъуп къайтхандан сора, Тахирни Чегем районну уголовный розыск бёлюмюне таматагъа салгъандыла. Ызы бла аны Черек районнга кёчюргендиле, тюз да ол къуллукъгъа. Алай бла, 1990 жылгъа дери ол жууаплы жерледе ишлегенди. Саулай алгъанда уа – онтогъуз жылдан артыкъ. Бир къауум заманны Тахир Совет райисполкомда эмда Юстицияны министерствосунда уруннганды. 1992–2003 жыллада уа Нальчик шахар сюдде судья болгъанды. Ишлей тургъанлай, 1980–1985 жыллада Москвада СССР-ни Ич ишлерини академиясында окъугъанды. Бюгюнлюкде адвокатлыкъ иш бла кюрешеди.

Къысха айтханда, Тахирни жашау жолу ма былай барады. Туурадан къарагъан аны къадары тынч сунаргъа да болур, алай а биргесине ишлегенле, аныча ишлени толтургъанла биледиле ол сайламланы къыйынлыгъын. Мен а ол затланы юслеринден аны «Жашау жолунда» деген китапха кирген детектив повестинден билеме. Аны аты «Милицияны капитаныны хапарлары» деп алайды. Ол керти шартлагъа кёре жазылгъанды, ишлеге автор кеси да къатышханды. Повесть тёрели халда къуралмагъанды – аны кесеклери энчи хапарладыла. Аланы бир этген а жигитлеридиле. Ол санда Бийчеккуланы Тахир да.

Тахирге тёрели халда, ол мында да бирде кюлкюлю затлагъа эс бургъанча кёрюнеди, алай а болгъан ишлени къатылыкълары аны жюрегине тюшмейдиле деп айтырча да тюйюлдю. Нек дегенде ол, хар бир иш бла шагъырей адамча, аманлыкъчыланы этгенлерине кеси да багъа береди. Бу тюрлю тинтиуле этип, аманлыкъчыланы тохташдыргъан оперативникле кече жукъусуз, кюндюз тынчлыкъсыз болуп нек айланнганларына, нек кюрешгенлерине жууап табарыкъды повестьни окъугъан.

«Къадар», «Жазыкъ эчки», «Аманлыкъчыны ызы бла», «Тосла», «Милицияда ишчи кюнле», «Тёрт кюн» дегенча хапарлада бизни республикада Тахир ишлеген районлада болгъан аманлыкъчы ишле бла аланы этгенле къалай бла, къаллай тинтиуледен сора тохташдырылгъанлары, бирде уа ала ол затха нек баргъанлары да айтылады. «Ёнкюч бла душман бирдиле» деген хапар а жашауда керекли затны юсюнденди – адамны эркинликлерин жалчытхан жорукъла бла шагъырей этеди автор окъуучуну.

Бу хапарланы, Тахирни башха жазгъан затларын, ол а бир ненча китапны авторуду, окъугъанымда, анга бютюн бийик багъа берип башлагъанма. Бир бек сейирлик жазыучуду да андан десем, толу болмаз жууабым. Ол хар бир жигитини, ала уа жашаудан алынадыла, махталыр затын кёреди биринчи. Аны бла бирге таматагъа намыс этгени, анга бир заманда бир къыйыны киргеннге ыразылыгъы къатланып барадыла.

Озгъан жыл Тахирни бла аны къызы Альбинаны «Адамны къадары» деген китаплары чыкъгъанды басмадан. Аны жигитлери Инсан урушха, Уллу Ата журт урушха да къатышхан адамладыла. Тахир кёп жылланы аскер архивледе излеп тапхан къагъытлары бла шагъырей этеди ол китапда окъуучуларын. Баям, ала анга бютюнда жууукъ болгъандан болур, асламысында эллилерини эм кеси иги таныгъан жигитлени юслеринден айтады. Бу сатырда Тахирни ата къарындашы Бийчеккуланы Хажи-Мурат бла ана къарындашы Айтекланы Муталиф да келедиле. Бу китап, Ата журт ючюн жаш жанларын аямай, къолларындан келгенича уруш этген таулу жашлагъа аталып, уллу хазна болуп къошулады тарыхыбызгъа.

Мында 115-чи дивизияда болгъан таулуланы да тизмелери барды. Жарсыугъа, бизни архивде сакъланнган тизмеле ол дивизия ууатылгъан, чачылгъан кюнледе этилип, «ёлгенди», «тас болгъанды» деген жазыула бла бошаладыла тинтиуле. Алай а аланы араларында бек кёп адамыбыз урушну ахыр кюнлерине дери фашизм бла кюрешгендиле. Аланы юслеринден керти хапарны излеп табаргъа тюшгенди.

Китапларыны юслеринден айтханда, Бийчеккуланы Тахирни «Чамла тизгини» деген китабы дунияны 2019 жылда кёргенди. «Эрттенлик жолоучу» деген китабын ол къызы Бийчеккуланы Альбина бла бирге жазгъанды. Ол да чамла китабы, басмадан 2021 жылда чыкъгъанды.

Бу эки жазыучуну «Жашау жолла» деген мен аллында сагъыннган китаплары быйылгъы жыл бла белгиленеди. Ары хапарла бла очеркле киргендиле. Бу китапны ал бетинде «Анам» деген эссе халда жазылгъан эсгериу барды. Ол жаланда аны анасы Айтекланы Къараны къызы Бийчеккуланы Асиятны угъай, авторну кесини да адамлыгъын туура этген, бир жюрекге кирип къалгъан чыгъармаладанды.

Тахир анасын бек сюйгенди, атасына да атагъача сый, намыс бергенди. Аны юйдегиси Марзият да не жаны бла да таулу тиширыуну юлгюсюдю. Таматалагъа намыс этилген жерде хар не да башха тюрлю нюр алады. Ол а бу эки адамны хар сёзлеринде, ишлеринде да кёрюнюп турады. Узакъ, жууукъ ахлула да алагъа сюйюп келедиле. Ала ёсдюрген эки жаш бла къыз да бирер жерде урунадыла, ата-ана сырында жашайдыла.

Дагъыда бир юлгю. Эсигизде болур, 2014 жылда таулу халкъны келечилери, кёчгюнчюлюкде къалгъан адамларыбызны да бир эсгерейик, сора жашагъан, туугъан жерлерибизни да бир кёрейик деп, жолгъа атланнганлары. Ол заманда Тахир да ала бла болгъанды, алай а, башха адамны орунун алмайым деп, ары кесини машинасында атланнганды. Анасыны дайым ол затха къайгъы этип тургъанын эсге алып, ол, аны ыразы этер ючюн, ары анда эки-юч жылында ауушхан кичи къарындашы Баширге сын таш жондуруп, аны алып баргъанды. Аны жангыдан танышхан Таштан деген, башха эллилери бла орнатып, сабийге дууа да этдиргенди. Ол анагъа къаллай огъурлу иш болгъанын сёзле бла къалай айтхын?

Тахир анда тюбеген адамларыны, болгъан жерлерини суратларын да алдырып, аланы юслеринден жазыула этип келгенди. Тахирни Аксайда бек сейир этдирген а бир зат болгъанды: ма ол Таштан деген адам аны юйюнде тохтагъан таулу юйюрлени сабийлерин иш да санап бергенди, ажашдырмай. Къалай игиди адамны эси болса деп сагъыш этеме ол къартны, Тахирни да юслеринден.