Испанлы къонакъла Огъары Басханда

Озгъан ёмюрню 1937 жылы тарыхда кёп затла бла къалгъанды. Ол санда Испанияда аны аллында жылда башланып, андан ары баргъан граждан уруш бла да. Анда айырыулада хорлагъан Халкъ фронтха генерал Франсиско Франкону башчылыгъында аскерчи къауум къажау тура эди. Алагъа нацист Германия, фашист Италия, Португалия да ачыкъ болушлукъ этип тебиреген эдиле. Запад къыралла бир жанында къаладыла, Халкъ фронтха болушургъа уа кёп жерледен интернационалистле барадыла. Аланы санында бизни къыралдан инсанла да болгъандыла.

Испанлыла ол кючлю шуёхлукъну эм билекликни биринчи кюнледе окъуна сезедиле. Аны ючюн Совет Союзгъа келирге, бизде социалист къурулушну жетишимлери бла шагъырейленирге сюйгенлерин билдиредиле. Москвада болгъанларындан сора, ала регионлагъа атланадыла.

Алай бла 1937 жылда май айда испанлыла Къабарты-Малкъаргъа келгендиле. Ала мында болгъанларында къайры атланнганларыны, кимле бла тюбешгенлерини юсюнден «Социалист Къабарты-Малкъар» газетде бек тынгылы жазгъандыла.

Къонакъла кёргенлерине бек ыразы болгъанларын жашырын этмегендиле. «Жарсыугъа, жаланда эки кюнюбюз барды, ол а бек азды…» - деген эди делегатладан бири.

Нальчикде ала школлагъа, предприятиялагъа къарагъандыла, Басханкъурулушда болгъандыла, Тёбен эмда огъары Басхан элледе, «Челмасда», Элбрусда, Заюковода да аланы бет жарыкълы тюбегендиле. Ишчиле, колхозчула, интеллигенция да испанлыланы тюз кеси адамларыча алай кёргендиле. Юйлени бла мекямланы къабыргъаларында байракъла тагъып, къызла, сабийле да гюл къысымла келтирип алай. Жолда тюбегенле: «Сау келигиз!» - деп къычыра эдиле, шофёрла уа кеслерини машиналарын тохтатып, жундурукъларын – фашизмге къажау фронтну белгисин кётюргендиле. Къонакъланы улоуларындан а тау тийреледе ары дери бир кере да айтылмагъан «Салют, камарадос!» сёзле эшитиле эдиле.

Ала келген колхозлада олсагъат халкъ басынып, малкъар, къабарты, орус эмда испан тилледе сёлешиу эшитиле эди. Испанлы комсомолчу, комиссар Рафаэль Гарсиа: «Бизни жюреклерибиз бир бирибизни сёзсюз окъуна ангылайдыла», - деген эди.

«Челмас» колхозну ишчиси Аминаланы Байзулат къонакълагъа былай айтханды: «Биз сизни жигит халкъны келечилерин, кёрюрге бек итине эдик. Кюйсюз фашистле бла бардыргъан урушугъузну юсюнден кюн сайын радиода эшитип, газетледе окъуп турабыз, бек жарсыйбыз. Бизни колхозчула ол сиз сынагъан къыйынлыкъланы кеслери сынагъанча алай сезедиле, алай барыбыз да бирча ийнанабыз – сиз хорларыкъсыз!».

Бильбао шахардан тиширыу Пепита Гарсиа анга: «Мен сёлеше билмегеним ючюн сёз алмагъанма. Алай мында кёп тиширыу жыйылгъанын кёреме. Аны себепли сиз бизни былай жарыкъ тюбегенигиз ючюн ыразылыгъымы билдирмей къояллыкъ тюйюлме. Совет Союзну шуёхлугъун эмда бизге къайгъыргъанын бир заманда да унутурукъ тюйюлбюз», – деп чертгенди.

Испанияда Арагон региондан элчи киши Франсиско Арнанс, Огъары Басханда колхозчула бла тюбешиуде: «Сизни эмда республикагъызны тыш къыраллада иги таныйдыла. Бизде да бардыла тауларыбызда быллай узакъ жерле, алай анда жашагъан къарангы халкъды. Мындача школла алада жокъдула. Биз а шёндю алада да жангы жашау болур ючюн кюрешебиз», - деген эди.

«СССР-ни къалайында болсакъ да, сабийлеге уллу къайгъырыу бла къаралгъанын кёребиз. Мында, таулада, маданият жашау къайнайды. Сабийле, абаданла окъуна Испанияны юсюнден биледиле. Аламат мекямла уа школладыла, больницаладыла, сабий садикледиле. Совет властьны эмда битеу дунияда уруннганланы таянчагъы ма сизсиз!», - деп белгилегенди Рафаэль Гарсиа. Майор Виктор Сальвадор уа: «Биз кёрмезлик затланы мында СССР-да кёргенбиз. Жаланда он жыл мындан алгъа артха къалгъан хакъ энди бийикге кётюрюлгенди. Энтта да къармашсагъыз – бютюнда иги жашарыкъсыз. Биз юйюбюзде ай бла жарым болмагъанбыз, аны ючюн битеу сагъышларыбыз андадыла. Ызына къайтып, Испанияны фашистледен таза этерча бютюнда къаты уруш бардырыргъа таукелбиз», - деп къошханды.

Митинг кечеге дери баргъанды. Къонакъла шахаргъа тебирегенлеринде, Заюково элни ичинде аланы алларына колхозчула байракъла эмда гюл къысымла бла чыгъып, къонакъгъа чакъырып кюрешген эдиле. Испанлыла сау болугъуз дейдиле, алай ашыгъыпдыла – жол узакъды.

Экинчи кюн къонакъланы Басхан ГЭС-ге элтгендиле. Делегация анда турбиналагъа, плотинагъа да къарагъанды, ала инженерле бла да ушакъ этгендиле.

Тёбен Басханда орта школда сабийле «Испанияда школчуланы къолларына тутдурурсуз», деп, къонакълагъа китап бергендиле. Аны ал бетинде уа былай жазгъандыла: «Хурметли шуёх! Бу китап малкъар тилде басмаланнганды. Революциягъа дери бизде билимлиле алай кёп болмагъандыла, жаза, окъуй 1-2 проценти билгенди халкъны, ала да кёбюсюнде бийле бла моллала эдиле. Революциягъа дери бизде школ, кесибизни китапларыбыз, газетибиз да жокъ эди. Совет власть а халкъны барын да билимли этгенди. Уллу эмда тынгылы школла ачылгъандыла. Элледе билими болмагъан бир адам да жокъду. Битеу жамауат окъуйду. Испан халкъ да душманларын хорлагъандан сора бизнича алай насыплы жашап башларына ийнанабыз. Бизни бек къууандырлыкъсыз ызына не аз да бир письмо жазсагъыз».

Делегацияны келечиси, лейтенант Хозе Алкала Замора былай деген эди ахырында: «Нальчикден башлап, Адыл-Суугъа дери тюбеген адамланы къонакъбайлыкълары эсибизде къалгъанды. Мында болгъан кезиуде къыралны ариулугъун кёргенбиз, адамладан келген жюрек жылыуну сезгенбиз. Аланы барын да бизге кёргюзтгенлеге уллу ыспас этебиз, уруннган халкъгъа, республиканы башчыларына да къызыу салам беребиз».