Зулейханы урунуу жетишимлери

Къазахстанда басмаланнган «Экспресс-К» журналда кёчгюнчюлюкню кезиуюнде, андан берисинде да ол республиканы экономикасын айнытыугъа уллу къыйын салгъан, сыйлы саугъалагъа тийишли болгъан таулуланы юслеринден жазыла эди.

Анда Социалист Урунууну Жигити Жангоразланы Ибрагимни, аты айтылгъан къурулушчу, Ленинни орденине тийишли болгъан Гюлийланы Абуну атлары сагъыныладыла. «Таулу халкъны ёхтеми уа Социалист Урунууну Жигити, Ленинни юч орденине тийишли болгъан Улбашланы Зулейхады. Къуру Къазахстанда угъай, битеу Союзда да аллай адам кёп табылмаз», - деп айтылады анда.

Быллай махтау сёзлеге тийишли тиширыу ким болур деп, аны излеуге киришебиз. Тукьумну адамларындан соруп, ахырында Зулейханы Терс-Къолда табабыз.

Зулейха Улбашланы Исмайылны къызыды. Алгъын была Хабазда жашап болгъандыла. Исмайыл элде намысы, сыйы жюрюген адамладан бири эди. Жамауат ишге тири къатышханды.

Ата журт уруш башланады, ызы бла уа – кёчгюнчюлюк. Ол кюнледе Исмайыл колхоз иш бла элден тышына кетип эди. Аны хатасындан ол юйюрюнден айырылады. Кеси Къыргьызстаннга тюшеди, адамлары уа – Къазахстанны Талды-Курган областына. Жаланда эки жылдан сора, юйюрюн табып, Улбаш улу ары жыйышады.

Алайда бек къыйналып турадыла. Артда Исмайылны къарындашы Ахмат урушдан къайтып келеди да, быланы Талды-Курган областьны Киров районуну «Амангельды» колхозуна кёчюреди. Анда башланнган школ да бар эди. Зулейха, аны бошагъандан сора, окъууун андан ары бардырыр ючюн, башха элге барыргъа керек эди да, аллай онгу болмайды. Аны себепли кеси кибик жаш адамладан пионер звено къурап, колхозда чюгюндюр ёсдюрюп башлайды.

Онбир-онекижыллыкъ къызчыкъла, адам башындан бирер гектар жер алып, андан 350-400 центнер тирлик жыйгъандыла. Районда ол бек иги кёрюмдюге санала эди. Ары дери аланы жыл санларында къызчыкъла, кеслери энчи жыйын болуп, чюгюндюр ёсдюрмегендиле. Район, область араладан уллу къуллукъчула келип, сабийлени алай ишлегенлерине бек сейир да этип тургъандыла.

Юч жылдан а, звеноларына адамла да къошулуп, уллу комсомол бригада къуралады. Бу жол къызла адам башындан ючюшер гектар жерде чюгюндюр ёсдюрюрге таукел боладыла. Айтханларыча, этген да этедиле. Орта эсеп бла хар гектардан 600-650 центнер тирлик алып турадыла. Хар замандача, бу жол да Зулейха алчы болады. Элде, районда угъай, битеу областьда да аны кёрюмдюсюне жетген жокъ эди. Таулу къызны Москвагъа Битеусоюз кёрмючге жибередиле. Анда ол ёсдюрген чюгюндюрлеге сейир уллу болады. Зулейхагъа кёрмючню алтын майдалы бериледи.

Таулу къызны сынаууна алимле да эс бурадыла. Экинчи жыл ала Зулейха ишлеген мюлкге келедиле эм къауум жерге жангы технология бла чюгюндюр урлукъ себедиле. Анга къарауну Улбашланы къызларыны бригадасына ышанадыла.

Бригаданы адамларыны арасында таулу къызла аслам эдиле. Зулейха аланы бюгюн да хурмет бла эсгереди: Илистинланы Фатиматны, Уяналаны Сакинатны, Уркъуятны бла Зайнафны, Байсыланы Абидатны, Айтекланы Фатиматны, Таукенланы Аминатны бла Халиматны, Улбашланы Айшатны эм Абидатны.

Чюгюндюр ёсдюргенни къыйынлыгъын жаланда ол ишни кеси сынагъан биледи. Бахчаны тёрт кере хансын ариуларгъа керек эди. Андан сора къауум кере суу салыргьа. Кечеле бла ай жарыкъда чага эте эдиле. Тирликни жыйып, машиналагъа жюклеп, бал туз заводха ётдюргендиле. Алай арый эдиле къызла – ишден сора кючден юйлерине жетип, ушхууур окъуна эталмай, тёшеклерине жыгъыла эдиле.

Кезиулю жол Зулейханы бригадасы битеу областьда да биринчи болады. Ол хар гектардан 750 центнер чюгюндюр алады. Ол тийреледе аллай кёрюмдю биринчи кере болдурулгъан эди. Жыйылгьан тирликде хар бири жети килограмм тартхан чюгюндюрле бар эдиле! Ёмюрлери аллай ишде кетген къазахлы тиширыула окъуна кёрмеген эдиле аллай тирликни!

Урунууда болдургьан жетишимлери ючюн райкомну биринчи секретары Балатанов, райисполкомну председатели Мырзабеков 1951 жылда таулу къызны Ленинни орденине кёргюзтедиле.

Алай ол кёчгюнчю миллетден болгъаны ючюн, аны анга бермейдиле. Экинчи жыл дагъыда кёргюзтедиле. Андан да хайыр чыкъмайды. 1955 жылда уа «Социалист Урунууну Жигити» деген атха кёргюзтедиле. Къазахстанны Баш Советине депутатха айырадыла. Алма-Атадан да къуллукъчула келип, элде уллу той, къууанч да этедиле. Артыгъыракъда таулуланы къууанчларыны чеги жокъ эди. Барысы да Улбашланы къызларын алгъышлайдыла.

Бу жол Зулейханы Москвагъа чакъырадыла. Биргесине райкомну экинчи секретары Александр Брагин да барады. Къыралны ара шахарында Саугъала бёлюмюнде райкомну секретарыны къазауат этип кюрешгенине эс окъуна бурмай, бу кёчгюнчю миллетденди, анга саугъа бериллик тюйюлдю, деп къоядыла.

Алай бла Зулейха жюреги сынып къайтады ара шахардан. 1960 жылда уа Социалист Урунууну Жигити Улбашланы Зулейхагъа деп Москвадан Алма-Атагъа «Волга» автомашина жибериледи. Аны да тапдырмазгъа, бермезге кюрешгенле болгъандыла. Алай Зулейха, ол заманда Къазахстанны Компартиясыны биринчи секретары Кунаевха тюбеп, аны хайырындан алады машинасын. Республиканы башчысына саугъасыны юсюнден да сагъынады таулу къыз. Ол а Жигитни алтын майдалын иесине тапдырыргъа деп, Къазахстанны культура министри Рамазановагъа буюрады. Министр да: «Саугъа келгенлей, ызыгъыздан жиберирме», - дейди. Алай ол, жарсыугъа, сёзюне ие болмайды.

Къабарты-Малкъаргъа кёчюп келгенден сора уа, таулу тиширыугъа, Къазахстаннга барып, саугъасыны къайгъысын этерге онг табылмайды. Алай бла Улбашланы Исмайылны къызы Зулейха тийишли саугъасындан къурулай къалады.

Юйюрюню юсюнден айтханда, Зулейха Тилланы Умметге эрге баргъан эди. Жаннетли болсун, ол дуниясын алышханды. Аланы эки жашлары бла бир къызлары боладыла. Тамата жашлары Рашит Москвада ишлей эди. Мындан ары баргъан кёплеге болушуп тургъанды. Алгъаракълада ажымлы ёлгенди.

Гитче жашы Хусей бла къызы Азима уа аналары бла бирге Терс-Къолда турадыла. Саугъадан хапар билир муратда уа КъМР-ни Ара архивинден Москвагъа, Астанагъа Къазахстанны Ара архивлерине къагъытла жибергендиле.